[From Progreso, decembro 1909.]
Ni ne multe prizas la teoriala diserti pri la metodo sequenda en ica o ta kazo; li semblas ofte tempoperdo, ed esas plu bona laborar, kam diskutar longe pri la metodo di laboro. Tamen, ni volas respondar a du seryo [-io] de kritiki od objekti [objecioni] diversa e mem kontrala [kontreala]. L'uni (tre malmulti [poki]) deziras la "plena libereso", ne nur di diskutado, sed [ma] di linguo: li volas, ke ni pozez itere e senfine en diskutado omna principi di nia linguo; lia idealo esas, ke singlu uzez segun arbitrio sua propra linguo. Sed [ma] ol kontredicas l'ideo ipsa di linguo, e di linguo internaciona: nam omna linguo esas komunikilo e ligilo, e la LI. precipue devas esar una por omni, se ol devas havar ula utileso relate la vivanta lingui. La postuli di ta "liberesani" refutas do su ipsa; nam, se on kontentigus li, on simple dissolvus e destruktus la LI.
Altri (plu multi) esas poke malquieta [des-] pro la libera diskutado, a qua nia linguo esas konstante submisata en ica revuo; e li questionas, kande ol esos pronta e finita. Li alegas, ke esas neposibla o malfacila [des-] propagar linguo "ne fixa", expozata a "sencesa chanji". Kredeble, ti de nia amiki qui expresas tala timi, od esas obsedata da la memoro di la Fundamento, od esas influata plu o min koncie da la klamachi di la Fundamentisti, qui audacas repetar, ke nia linguo chanjas sencese de monato ad altra, til plena nerekonocebleso [-ri-] (1). Nia lektanti savas ya, quante esas malvera [falsa] ta aserti di malsincera [des-] adversi. Nu, l'ideo di Fundamento, di seryo [-io] de formi o reguli netuchebla, esas tute [tote] kontrala [kontreala] a l'esenco di irga linguo, mem artificala, segun la Deklaro da Prof. JESPERSEN, qua esas e restas nia guidilo (2). Nia amiki ne lasez su influesar da la superstico di la Fundamento, nek terorigesar da la spektro di la posibla chanji: nula linguo esas fixa e pronta, ne mem nia malnuva [anciena] naturala lingui, do ankore min multe nia nuva [nova] artifical idiomo; nultempe ol esos kompleta e finita; postular ke la linguo esez fixa e pronta ante propagar ol, esas simpla kimero. Tute [tote] kontre [-ee], ni devas konstante kompletigar e perfektigar ol. La LI. me esas, nultempe esos facita; ni omni devas sencese kunlaborar por facar olu.
Sed [ma] kad ito devas impedar ni praktikar ol e propagar ol samtempe? Tute [tote] kontre [-ee]; nam nur per la praktiko ni povos devlopar [developar] e perfektigar ol (ni ne dicas, quale la Fundamentisti: per la blinda uzado, per la senregula empiriko, sed [ma] per la praktiko konciata, reflektata, lumizata e guidata da la kritiko e da la cienco). On kredas generale, ke linguo konsistas nur ek ula sistemo di gramatiko (e di derivado) ed ek vortaro. E to es videble l'iluziono di ti, qui volas sencese pozar itere en diskuto la gramatikal reguli e formi, e sempre propozas nuva [nova] gramatikal sistemi. Sed [ma] ti de nia amiki, qui fakte praktikas la linguo, savas, quale ni ipsa, ke to esas nur la skeleto o la framo di la linguo; la linguo ipsa konsistas en la frazifado (frazeologio). Nam on ne tradukas blinde, sklave, vorti per vorti, on tradukas nur frazi per frazi; o, plu juste, on devas "pensar en la linguo", do expresar integra pensi per Idala frazi, qui havas, o povas havar, nula modelo en nia lingui. Pro to naiva esas postular, ke ula nacionala vorto havez sempre la sama traduko en nia linguo; naiva o mem ofte sensenca esas, questionar "quale on devas tradukar ica vorto en Ido". Izolita vorto havas ofte nula preciza e definita senco; ol havas senco