I odłam grupował w swych szeregach elementy ortodoksyjne, zachowawcze reprezentujące klasyczny tradycjonalizm, obyczajowość i religijność. Jego polityczną organizacją była partia Agudas Szlomej Emunaj Isroel (od 1922 r. Agudas Israel, potocznie Aguda). W programie politycznym dążyli oni do pokojowego współżycia ze społeczeństwem polskim. Byli lojalni w stosunkach do odradzającej się państwowości polskiej. Uważali żydostwo jedynie jako wyznanie i tym samym przeciwstawiali się nacjonalistom i syjonistom. Palestyna w ich oczach była Ziemią Świętą, zatem za bezbożne uważali wszelkie akcje polityczne mające na celu utworzenie państwa żydowskiego. W jej programie znalazło się stwierdzenie "módl się za pokój i pomyślność państwa". Świadczyło to o stosunku do młodej państwowości polskiej, której ustawodawstwo uznano na równi z zasadami życia religijnego. Tym samym wyrażano lojalność wobec rządu. Bazę społeczną Agudy stanowiła najliczniejsza część społeczności żydowskiej: ortodoksi religijni, chasydzi, drobni rzemieślnicy, kupcy.
O bazie tej świadczą też liczne chedery (szkółki religijne) prowadzone z powodzeniem przez osoby prywatne i towarzystwa oświatowe w Częstochowie. Od wieków kształtowany szacunek dla rabinów, uczonych talmudystów i przywódców duchowych wpływał na postawy polityczne większości mieszkańców skupisk żydowskich w mieście. Z drugiej strony obawa przed nowymi, nieznanymi perspektywami życia, proponowanymi przez partie o radykalnych programach narodowych czy społecznych, spotykała się z nieufnością wśród bogatej i średnio zamożnej warstwy tej społeczności. Element stabilizacji życia społecznego, spokoju, ładu był zawsze czynnikiem sprzyjającym rozwojowi handlu, przedsiębiorczości i rzemiosła. Ten czynnik wpływał również zdecydowanie na postawy wyborców w pierwszym dziesięcioleciu II Rzeczypospolitej.
     W pierwszych wyborach do Rady Miejskiej w Częstochowie ortodoksi wystąpili pod szyldem utworzonego na czas wyborów Żydowskiego Komitetu Wyborczego. Spośród startujących w wyborach ugrupowań żydowskich zdobył on największą ilość głosów - 2 467, co pozwoliło ortodoksom wprowadzić do Rady pięciu swoich przedstawicieli.
W kolejnych wyborach samorządowych, jakie były przeprowadzane w latach 1919-1939, sytuacja była podobna.
    Agudas uważała Syjonistów, Poalej-Syjon, Bund i bezpartyjnych Żydów, występujących przeciwko nim, za odszczepieńców i heretyków. Twierdzili, że tylko oni jako bogobojni Żydzi są prawdziwymi synami Syjonu. Stanowisko Agudy wspierało starostwo starając się gminę postrzegać jako związek czysto religijny. W walce politycznej członkowie Agudy uciekali się do poszukiwania zewnętrznego wsparcia u władz państwowych. Przekazywali oni do starostwa informację o swoich przeciwnikach jako radykałach. Oceniali tylko klerykalno-konserwatywnych Żydów, w tym samych siebie, jako jedynych żydowskich patriotów państwa polskiego. Aguda protestowała przeciw świeckim bibliotekom, teatrom, szkołom. Posiadała w Częstochowie szkoły prowadzone przez będące pod jej wpływem towarzystwo oświatowe Ben Yaakow.

