Louis Couturat duktesis aden la problemo di la mondolinguo ed Ido da
sua studii pri la matematiko e la filozofio, da sua studii pri Leibniz
e da sua kunlaboro por la organizo di la filozofiala kongreso internaciona
en Paris ye 1900. Couturat skriptis nombro de valoroza verki pri filozofiala
e matematikala temi. La lasta laboruro da Couturat esis diskurso quan il
facis en la filozofiala kongreso en Bologna (aprilo 1911) di qua la temo
esis la relato inter naturala linguo ed artificala linguo.
La tale-nomizita naturlingui naskas per to, ke la homo en sua fervoro
por expresar su rekursas ad omna posibla moyeni. Existas en la spontane
naskinta lingui, nekonciata logiko, qua havas la karaktero di la instinto.
Omna linguala expresuro esas en su ipsa justifikita, same kam omna naturala
produktajo esas lo.
Ma dum la plusa developo di la linguo, anke tradiciono e kustumo
pleas granda rolo e povas efektigar haltiganta influo (aparte sur la tendenco
di simpleso), qua povas sentesar klare en la historio di la linguo.
Hike on povas nun trovar aplikado por laboro, qua vizas a senrestrikta
apliko di la tendenco di simpligo, e per to favorizar proximigo a ta logikala
idealo, vers qua omna naturala lingui movas su senreflekte e tastante.
Nejuste on nomizas linguo, qua esas la frukto di tala konciata laboro,
kom artificala linguo. Ol nur durigas tendenco, quan on povas perceptar
en la vivanta linguo ipsa, ed obtenas per ica voyo avantaji, quin li ne
povas donar. En ica expozo ni certe havas la maxim klara expresuro di la
koncepto di Couturat pri la linguo internaciona.
Kom aktiva kunlaboranto en la organizo di la filozofiala kongreso en
Paris 1900, Couturat ample experiencis, quante granda esas la obstakli
per qui la diverseso di lingui impedas komuna penso-laboro skribala e bokala.
Tale ica impulsivi igis Couturat interruptar sua brilanta filozofiala kariero
(il okupabis la profesoral katedro en Toulouse e Caën e kom vikario
remplasabis la famoza filozofo Bergson en Collège de France
dum un yaro, nome 1905/6) e sakrifikar omna sua tempo ed omna sua fortesi
a la laboro por la linguo internaciona. La meditanta pensero divenis viro
di praktikal agado, pioniro sen pavoro e sen reprocho.
La publika agado di Couturat en la domeno di linguo internaciona komencis
ye 1900, kande il e profesoro Leau iniciis la fondo di la Delegitaro por
adopto di helplinguo internaciona. Kun extraordinara energio il entamis
sua nova tasko, e ja en 1903 aparis la granda historio di la mondolinguo
ed en 1907 la supleanta verko pri la recenta lingui internaciona, du verki
per qui il kun profesoro Leau solide fundamentizis la futura mondolinguo.
Or, dum ica fundamentizanta labori Couturat anke facis propagado por
la mondolinguo, propagado qua per sua ampleso ed importanteso gigante superas
irga mondolinguala propagado antea e posa. E la profito (precipue la pekuniala)
di ta propagado rekoltesis da Esperanto.
Advere la kompozanti di la historio di Esperanto poke o nule aludis
ta favoranta influo da Couturat a la expanso di la kara linguo,
ma ta influo esis fakto reala. En ta broshuri e jurnal-artikli, per qui
la Esperantisti dum la lasta yari propagis, generale li naracis, ke la
difuzo di esperanto dum olua unesma 16-17 yari pazis senverve ed extreme
lente, ma ke ol pos 1903/4 asumis karaktero eruptiva.
La kauzo di ta subita progreso ne emanis de Esperanto ipsa, qua konservis
omna sua originala defekti impedanta, nek anke de la poka Esperantista
propageri, qui sukombis sub la preso di ekonomiala desfacilaji, la moko
ed indiferenteso di la profana publiko; la kauzo venis de extere, ol venis
de Couturat.