nur en la frazo, per la "kuntexto", o plu juste, nur la frazo ipsa integra havas senco (to eventas aparte en la idiotismi; sed [ma] se on definas idiotismo: omna frazo di qua la senco ne rezultas de la senco di la kompozanta vorti, la max [maxim] multa frazi di nia lingui esas idiotismi). Or ta frazifado povas fixigesar nur per (ni ne dicas da) la praktiko, nam nur la praktiko rivelas [re-] la sennombra formi tradukenda, e pozas a ni, ye singla pazo, nuva [nova] questioneti e problemeti. Pro to ni asertas tre sincere, ke nia linguo ne esas facita, sed [ma] facata e facenda konstante. L'Idisti, qui esis Esperantisti ante [-ee], agnoskas, ke nia linguo diferas min multe de esp. per la vortaro o mem per la gramatikal formi, kam per la "spirito", t. e. per la maniero konstruktar la frazi ed ordinar la vorti, per la posibleso expresar plu libere e plu exakte la pensi, fine, per la supreso di la multa idiotismi, di la "frazi tute [tote] pronta" e di la klasika elegantaji, qui jenis ed impedis ta expresado en Esp.
Ton ne koncias la pura teoriisti, qui, okupata nur per la konstrukto di gramatikal sistemi plu o min nuva [nova], plu o min injenioza, volus ke ni experimentez oli omna sucedante, e sempre rekonstruktez [ri-] nia linguo sur nuva [nova] bazo. Se ni sequus lia konsili, ni devus senfine rekomencar [ri-] la verko di la Komitato, t.e. chanjar la fundamenti ipsa di nia linguo; ni facus laboro di Sisyphos o di Penelope. Ni ne timas uzar hike la vorto fundamento, quan l'Esperantisti misuzis, alterante sa [lua] justa senco: nia linguo ne havas fundamento netuchebla, en la senco arbitriala quan Dro Zamenhof atribuis a ta vorto, t.e., repertoryo [-io] de formi, vorti e frazi konsiderata quale [kom] nechanjebla modelo o sendifekta [-defekta] normo; sed [ma] tamen ol havas fundamento, quale dicis So Jespersen (3), nome sua ciencala principi, e sua esencala gramatikal reguli. Sur ta fundamento ni devas laborar, e ni fakte laboras, por konstruktar la linguo konkreta, praktikebla ed uzebla. Tale ni profitas la sperienco [experienco] aquirita, e la praktiko di omna nia adepti. Ni povas anke profitar lia kritiki por emendar ca o ta detalo, nam nula formo esas netuchebla, e ni povas sempre aplikar, sen ula kateno, sen ula veto, la reguli di la logiko e di l'analogeso, por perfektigar gradoze la linguo. Sed [ma] to esas posibla, nur pro ke ni laboras sempre sur la sama fundamento. Se, por kontentigar kelka teoriisti, ni chanjus nia fundamento, ni devus perdar la tuta [tota] frukto di nia laboro e rekonstruktar [ri-] la linguo integra sur nuva [nova] bazo e segun nuva [nova] plano [projeto].
Cetere, la malsincera [des-] kritiki di nia adversi devas avertar ni, e montras a ni la sola danjero, qua povas minacar nia linguo ed impedar sa [lua] suceso. Li asertas, ke nia linguo chanjas sencese, pro ke li bone savas, ke nur per ta kalumnio li povos deturnar la publiko de nia linguo, di qua la supereso esas evidenta. Li agnoskas mem, ke lia linguo esas difektoza [de-]; sed [ma] li alegas fiere, ke, irge quala ol esas, ol esas nechanjebla: e ta sola avantajo semblas a li (e mem ad altri, senpartia [-partisa]) kompensar la "teoriala" supereso di nia linguo... en la supozo, ke ica devos chanjar sencese. On ne miskomprenez ni: ni nule intencas establisar irga Fundamento netuchebla, qua esus kontre nia ciencala principi e nia liberala metodo. Sed [ma] nia linguo bezonas stabileso e kontinueso, ne nur por sa [sua] praktikal difuzado, sed [ma] mem por sa [sua] teoriala devlopo [developo], por sa [sua] gradoza perfektigo e kompletigo.
