Iedereen is wel eens somber. Of dat nu een een duidelijke oorzaak heeft of zomaar uit de lucht lijkt te komen vallen: meestal waait zo'n bui snel weer over en voelen we ons daarna weer goed.
Het is wat anders als die somberheid erg lang aanhoudt en het niet lukt om er nog uit te komen. Alle lust lijkt te zijn verdwenen. Je kunt bijna nergens meer om lachen. Je slaapt elke dag weer een gat in de dag of je slaapt juist erg weinig en heel slecht. Je eetlust is verdwenen en je onderneemt helemaal niets meer. Als dit langere tijd duurt is er waarschijnlijk sprake van een depressie. Depressies zijn er in gradaties; van een lichte depressie die, weliswaar heel vervelend, geen grote consequenties hoeft te hebben tot zware depressies die een leven totaal kunnen ontwrichten. Mensen kunnen in een sociaal of maatschappelijk isolement raken en, in het ergste geval, ziet iemand totaal geen uitweg meer en probeert zichzelf van het leven te beroven. Soms met ook daadwerkelijk de dood tot gevolg.Naast het feit dat er verschillende soorten depressies kunnen worden onderscheiden, is het ook belangrijk om bij het stellen van de diagnose te kijken naar de ernst van de depressie. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de symptomen. Er moet aan een aantal criteria worden voldaan om de diagnose depressie te kunnen stellen. Aan niet alle criteria (symptomen) hoeft echter te worden voldaan.
Twee kernverschijnselen die in ieder geval wel altijd aanwezig zijn bij een depressie zijn:
1.verlies van interesse en het onvermogen plezier te kunnen beleven 2.de depressieve stemming
De ernst van de depressie is af te meten aan de ernst van de klachten en het aantal symptomen. Er wordt gewoonlijk onderscheid gemaakt tussen milde (of lichte), matige en zware (of ernstige) depressies. Voordat dit onderscheid hieronder nader wordt toegelicht, is het eerst nog belangrijk te wijzen op het verschil tussen "depressief zijn" en lijden aan een "depressie". Iemand die depressief is hoeft lang niet altijd ook daadwerkelijk aan een depressie te lijden. Iedereen is wel eens depressief; het gaat dan veelal om een normale, tijdelijke verlaging van de stemming. Pas wanneer deze depressiviteit langer duurt dan twee weken en gepaard gaat met allerlei symptomen, kan er sprake zijn van een depressie. In het laatste geval gaat het dan ook om een psychische aandoening.
Milde depressies: Er wordt van een milde depressies gesproken als er minder symptomen (5-8) aanwezig zijn of als de symptomen minder ernstig zijn. Een belangrijk verschil met de zwaardere vormen van depressie is het functioneren van de persoon. Iemand met een milde depressie kan nog redelijk functioneren in sociaal en maatschappelijk opzicht. In relaties met anderen en in de werksituatie zal zo iemand weinig problemen ondervinden. Vaak gaat een milde depressie uit zichzelf uiteindelijk vanzelf over; het gebeurt echter ook dat de depressie een chronisch karakter krijgt omdat milde depressies vaak niet herkend worden en daarom niet behandeld worden. Wat aan de andere kant echter ook steeds vaker gebeurt, is dat mensen met een milde depressie direct worden behandeld met medicatie (een antidepressivum)met alle gevolgen van dien; bijwerkingen en moeilijk kunnen stoppen. In dat geval is het middel soms erger dan de kwaal. Een vorm van zelfhulp, bijvoorbeeld in de vorm van een zelfhulpboek, gesprekstherapie of psychotherapie zou hier al vaak heel goed uitkomst kunnen bieden.
Matige depressies: Als er meer symptomen aanwezig zijn, de ernst daarvan groter is en de persoon in zijn dagelijks functioneren duidelijk wordt belemmerd, spreken we van een matige depressie. Zelfhulp is in dit geval niet afdoende; het is dan nodig om professionele hulp in te schakelen. Meestal zal het hier gaan om een vorm van psychotherapie, vaak in combinatie met medicatie.
Ernstige depressies: Iemand met een ernstige depressie kan nauwelijks of niet functioneren in zijn werk en relaties. Bovendien treden hier ook psychotische kenmerken op. Dat wil zeggen dat zo iemand last krijgt van waandenkbeelden. Het inschakelen van professionele hulp is hier van groot belang mede omdat hier het reeële gevaar op zelfdoding bestaat. Omdat iemand met een ernstige depressie beduidend minder ontvankelijk is voor psychotherapie, is aanvullende medicatie hier meer regel dan uitzondering. Wanneer iemand ook hier herhaaldelijk niet goed op reageert, wordt tegenwoordig weer steeds vaker E.C.T. (Electro Convulsie Therapie), beter bekend als "shocktherapie".
Het terugkeren van depressie: recidiverende depressies Als iemand eenmaal in zijn leven een depressie heeft gehad, is de kans op terugkeer circa 50%. In dat geval spreken we van een depressie met een recidiverend karakter. Als een depressie eenmaal is teruggekeerd, is de kans op herhaling zelfs nog groter. Ongeveer 15% van de mensen met een depressie lijdt aan chronische depressie. De term chronisch wordt gehanteerd als iemand minimaal twee jaar aan de criteria van een depressieve stoornis heeft voldaan.
