โคลงทวาทศมาศ

โคลงทวาทศมาศ เป็นโคลงโบราณสมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นวรรณคดีประเภทนิราศที่มีลักษณะแปลก คือ ผู้แต่งไม่ได้เดินทางไปที่ใด หากแต่พรรณนาถึงการพลัดพรากจากนางอันเป็นที่รัก โดยยกเอาดินฟ้าอากาศ และธรรมชาติในเดือนต่างๆมาเปรียบเทียบ (ทวาทศมาศ แปลว่า สิบสองเดือน) ในสมัยรัตนโกสินทร์ได้มีกวีใช้แนวคิดนี้แต่งนิราศในทำนองเดียวกัน คือ นิราศเดือน ของ นายมี

โคลงทวาทศมาศ เชื่อว่าแต่งในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ โดยมีโคลงท้ายเรื่องบอกชื่อผู้แต่งไว้ดังนี้

จากโคลงบทนี้บ่งว่ามีผู้แต่ง ๓ หรือ ๔ คนด้วยกัน คือ พระเยาวราช ขุนพรหมมนตรี ขุนสารประเสริฐ โดยมีบางท่านตีความว่า มีขุนศรีกวีราชอีกท่านหนึ่งด้วย

ลักษณะคำประพันธ์เป็นโคลงดั้นวิวิธมาลี บางส่วนเหมือนโคลงสี่สุภาพ เริ่มด้วยบทไหว้ครู ๕ บท ตามด้วยคร่ำครวญอาลัยนางอีก ๒๒ บท จากนั้นกวีก็เริ่มพรรณนาการพลัดพรากตั้งแต่เดือน๕ โดยยกเอาดินฟ้าอากาศและประเพณี ในเดือนนั้นๆเป็นตัวเปรียบเทียบ เช่น ความร้อนของเดือนห้า พิธีแรกนาในเดือนหก เมื่อครบ ๑๒ เดือนแล้วก็กลับมาคร่ำครวญอาลัยอีกครั้งหนึ่ง จบลงด้วยการถวายพระพร บอกฝากโคลง และ ชื่อผู้แต่ง