Fundamentale fragen fan it libben

As wy it web op dat ûnderwerp trochsykje, dan fine wy in grut tal teologyske ferhannelings. Dizze is lykwols boud op logyske redenaasje.

1. Alle foarfallen binne ûnderling ferbûn troch de regels fan oarsaak en gefolch.
Dat jildt foar fysika en gemy, mar likegoed foar it deistige libben. Stel do hast in auto-ûngelok hân om'st yn in heilstoarm kaamst om'st op besite woest by in âlde freon, oan wa'st tocht hiest om't der in aparte ljochtfal yn 'e tún wie, dy't kaam fan sinnestrielen troch reinwolkens, dy'st krekt sjoen hiest, om'st nei it rút gien wiest om te sjen oft dyn klean byinoar kleuren.

2. Wy sille de regels fan oarsaak en gefolch nea yn detail witte.
Yndied witte wy yn fysika en gemy tige krekt de regels fan oarsaak en gefolch yn gâns prosessen. Lykwols witte wy net krekt, hokker atoom ferbûn wurde sil mei dat iene oare op in beskaat stuit; wy witte it allinne statistysk. En sels dêre binne gâns ûnbekinde fjilden. Sels yn silisium, it bêst bestudearre elemint fan hjoeddedei, binne gâns effekten dy't wy net begripe. En in bulte dingen sille wy nea begripe, noch yn it minst de emoasjes yn ús eigen holle! Wy moatte dêrom tige beskieden wêze yn it foarsizzen fan 'e takomst!

3. De minsklike ûnfolmakkens is de grûnslach fan ús frijheid.
As wy de regels fan oarsaak en gefolch krekt wisten, dan wie der gjin frijheid. Om in lang en lokkich libben te hawwen, soene ús wegen tige krekt lein wêze fan it begjin oant de ein. Der soe gjin teloarstelling wêze en gjin ferrassing. It libben soe wier ferfeelsum wêze.
Yn wurklikheid moatte wy lykwols altyd kieze, diskant út of dy kant út. Hjirhinne gean of dêrhinne gean - dit sizze of dat sizze. In frisselwurk fan mûglikheden sûnder ein leit foar ús, elke dei, elke wike, elk jier. Wy sitte altyd tusken noed en lok. Dat makket ús libben spannend en it jout ús de mûglikheid it bêste derfan te meitsjen. En it is ús lok, dat wy folslein ûnwittend binne oer de foarbestimming op in heger nivo.

DAT DER IS FRIJE WIL EN FOARBESTIMMING OP ITSELDE STUIT.
Guon minsken sille dêrtroch teloarsteld wêze, om't se de leavjende hân fan'e Skepper misse. Mar soe Hy net wêze efter dy gearstalde regels fan oarsaak en gefolch, dy't it ús mûglik meitsje lokkich te libjen op dizze ierde? PK

Tiidreizen

Sûnt âlde tiden hat de minske besocht út 'e realiteit te stappen. In mûglikheid dêrta liket te lizzen yn it stappen út jins tiid. Ferskaten fan ús hawwe noch weet fan Wells syn Tiidmasine en hy hat gâns neifolgers krige. Mar wat is tiidreizgjen en soe dat wier mûglik wêze?

Op in dei lang ferlyn besocht ik de oarsaak te finen fan in ynstabiliteit (trilling) yn in skeakeling troch mei in ossilograaf de tiden te ferlykjen dêr 't in beskaat ferskynsel mei ferskynde op beskate plakken yn 'e skeakeling. Redenearjende dat oarsaak altyd komt foar gefolch, besleat ik dat de boarne fan 'e ynstabiliteit lizze moast op it plak dêr't er it earste ferskynde. Dêr makke ik in feroaring en de skeakeling waard stabyl.

Hjoeddedei mei Nyquist-diagrammen en sa witte wy dat ynstabiliteit in bytsje gearstalder is, mar op dat stuit krige ik yn'e rekken dat tiid allinne definiearre is troch oarsaak en gefolch.

Dat is de oarsaak derfan dat de yndruk fan tiid sa ûngelyk weze kin: as't wachtest op in trein of in fleanmesine dan kin in oere sûnder ein lykje, mar as't nei in spannende film sjochst of praatst yn goed selskip, dan liket de tiid samar fuort te rinnen. De tiid liket yn wierheid teld te wurden troch it tal fan 'e foarfallen.