Per propra spensi Couturat imprimigis l'una giganta edituro pos l'altra
de advoki, propagala cirkuleri e komunikaji pri la Delegitaro, olua skopo
ed extera progresi. Il kompozis broshuro pri la linguo internaciona - maestroverko
di supereso nevinkita, mem neatingita - en la lingui franca, germana, angla
ed italiana, il imprimigis oli en giganta stoki, po propra spensi, ed omna
ta broshurin il dislansis, quale fluvio kontinua, super la tota mondo,
a mili de ciencisti, a la supera skol-instituti di omna civilizita landi,
a mili de societi ed institucuri por ideala e materiala skopi; il igis
la broshuri disponebla dal Esperantisti gratuite e afrankite, e la Esperantista
libristi (sua maxim iracoza antagonisti de 1907) ankore rekomendas ta broshuri
en sua katalogi, ma ne gratuite ed afrankite! Kande pose la erudita e ciencoz
adversi di la ideo mondolinguala bruske vekigite da la neordinara bruiso,
hastis salveigar sua peza artilerio kontre ta ideo e precipue kontre ta
formo, en qua Zamenhof realigis ol, lore esis Couturat, qua kombateskis
kontre li en franca e germana broshuri kontroversala, per artikli polemika
en franca, germana ed angla jurnali. Shirmate dop la dorso ciencale larja
di Couturat la Esperanto-movado kreskis e florifis, e se la peza obusi
di la linguista profesori efektigis demolisuri en la kampeyo dil Esperantisti,
to certe ne esis debata a Couturat, ma a la frajileso di Esperanto ed a
la neprudenta taktiko dil Esperantista dukteri e mastri. Ma nulu tam talentoze
e tam sucesoze kam Couturat kombatis por sekurigar a la mondolinguala ideo
e ad Esperanto lia meritata plasi en la suno.
Pos lumizir la giganta Ido-laboro di Couturat, de 1907, laboro, quan
ica ipse karakterizis tale: La laboro por la linguo internaciona konsistas
nek en inerta stagnado, nek en sencesa radikala chanjado, ma en konstanta
e kontinua progreso - ma hike ni devas transirar de la mondolinguisto
Couturat a la homo Couturat.
Il esis alta viro tre dolca, tre simpla, quan karakterizis doto egala
por la revado e por manuagado di lo reala. Il posedis persuadiva charmo;
ed il vivis noble, sen ul egoismo, sen ul ambicio. Sua voco, kelke velizita,
esis eloquenta, quik kande on diskuteskis pri la bel idei. Il meritis feliceso
plu longa. Il poslasos varma regreti e memoreso perfekte pura, kandida,
kun ta di sua tra alta e tre fier inteligenteso (Segun la FIGARO).
Couturat esis fervoroza pacifisto, membro samtempe dil Paix par le
Droit e dil Société Française d'Arbitrage.
Sua propagado pacifista exercesis sur la kampeyo di la linguo internaciona.
Couturat esis idealisto, e serchante ta idealo, qua inspiris il e donis
esenco e skopo a la granda parfaco di sua vivo, on trovas ol en la sequanta
sua enunco segun la filozofo boutroux: Nia preirinti kreis la familia
koncio, la societala koncio; a ni apartenas kreor la homarala
koncio.
En la realigo di ca homarala koncio Couturat identigis la granda skopo
di la mondolinguo. Por ica idealo il sakrifikis su tote e plene e meze
di sua agado il subite falis, inocenta viktimo di la maxim maligna exajero
di nia nacionala koncio!
La maxim eminenta viro di la mondolinguo e la granda pioniro di la homarala koncio ne plus existas, ma la memoreso di sua parfaco irados a la pos mondo. Ni do durigez, ube il cesis, vers la fora skopo di la revata homarala koncio, e kun ilua lumoza kredo anova cieli e nova tero.
Tom Lang
(Bazita ye artiklo da P. Ahlberg en Mondo, februaro 1915)
Por irar ad la Ido-pagino
Por irar ad la oficala Ido-pagino
Ica artiklo aparis en Progreso # 303 (januaro-aprilo 1995)
Redakteyo di Progreso
Jacques Bol
80 Chaussée des Gaulois
1300 Wavre
Belgia