Op de geautomatiseerde werkplek wordt de werknemer steeds zichtbaarder

Big Brother op de werkvloer

Door ANDRÉ HORLINGS

(2 september 2000) Iedereen heeft recht op privacy. Je hoeft niet iedereen je huis binnen te laten, je kunt fouilleren weigeren, de buurman mag een verkeerd bezorgde brief niet open maken en je bedrijf mag je personeelsdossier niet uit handen geven. Maar mag je baas wel de e-mail lezen die je verstuurt vanaf je geautomatiseerde werkplek?
,,Nooit’’, zegt Bart van de Hooff van het adviesbureau M&I Partners in Amersfoort. ,,Nee’’, zegt de Registratiekamer, ,,tenzij het noodzakelijk is voor de behartiging van een gerechtvaardigd belang van de werkgever en er geen andere oplossingen mogelijk zijn.’’ ,,Jawel", zei een Amerikaans computerbedrijf in Woerden en ontsloeg een werknemer die in een e-mail aan een vriend had geklaagd over zijn saaie werk. Maar daar stak de rechter een stokje voor. De baas had het e-mail niet mogen lezen.

Wat niet betekent dat het niet zàl gebeuren. ,,Veel mensen internetten via het netwerk van de werkgever. Over de privacy daarvan kunnen we kort zijn: die is er vrijwel niet’’, zegt informatiedeskundige Wessel Zweers in een ‘Dossier Online Privacy’, waarin hij informatie aandraagt ‘om het veelkoppige monster van de privacydiscussie iets hanteerbaarder te maken. ,,Zonder dat werknemers het in de gaten hebben, kunnen werkgevers snuffelen in alle e-mailberichten. Ook kan eenvoudig worden nagegaan waarheen op internet wordt gesurfd. Er bestaan zelfs speciale programma’s om werknemers in de gaten te houden.’’

Lijk in de kast

Alleen al het feit dat een bedrijfsnetwerk aan de praat wordt gehouden door systeembeheerders, die vanwege de aard van hun werkzaamheden over grote bevoegdheden beschikken, betekent dat er weleens zaken worden opgevangen waar niemand iets mee te maken heeft; overigens zowel van de knecht als van de baas. Over het algemeen zullen ze daar ‘prudent’ mee om gaan. Maar het nagaan van de gangen kan ook welbewust gebeuren. E-mail is bijvoorbeeld te scannen op ‘omvangrijke bestanden’, wat kan wijzen op het binnenhalen van (porno)foto’s, de bedrijfsnaam, de naam van de chef of woorden als ‘sollicitatie’ en ‘vakantie’. Via intranet en internet worden sporen achtergelaten die achteraf te reconstruereen zijn. Wanneer de nieuwsgierigheid wordt geprikkeld kan ongemerkt een kast vol met lijken worden gehangen. Als maar gezwegen wordt over de strop.
Wel kan plotseling de harde schijf van de bedrijfscomputer aan vervanging toe blijken. Of maken ‘voortdurende storingen’ het doorlichten van het systeem noodzakelijk. Met ‘onverwachte’ ontdekkingen als gevolg. Net zoals de werknemer die een berichtje wil versturen waar zijn baas niets van mag weten ‘webbased e-mail’ kan gebruiken, zoals Hotmail of Freemail; hooguit wordt geregistreerd dat naar die site gesurfd is. Het internetgebruik thuis is trouwens aan niets anders onderhevig dan aan een eventuele gezinscensuur.

Geautomatiseerde werkplek

Op de geautomatiseerde werkplek wordt de werknemer steeds zichtbaarder. Zijn elektronisch handelen is in toenemende mate te volgen. Met het binnenhalen van de informatie- en communicatiechnologie heeft de werkgever veel bedrijfsgemak in huis gehaald en de werknemer een scala van nieuwe mogelijkheden gegeven om zijn werk te doen. Vrijwel elke werkgever maakt gebruik van personeelsvolgsystemen. Wààr de werknemer mee bezig is, hoe, wanneer, hoe lang en hoe snel kunnen moeiteloos worden geregistreerd. Elektronische kassa, camera’s, telefoongebruik; het is allemaal in het belang van de zaak. Maar al die gegevens kunnen kunnen worden waargenemen, gekoppeld en geïnterpreteerd en zich vervolgens tegen de werknemer keren.
Net zoals de bedrijfstelefoon en het kopieerapparaat zullen ook e-mail en internet voor privézaken worden gebruikt. Het is de vraag hoe erg dat is. De maandagse discussies over het voetbal van het afgelopen weekeinde zijn evenmin in het belang van de baas, maar dragen wel bij tot de werksfeer. Uiteindelijk worden de meeste mensen op hun werk afgerekend.