     II odłam - Syjoniści - ukształtowani na ideologii narodowych teoretyków narodowościowych. W 1918 r. syjoniści proklamowali tzw. "manifest kopenhaski'' zawierający między innymi, postulaty uznania Palestyny jako "Siedziby Narodowej" żydostwa i przyznania dla tej ludności autonomii kulturalnej, socjalnej i politycznej w krajach diaspory. Uznawali zasadę świeckości w życiu żydowskim określali Żydów w politycznym znaczeniu jako naród. Ośrodkiem kierowniczym w pierwszych latach niepodległości był "Centralny Komitet Organizacji Syjonistycznej" w Warszawie liczący 25 osób w tym 18 z miast prowincjonalnych. Przedstawicielem z Częstochowy był w nim M.Salcman on również stał na czele częstochowskiej organizacji.
     W pierwszych latach Polski Niepodległej zyskali oni szersze poparcie wyborców. Uzyskali mandaty zarówno w Sejmie, jak i Radach Miejskich miast o dużych skupiskach ludności żydowskiej. W wyborach do Rady Miejskiej w Częstochowie w roku 1927 Poalej-Syjon Prawica nie uzyskała ani jednego mandatu. W późniejszych latach dwudziestolecia międzywojennego znaczenie ruchu syjonistycznego w środowisku żydowskim uległo osłabieniu, co mogło być związane z jego wewnętrznym rozbiciem jak też nieprzychylną polityką władz państwowych, a w szczególności polskich narodowców.
     W Częstochowskiej społeczności żydowskiej wewnątrz ruchu syjonistycznego działały różne partie i organizacje różniące się między innymi podejściem do sprawy religii. Dwie najważniejsze to Syjonistyczno-ortodoksyjna "Mizrachi'' i Organizacja Syjonistyczna w Polsce.
"Mizrachi" była partią konserwatywną reprezentującą nurt religijny. Działała na terenie Polski od 1918 r. Program jej zmierzał do przygotowania przyszłej emigracji ludności do odzyskanej Palestyny. Program ten w Częstochowie wspierany był mocno przez miejscową finansjerę, kupiectwo, inteligencję.
Organizacja Syjonistyczna w Polsce, posiadająca bardziej radykalny program, miała raczej charakter świecki.
     Syjonistyczne "Kuratorium Szkolne" opiekowało się i wspierało liczne szkółki na szczeblu podstawowym i średnim. W Częstochowie z jego poruczenia działało gimnazjum. Syjoniści na terenie miasta prowadzili kilka organizacji i towarzystw społecznych, kulturalno-sportowych. Wśród owych ugrupowań wymienić należy Zjednoczenie Syjonistyczno-Demokratyczne, Poalej-Syjon, w ramach której organizowano działalność w tzw. "Strzechach robotniczych". Częstochowska Strzecha posiadająca własną czytelnię organizowała: spotkania, odczyty, wieczorki taneczne itp., prowadziła działalność sportową i oświatową. Syjoniści-socjaliści. "Mizrachi", na czele których w Częstochowie stał Kleinitz, rozwijali działalność oświatową i kulturalną utrzymując i zakładając własne szkolnictwo powszechne i średnie z językiem wykładowym hebrajskim i polskim, prowadzili własne organy prasowe. Pod wpływami syjonistów były młodzieżowe organizacje wzorowane na harcerstwie - Haszomer Hacair i Hechaluc, popularny klub sportowy "Makabi", stowarzyszenie kulturalne "Tarbut".
     Z kręgów syjonistycznych wywodzi się również inna organizacja społeczna, której oddział od grudnia 1937 r działał na terenie Częstochowy. Było to Zrzeszenie Kobiet Żydowskich "Wizo" ("Wohmen International Zionist Organization"). Na ziemiach polskich kierownictwo tej organizacji mieściło się w Warszawie. W Częstochowie za siedzibę obrano lokal organizacji syjonistycznej przy ul. Najświętszej Marii Panny nr 10. Należało do niej około 80 członków kobiet żydowskich, głównie mieszkanek Częstochowy. Były to przeważnie kobiety pochodzące ze sfer inteligencji żydowskiej, żony przemysłowców i kupców. Członkinie "Wizo" postawiły sobie za cel szerzenie kultury i oświaty wśród Żydów, nauczanie języka hebrajskiego, nauczanie młodzieży prac w gospodarstwie domowym i przygotowanie jej na wyjazd do Palestyny. Częstochowski oddział tej organizacji posiadał własną doświadczalną fermę ogrodniczą. Mieściła się ona przy ulicy Rolniczej nr 89. Prowadzono w niej kursy dla młodzieży przygotowujące do prac rolnych i ogrodniczych. Wysoko postawione w żydowskiej hierarchii społecznej kobiety z tej organizacji wykorzystywały swoją pozycję społeczną do protegowania o przyjęcie do pracy uczestników kursów pracujących w fermie ogrodniczej.