Ni do ne lasez timigar ni da la teoriisti, qui riprochas [re-] a ni aceptar "dogmo [dogmato]", pro ke ni establisis e konservas l'uneso di nia linguo. Ta uneso nule esas por ni "dogmo [dogmato]", sed [ma] nur la necesa kondiciono di interlaborado... e di interkomprenado. Ni sempre penis konciliar, e ni kredas konciliar, la libereso kun la uneso; on juas che ni kompleta libereso di opiniono, di diskuto e di kritiko; sed [ma] ol ne esas, e ne povas esar la libereso di la linguo, en ica senco: "a singlu sua linguo"; nam to esus la supreso di omna komuna e fekunda laborado, e la nuligo di omna aquirita rezultaji. Tute [tote] kontre [-ee], la dicita libereso implikas, ne quale limito, sed [ma] quale kondiciono, la uneso di la linguo; precize pro ke singlu povas expresar sa [sua] opinioni, deziri e bezoni, lu devas aceptar, pos la diskutado, la decidi di l'autoritato elektita da su ipsa por konservar l'uneso; same kam (sen irge similigar nia linguo ad ula patrio) singla civitano, en libera stato, devas obedyar [-iar] la legi, quin lu partoprenis establisar, mem kande li esas kontre sua opiniono od interesti. Unvorte, libereso di opiniono ed uneso di linguo ne kontredicas, sed [ma] implikas l'una l'altra. La Fundamentisti, por salvar la lingual uneso, supresas omna libereso; ni ne devas imitar li; ni devas, ne nur tolerar, sed [ma] admisar la kritiko, nam se ni ne admisus ol inter ni, sub formo di amikal e bonvola diskutado, ol eventus exter ni, e konseque kontre ni; nulu povas supresar, sufokar la kritiko; la max [maxim] grava eroro e kulpo di l'Esperantista chefi esis, ke li malsaje [fole] volis exterminar ol ek lia "armeo". Segun la parolo di So STERRETT, la kritiko ne esas la morto, sed [ma] la vivo di ciencala entraprezo quale la nia; ni adjuntas: ol esas la vivo di la verki, qui admisas ol e rezervas ad ol la debita loko; ol esas la morto di la verki, qui pretendas repulsar o neglijar olu. Sed [ma] pro to ni ne devas imitar ti qui, por sekurigar o, plu juste, por exajerar la libereso, sakrifikas ad ol l'uneso di la linguo; nam la pura kritiko, la senfina e senlimita diskutado pri la principi ipsa, sen ula praktikal uniono ed autoritatal decido, esas absolute sterila e mem destruktiva. Nia linguo ne esas finita, yes; sed [ma] ni ne volas rekomencar [ri-] ol. Ni devas konstruktar e devlopar [developar] ol gradoze, reguloze, segun fixa principi; nam nia devizo esas, nek inerta stagnado, nek sencesa e fundamental chanjado, sed [ma] konstanta e kontinua progreso.
L. COUTURAT.
(1) Stranja fakto! la sama personi esas kultani di la Fundamento, qua permisas, segun Dro Zamenhof, chanjar Esp. "til plena nerekonocebleso"!
(2) "On stonigus linguo, se on volus establisar un sola libro quale [kom] nechanjebla normo por omni e por sempre".
(3) Progreso, No. 8, p. 361.
This page hosted by Yellow Internet.
James Chandler
5-Oct-98.