Grijs gebied

,,Online privacy op het werk is een grijs gebied’’, stelt Zweers vast, maar harde cijfers blijken niet beschikbaar. ,,In de Verenigde Staten variëren schattingen van 20 tot 60 procent.’’ De Registratiekamer, het onafhankelijk orgaan dat toezicht houdt op de bescherming van persoonsgegevens, krijgt volgens een woordvoerder ‘tientallen vragen per week’ over observatiesystemen. ,,Steeds meer mensen komen erachter dat bijvoorbeeld internet op het werk niet zo privé is als zij dachten.’’
Volgens het jaarverslag over 1999 is het screenen van personen en bedrijven sterk in opkomst. ,,Van mobiel bellen tot het kopen van producten op het internet, overal worden persoonsgegevens vastgelegd. Bijna iedere activiteit van de huidige, digitale consument wordt geregistreerd, terwijl die dat niet altijd weet." Vaak gaat dat gepaard met een ,,ingrijpende inbreuk op de privacy. De effectiviteit van het middel wordt echter overschat.’’ De Registratiekamer wijst erop dat screening alleen mag volgens duidelijke, vooraf vastgestelde criteria en op grond van rechtmatig verkregen informatie.

‘Persoonlijke levenssfeer’

Artikel 10 van de Grondwet beschermt het recht op privacy, de ‘persoonlijke levenssfeer’. Onderdeel daarvan is het briefgeheim (artikel 13), dat sinds vorig jaar ook geldt voor elektronische post. De geldende Wet Persoonsregistratie (WPR) wordt aangevuld door een nieuwe Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP), waarmee de Eerste Kamer op 3 juli akkoord ging en die naar verwachting begin 2001 van kracht zal worden. De Registratiekamer krijgt dan een nieuwe naam - College Bescherming Persoonsgegevens - en meer bevoegdheden.
De WBP bepaalt dat persoonlijke gegevens alleen voor uitdrukkelijk omschreven doelen mogen worden verzameld. Bestanden waarin e-mailberichten zijn opgeslagen gelden als persoonsregistraties in de zin van de wet. De Ondernemingsraad heeft instemmingsrecht met betrekking tot het gebruik van personeelsvolgsystemen, ter bescherming van de privacy van de werknemers. Als de raad toestemming weigert moet het bedrijf naar de rechter om alsnog goedkeuring te krijgen.

Gewichtig bedrijfsbelang

Toestemming door de OR kan overigens geen vrijbrief betekenen. ,,Als de OR akkoord gaat met het vooraf lezen van e-mail, dan is dat onrechtmatig’’, zegt privacy-expert Jeroen Terstegge van de Registratiekamer.
Onder omstandigheden is de werkgever echter bevoegd inbreuk te maken op de grondrechten door controle op e-mail en internetgebruik; hij heeft het gezag over de werknemer en het recht hem opdrachten en aanwijzingen te geven.
Zo deelt Hollandse Signaal zijn werknemers bij voorbaat mee dat alles wat het bedrijf in- en uitgaat, dus ook telefoongesprekken en e-mail, wordt gecontroleerd. Het bedrijf is een belangrijke schakel in de Nederlandse defensie-industrie en volgens de WBP is dat zo’n ‘gewichtig bedrijfsbelang’.
Volgens het Burgerlijk Wetboek moeten voor de schending van privacy ‘zwaarwichtige redenen’ zijn, zoals aanwijzigen dat bedrijfsgegevens aan derden worden doorgespeeld. Het middel moet in verhouding staan tot het doel en kan niet door andere, minder ingrijpende, middelen worden bereikt.

Openheid

Volgens Terstegge kan openheid bij voorbaat veel wantrouwen wegnemen.,,Zeg gewoon tegen de werknemer wat er aan informatie wordt opgeslagen en wat er mee gebeurt. Maak het zo open mogelijk. Geef iedere werknemer een uitdraai van die gegevens. Dan kan-ie ook zien dat er nauwelijks gevoelige informatie wordt bewaard.’’
Van de Hooff pleit voor duidelijke afspraken over het gebruik van internet en e-mail, in overleg met de personeelsvertegenwoordiging. Bijvoorbeeld in de vorm van een gedragscode of huisreglement met regels over het al dan niet privégebruik, een verbod op bezoek aan racistische en pornografische informatie en bepalingen over de omstandigheden waaronder het internet- en e-mailgedrag van werknemers wordt gecontroleerd. De FNV heeft van dergelijke gedragsregels voor ondernemingsraden een ‘voorbeeldprotocol’ ontwikkeld.