     III odłam Socjalistyczny - Wśród ubogiej ludności żydowskiej znaczne wpływy posiadały partie lewicowe nie związane bezpośrednio z Międzynarodówką Komunistyczną. W pierwszych latach Polski niepodległej najliczniejszą partią tego odłamu w Częstochowie była Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza "Zjednoczeni" (Idisze Socjalistysze Arbeiter Partaj "Ferajnigte" in Polen). W Częstochowie korzenie tej partii wywodzą się z Syjonistyczno-Socjalistycznej Partii Robotniczej (syjoniści-socjaliści). W programie podkreślano walkę z przejawami wszelkiego ucisku klasowego i narodowościowego oraz wsparcie polskiego proletariatu w jego dążeniu do odzyskania wolnej i demokratycznej ojczyzny. Uważano, że taka Polska gwarantować będzie Żydom prawo nieskrępowanego rozwoju oraz emigrację na własne terytorium państwowe narodowe. Brała ona aktywny udział w życiu politycznym miasta. Jej przedstawiciele zasiadali w częstochowskiej Radzie Delegatów Robotniczych. Uczestniczyli w wyborach do Rady Miejskiej (w marcu 1919 roku wprowadzili tam 4 przedstawicieli) oraz do Sejmu Ustawodawczego (na listę kandydatów tej partii w okręgu wyborczym nr 30 Częstochowa-Radomsko oddano wówczas 2 587 głosów, co stanowiło 76% ogółu głosów oddanych na "Ferajnigte" w całym kraju).
Przed wyborami do Sejmu w 1922 roku partia ta zjednoczyła się z utworzoną przez Bolesława Drobnera partią Niezależnych "Socjalistów" (od 1924 roku Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy NSPP). Jednak wyniki wyborów uznano w Częstochowie za porażkę i w nowo utworzonej partii nastąpił rozłam. Część członków nawiązała kontakty z KPP, część natomiast wstąpiła do Ogólnożydowskiego Związku Robotniczego "Bund", natomiast okrojona NSPP podjęta współpracę z PPS. Rozwiązanie częstochowskiej organizacji NSPP nastąpiło w 1934 r., kiedy partia ta w wyborach do Rady Miejskiej uzyskała zaledwie 195 głosów.

     W roku 1902 zawiązała się częstochowska organizacja Ogólnożydowskiego Związku Robotniczego "Bund". Potępiał on działalność ruchu syjonistycznego, opowiadał się za budową systemu socjalistycznego, lecz w przeciwieństwie do komunistów głosił autonomię narodowo-kulturalną dla Żydów. W Częstochowie jednak w pierwszych latach niepodległości partia ta nie cieszyła się zbyt dużą popularnością. W wyborach sejmowych w 1919 roku w całym okręgu wyborczym Częstochowa-Radomsko padły na tę organizację zaledwie 262 głosy. Dopiero po rozpadzie "Ferajnigte" w 1922 roku "Bund" uaktywnił swoją działalność w mieście. W tym też roku zaczął ukazywać się partyjny tygodnik "Arbejter Cajtung"
Na forum Rady Miejskiej członkowie tej partii podejmowali głównie problematykę szkolnictwa, w latach 1925-26 wywalczyli subsydia dla szkól żydowskich co wpłynęło pozytywnie dla Bundu na wyniki wyborów samorządowych w 1925 i 1927 roku (w 1925 r - 1239 głosów, w 1927 r. - 1570 głosów).
Partia starannie przygotowywała się do każdej kampanii wyborczej, wykorzystywała różne formy agitacji z tak zwaną "sztafetową'' czy "szeptaną" w której kolega koledze, sąsiad sąsiadowi przekazywał informacje uzyskane najczęściej ze spotkań, zebrań czy pism ulotnych.
     W latach 30. Bund kierowany przez Rafała Federmana i Moszka Ledermana rozpoczął skuteczną walkę z lewicową organizacją "Poalej-Syjon" Walka ta często sprowadzała się po prostu do fizycznej wymiany ciosów (działacze "Bundu" przy pomocy pałek i pięści rozbijali zebrania "Poalej-Syjon") zakończyła się pełnym sukcesem Bundu.
W połowie lat 30. oblicze partii uległo radykalizacji. Nowy program polityczny "Bundu" zbliżał się bardziej ku koncepcjom komunistycznym. Odrzucano reformistyczną drogę zdobywania władzy i opowiedziano się za jednolitym frontem proletariackim w walce, która miała przynieść upadek kapitalizmowi i przejęcie władzy przez klasę robotniczą. W sierpniu 1934 roku doszło do utworzenia jednolitego frontu pomiędzy KPP i "Bundem". Płaszczyzną wspólnego porozumienia w tym przypadku była wspólna walka z faszyzmem i obrona klasowych związków zawodowych. Jako cel główny wysunięto walkę z rządem sanacyjnym. Próby włączenia do jednolitego frontu Poalej-Syjon lewicy nie powiodły się.
     Pod wpływami Bundu były: organizacja młodzieżowa Jugenbund Cukunft in Poljen "Przyszłość'', dziecięca Socjalalisztiszer Kinder - Farband (Skif), organizacje kobiece, sportowe, szkolne, spółdzielcze, poligraficzne. W czerwcu 1922 roku Bund, Ferajnigte i Poalej Syjon powołali w Częstochowie oddział Centralnej Żydowskiej Organizacji Szkolnej (Ciszo).