Dat makket dúdlik dat tiidreizgjen in contradictio in terminis is. Tiidreizgjen is dêrom kleare ûnsin, om't it oarsaak en gefolch omkeare soe. En dat mei in ûnderwerp wêze wat troch guon skriuwers yngenieus útarbeide is, yn feite soe it in ûnmûglike wrâld meitsje. Dêrom: tiidreizgjen is neat.

Soe der dan gjin mûglikheid wêze om te ûntkommen oan in bytiden ûngelokkige of ferfelende wurklikheid? Jawol, it is yn dyn harsens. Want de wurklikheid is sa'st him sjochst. Immen kin folslein lokkich wêze yn omstannichheden dêr 't oaren har deadlik yn ferfele. Mar dêr is hiel wat oan te dwaan troch dyn gesichtspunt te feroarjen. Sels yn it djipste leed is der in sinnestriel bûten, foar dy! Hoechst allinne mar te sjen. PK

Wat is it wiere leauwe?

Gâns minsken nimme de Bibel ta har liedsman en se binne der lokkich mei. Ik wol net immens leauwe ferniele, mar der binne dochs in pear dingen dêr't om tocht wurde moat om wille fan 'e frede yn ús wrâld.

Om de Bibel te begripen hawwe wy ferlet fan in oersetter, in útlizzer. En it frjemde is no, dat der safolle leauwen lykje te wêzen as dat der útlizzers bine. Men kin sels konkludearje dat der safolle leauwen binne as dat der leauwigen binne, want wy lizze de útlizzers allegearre op ús eigen wize út. Guon wurden jouwe net deselde fielings en ynterpretaasje foar guon minsken as foar guon oare minsken.

Soks makket gâns minsken tige ûnrêstich, om't se noed hawwe de fêste grûn under har fuotten te ferliezen. Dat kin ien fan 'e redenen wêze om oare oertsjûgings te ûnderdrukken. Dat is in algemien type fan minsklik gedrach; net allinne guon religys plichtsje ôfwikende tinzen te ûnderdrukken, mar neimaak-religys lykas it kommunisme dogge dat ek.

Mar as it derop oankomt, fyn ik dat der gjin reden is foar ûnrêst yn dit stik fan saken, want salang as elk fêsthâldt oan syn of har leauwe, salang is der neat om bang foar te wêzen. Wy meie sels bliid wêze dat de Bibel sa'n rike ynhâld hat, dat er in liedsman wêze koe foar minsken al dy 2000 jier lang en faaks langer, dat er stipe en treast jout oan minsken fan de stientiid oant de kompjûtertiid.

Wy moatte net ferjitte dat it witten dat wy út 'e Bibel krije, basearre is op leauwe. Sadree't wy twivelje oer de wierheid fan 'e Bibel as God's Wurd, nimt syn wearde ôf. Der binne lykwols dingen yn 'e Bibel, dy't op harsels steane. Alles kin in leagen wêze of in mythe, sa't guon tinke, mar der is noch altyd it goede nijs fan God's almachtige leafde foar de minsken en 'e wrâld. Sadree't wy dat leauwe kinne, hawwe wy de sterkste boarne fan treast.

Sels wannear't elk fan ús sterk oerstjûge is fan syn/har leauwe, sille wy dochs tajaan moatte dat der oare leauwen binne, dy't ek berêste op'e Bibel of op oare hillige boeken. Dat betsjut faaks dat de Wierheid mearfoarmich is, dat wy lytse minsken net sjen kinne wat derefter sit. Dan moatte wy leauwe dat alles yn 'e ein goed wêze sil. It is lykwols in wichtige saak, dat wy de regels fan ús eigen útlis net langer oplizze kinne oan beliders fan in oar leauwe. Fierste faak binne ûnskuldige minsken tuchtige ta de dea op grûn fan regels dyt' troch ús lytse minsken op grûn fan 'e Bibel konstruearre wiene. Lit ús dochs beleaven minder pretinsjeus wêze!

En om de frage te beänderjen: it wiere leauwe is DYN leauwe! PK

Werom nei: frysk.htm
okt99