Op The Privacy Page (Nederlands en Engels) verzamelt de Universiteit van Maastricht de belangrijkste Nederlandse wetten en maatregelen op het gebied van privacy.

Persoonsgegevens bij baas beschermd

In de personeelsadministratie van bedrijven zijn veel persoonlijke gegevens opgenomen. In elk geval is er van iedere werknemer het adres, de geboortedatum en het sofi-nummer opgeslagen, aangevuld met informatie die al dan niet relevant wordt geacht, zoals opleiding, beoordeling, medische gegevens, seksuele voorkeur en rook- en drinkgewoontes. Het bedrijf moet de werkgever op verzoek inzage geven in zijn dossier. De persoonlijke aantekeningen van een leidinggevende mogen echter geheim blijven.
De WPR schrijft voor dat de persoonsgegevens alleen gebruikt mogen worden voor het doel van de registratie. Het persoonlijke belang of zijn fundamentele rechten en vrijheden van de werknemer, ‘in het bijzonder het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer’, worden belangrijker geacht dan de ‘noodzaak’ van de gegevensverwerking, voor de ‘behartiging van het gerechtvaardigde belang’ van degene die het onderzoek instelt of van een derde aan wie de gegevens worden verstrekt. Dat laatste mag alleen maar op grond van een wettelijke bepaling, bijvoorbeeld bij loonbeslag, wanneer het bedrijf verplicht is de deurwaarder te informeren over de hoogte van het salaris van de werknemer.

Weinig zorgen over privacy

Volgens de Registratiekamer is privacy op internet ver te zoeken, omdat de bescherming van gegevens door zowel gratis als betaalde internetproviders tekort schiet. Dit geldt voor zowel de gratis als de betaalde internetproviders, die beide toegang bieden tot het internet. Vooral ‘gratis’ providers hanteren het "voor wat hoort wat principe": abonneegegevens worden gebruikt voor met name marketingdoeleinden.
In een onderzoek onder zestig internetproviders, ‘Klant in het Web’ van juni 2000, constateerde de kamer dat bij aanmelding vaak meer gegevens worden gevraagd dan nodig zijn voor het bieden van toegang tot het internet. De klant wordt niet duidelijk gemaakt waarvoor deze gegevens worden gebruikt en welke gegevens hij minimaal moet aanleveren. Een meerderheid van de providers sluit hun aansprakelijkheid voor de beveiliging van de persoonsgegevens uit, wat in strijd is met de privacywetgeving. Het onderzoek werd nadat de Consumentenbond vorig jaar al vraagtekens zette bij de rechtmatigheid van het gebruik van persoonsgegevens door met name gratis internetproviders.

Anoniem surfen wordt mogelijk

De Registratiekamer is voorstander van de zogeheten Privacy Enhanced Technology (PET), een project, waarbij alle gebruikers anoniem gebruik kunnen maken van het systeem. "Alle onderlinge relaties in het netwerk worden doorgeknipt." De gebruiker geeft zijn identiteit bij een 'derde partij' (Trusted Third Party, TTP) in bewaring en krijgt een digitaal pseudoniem. Daarmee kan hij gebruik maken van allerlei elektronische diensten. Pas als de gebruiker zijn verplichtingen niet nakomt, bijvoorbeeld bij een leverancier, kan zijn identiteit onthuld worden. Een aantal van deze technieken wordt al toegepast op het Internet, namelijk bij 'anonieme' elektronische betalingssystemen. Afgezien van de technische aspecten zijn er nogal wat organisatorische problemen rond het invoeren van PET-technieken, zoals het inrichten van een Trusted Third Party. Onduidelijk is nog welke onafhankelijke instantie deze taak op zich kan nemen en wat zijn juridische positie is. Maar het lijkt slechts een een kwestie van tijd voordat de eerste privacy-bewuste informatiesystemen zullen verschijnen. Bijzonderheden worden beschreven in een engelstalig rapport van de Registratiekamer: 'Privacy Enhancing Technologies: the path to anonimity'.

© André Horlings (WUGO)

Terug naar Dutch Courage's Publicaties

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website