Horizon (London), Junio 1942
1. La fixa spektro
Me prizas imaginar instrumento qua kapabligus ni disruptar shabloni di social konduto simile kam la fizikisto disruptanta lum-radio. Travidante ca social spektroskopo ni vidus difuzita la pluvarkea spektro di omna posibla homal atitudi pri vivo. La tota ditresiganta konfuzeso divenus neta, klara ed ampla.
Ye un latero di la spektro, evidente la infre-reda latero, ni vidus la Komisario. La Komisario kredas a Chanjo de Extere. Lu kredas ke omna pesti di la homaro, inkluzante konstipeso e l'Edipus-komplexeso, povas esar ed esos kuracata per Revoluciono, to es, per radikal riorganizo di la sistemo di produkto e distributo di vari: ke ca skopo justifikas l'uzo di omna moyeni, inkluzante violento, trompo, trahizo e venenizo: ke logikal raciono es nefalianta busolo e l'Universo sorto di tre granda horloj-aparato en qua multega elektroni moveskinta sempre jiros en sua predicebla orbiti: e ke irgaqua kredas ad ulo altra es eskapisto. Ica latero di la spektro havas la maxim basa vibro-frequeso ed es, ulsence, la maxim grosa elemento di la radio: ma ol transmisas la maxima quanteso di varmeso.
Ye l'altra latero di la spektro, ube l'ondi divenas tante kurta e di tante alta frequeso ke l'okulo ne plus vidas li, senkolora, senvarmesa ma omno-penetranta, blotisas la Yogi, desaparant en l'ultre-violea... Lu kredas ke la Skopo es nepredicebla, e ke la Moyeni sola importas. Lu refuzas violento en irga cirkonstanci. Lu kredas ke logikal raciono gradale perdas sua busol-valoro dum ke la mento proximeskas la magnetala polo di Vereso o Lo Absoluta, quo sola importas. Lu kredas ke nulo es plubonigebla per extera organizo ed omno per l'individual esforco de interne: e ke irgaqua kredas ad ulo altra es eskapisto.
Inter ica du extremaji es difuzita ye kontinua serio la spektrala linei di la plu tranquila homal atitudi. Kam plu ni proximeskas olua centro, tam plu nebulatra e lanatra la spektro divenas... On ne povas debatar kun Komisario. Lu nemediate bateskas sua pektoro e nexte lu strangulas on, sive on es amiko sive enemiko, en sua mortigiva embraco. On nek povas debatar kun l'ultre-violea skeleto, nam vorti nule importas che lu. On povas debatar kun posmilita projetisti, Fabiani, Quakeri, liberali e filantropi. Ma la debato duktas a nulaloke, nam la reala questiono restas inter la Yogi e la Komisario, inter la fundamental koncepti di Chanjo de Extere e Chanjo de Interne.
Omna probi chanjar la naturo di la homaro per Komisario-metodi til nun faliis, de la Sun-Stato di Spartakus tra l'Inquizicion-Tribunali e la Reformo a Soviet-Rusia. La radiki di ca falio semblas esar en du trublanta fenomeni quin Kant povabus nomizar l'Antinomii di Aplikita Raciono. L'unesma es l'Antinomio di lo Sinuoza; la duesma l'Antinomio dil Inklini. La somito di Utopia es eskarpa; la sinuoza voyo qua duktas ad ol havas multa serpentatra kurvi. Dum voyajar sur la voyo on nultempe turnas la vizajo vers la somito, onua sinso es la tangento, duktant a nulaloke... La duesma radiko di falio es l'Antinomio dil Inklini, o di Skopi e Moyeni. O la Moyeni es subordinata ye la Skopo, o inverse. Teorie on povas konstruktar elaborita liberal o religiala meza pozicioni; ma se kargita da responso, ed afrontata da praktikal decido facenda, on mustas selektar sive un sive l'altra. Pos selektar on es sur l'inklino. Se on selektis subordinar la Moyeni ye la Skopo, l'inklino igas on glitar adinfre sempre plu profunde...
La probi produktar Chanjo de Interne amaso-skale esis egale sensucesa. Omnafoye on probis organizar santatreso per externa moyeni, l'organizanti esis atrapata en la sama dilemi. L'Inquizicion-Tribunali ekmovis tangente; l'Eklezii en la liberal epoko cirkumiradas la somito sen ganar alteso. Subordinar la Skopo a la Moyeni duktas ad inklino tam mortigiva kam l'inversa...
2. La spektro movanta
Ma li ne cesas probar. Nekapabla formacar sintezo e nekontenta pri la provizora kompromisi en la meza rangi di la spektro, li atraktas e repulsas l'una l'altra ye ritmala periodi. Ica stranja menueto es un ek la plu ecitant elementi di Historio quan Marxismo, altre la maxim utila guidilo, falias explikar. Ke on povez ankore skribar honesta infre-reda romano sen ultre-violea fino. Ma on ne povas, same kam nula honesta ciencisto povas nun editar libro pri fiziko sen epilogo metafizikala, nula honesta socialisto povas skribar rezumo di la vinkesi di la Sinistro sen explikar la senraciona elemento en amaso-psikologio...
Esas un certa profitero di la spektral diplaso: la Ciencisto. Certenasence esis lu qua iniciis la movemento; pose olua momento portis lu plu fore kam lu probable volis. On devas rimemorar ke la senraciona o ultre-violea elemento quo tante forte influas aktuala fiziko, biologio, e psikologio ne esis filozofiala modo kontrabandita aden la laboratorii, ma kreskis ek la laboratorii ipsa e kreis nova filozofiala klimato...
3. La pendulo
La Komisario, l'Artisto, la homo di generala bonvolo, la Ciencisto, ne nur semblas reaktar diferante a la granda spektral diplaso, ma lia motivi por partoprenar ol semblas anke diferanta ye naturo. Kad esas komuna motivo di ca pilgrimo? Certenagrade la revoluciono en fiziko certe afektis l'artisto, la revoluciono en psikologio influis la politikal atitudo, e simila kruc-influi es facile deskovrebla. Li formacas shablono di diagonala forteso-linei, ma ca shablono es ta di reto, ne di kauzala kateno. Esas nula kauzala kateno de Quanto-Mekaniko a la su-akuzi di Bucharin, ma nedirete li es omna ligita per diagonali.
L'ocilo di ca pendulo de racionalist a romantika periodi e retro ne kontredicas la koncepto di bazala dialektikala movo di historio. Li similesas mare-ondi sur rivero qua tamen fluas aden la maro. Un ek la grava lakuni en la Marxist interpreto di historio es ke ol traktis nur la voyo di la rivero, ne l'ondi. L'amaso-psikologial elemento di Nazismo ne es deskriptebla per Marxista termini, per la voyo di la rivero; ni bezonas la mare-ondi por explikar ol. Altralatere nia pendulo sola es nula guidilo pri historio. Ni mustas savar pri la rivero ante parolar pri l'ondi.
James Chandler 22-jun-03