      Najmniej zwolenników wśród żydowskich robotników w Częstochowie miała Żydowska Socjalno-Demokratyczna Partia Robotnicza "Poalej-Syjon-Lewica". Brała ona udział w częstochowskiej Radzie Delegatów Robotniczych, wyborach do Sejmu i wyborach samorządowych. Po rozłamie w partii w 1928 r. większość częstochowskich członków "Poalej-Syjon" opowiedziała się za jej lewym skrzydłem, które wkrótce zaczęło utożsamiać się całkowicie z komunizmem. W przeciwieństwie do Bundu partia ta widziała konieczność stworzenia siedziby narodowej Żydów w Palestynie, co stanowiło główną przyczynę jej konfliktu z innymi partiami socjalistycznymi. Poalej-Syjon Lewica prowadziła agitację w środowisku robotniczych i ubogich warstw społeczności żydowskiej, działalność ta przybierała różnorodne formy. Najbardziej popularną były odczyty.
Zagrażające niebezpieczeństwo antysyjonizmu oraz trudne warunki życia proletariatu żydowskiego na przełomie lat 20 i 30 zbliżyły obie partie Poalej-Syjon Lewicę i "Bund". Zmieniła się wówczas retoryka wystąpień publicznych działaczy Poalej-Syjon Lewicy. W październikowym odczycie z 1931 r. poświęconym problemowi "Syjonizmu sowieckiego a czerwonej asymilacji" prelegent stwierdził, że organizacja "Bund" grupuje masy żydowskie i prowadzi szeroką akcję uświadamiającą ich o swoich prawach, walczy o poprawę bytu klasy panującej.

W II połowie lat 30. żydowska scena polityczna w Częstochowie przyjęła 3 opcje:

• opcja syjonistyczno-rewizjonistyczna,
• opcja syjonistów ogólnych,
• opcja bundowców.

IV odłam. Asymilatorzy negowali istnienie narodowości żydowskiej skupiali wokół siebie znaczniejsze grupy żydowskiej inteligencji pracującej i bezpartyjnego mieszczaństwa. W pierwszych latach niepodległości utworzyli "Towarzystwo Pracy Społecznej wśród Żydów w Polsce". W deklaracji programowej zgłaszało ono chęć niesienia pomocy polskim czynnikom państwowym oraz podkreślało pełny akces do państwowotwórczej pracy. W Częstochowie na czele tej grupy stał dr Władysław Sacha.
 
 

            Źródła:

• Jerzy Mizgalski "Życie polityczne Żydów w Częstochowie w latach 1918-1939. Wielkie i małe problemy Częstochowy WSP 1996
• Jerzy Mizgalski "Częstochowa w pierwszych latach Polski odrodzonej" WSP 1994
• Jarosław Kapsa "Gmina Żydowska w Częstochowie w latach trzydziestych" Gazeta Częstochowska 1997 nr 17