Hoe ontstaat een depressie? Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor het ontstaan van een depressie. Meestal gaat het om een combinatie van verschillende factoren. Uit de praktijk blijkt dat depressies vaak erfelijk bepaald zijn. Ook zijn er biologische oorzaken te noemen. Dan is er nog een psychische factor te noemen: veel mensen hebben een bepaalde gevoeligheid voor depressie door een bepaalde manier van denken die het moeilijk maakt om problemen op een adequate manier te verwerken. Tenslotte zijn er nog externe factoren aan te wijzen. Het gaat daarbij om ingrijpende gebeurtenissen zoals het overlijden van een dierbaar persoon, of relatie- of huwelijksproblemen c.q. echtscheiding. Ook zelfs iets schijnbaars "onschuldigs" als een verhuizing kan zoveel spanningen opleveren dat een depressie het gevolg kan zijn.
Hoe ga je ermee om en wat doe je eraan? Ondanks dat het vaak erg veel moeite kost is het belangrijk actief te blijven en zo afleiding te zoeken. Zorg voor een regelmatig leven en een goed dag-/nacht ritme. Eet goed. Blijf ook contact houden met mensen om je heen. Een milde depressie gaat vaak uit zichzelf over. Te vaak worden hierbij ten onrechte antidepressiva voorgeschreven. Het gebeurt dan ook regelmatig dat het middel erger blijkt dan de kwaal. Wel is het belangrijk er op te letten dat de klachten niet erger worden of lang aanhouden om te voorkomen dat de depressie overgaat in een ernstiger of chronische vorm. Meestal is een vorm van gesprekstherapie of eventueel psychotherapie de beste remedie. Als de klachten echter lang aanhoude en /of als het niet lukt om zelfstandig uit een depressie te komen, is het altijd verstandig de huisarts te raadplegen. Hij kan advies geven en, als hij dat nodig acht, je doorverwijzen naar de R.I.A.G.G. of een psycholoog. Daar kan worden bekeken wat de beste behandelmethode is. Soms is psychotherapie afdoende, soms ook is het beter psychotherapie vergezeld te laten gaan van medicatie.
Kernsymptomen Er zijn tal van symptomen op te noemen die kunnen duiden op de depressie.
De volgende twee kernsymptomen moeten echter altijd aanwezig zijn, wil men kunnen spreken van een depressie.
1. Er is sprake van een depressieve (sombere) stemming; 2. Iemand met een depressie kan geen plezier meer beleven. De verderop genoemde symptomen hoeven lang niet allemaal tegelijk op te treden (hoewel er voor de diagnose wel moet worden voldaan aan een bepaald aantal symptomen). De meeste depressieve mensen hebben last van een combinatie van een aantal van deze symptomen.
Diagnose De diagnose is lang niet altijd eenvoudig door de huisarts te stellen omdat veel mensen met een depressie met vage (lichamelijke) klachten komen zoals moeheid, pijnklachten en slapeloosheid zonder duidelijk melding te maken van psychische klachten zoals somberheid. Gelukkig zijn huisartsen tegenwoordig wel meer gericht op het in kaart brengen van het geheel aan klachten om zodoende sneller de diagnose depressie te kunnen stellen maar toch worden er te vaak en te snel slaapmiddelen of pijnbestrijders voorgeschreven en wordt er voorbijgegaan aan de achterliggende problematiek. Ook komt het vaak voor dat weliswaar de diagnose depressie wordt gesteld maar dat de patiënt direct met een recept voor een antidepressivum bij de apotheek terecht kan zonder dat er een goed gesprek heeft plaats gevonden waarin bv. de ernst van de depressie wordt vastgesteld (en daarmee de "noodzaak" voor eventuele medicatie) en de alternatieven worden besproken (gesprekstherapie, psychotherapie, etc.).
Slaapstoornissen
Vrijwel alle mensen met een depressie kampen met de een of andere vorm van een slaapstoornis. Verreweg de meeste mensen slapen slecht en te weinig. Het kan hier gaan om zowel inslaapproblemen (urenlang draaien en piekeren) als doorslaapproblemen (veel te vroeg wakker worden en de slaap niet meer kunnen vatten). Een relatief kleine groep mensen slaapt juist erg veel.
Dagschommeling De meeste mensen met een depressie voelen zich 's morgens beduidend slechter dan 's avonds. Alleen het wakker worden (na een vaak moeizame nachtrust) en opstaan is voor deze mensen al een hele opgave. Opvallend is, dat naarmate de dag vordert, de stemming beduidend kan verbeteren. Dit is typerend voor de meeste depressies. Gezegd moet worden dat er ook mensen zijn die het omgekeerde ervaren en zich in de loop van de dag juist slechter gaan voelen; zij hebben te maken met een omgekeerde dagschommeling. Tot slot zijn er ook mensen die de hele dag ervaren alsof er een grote grauwsluier overheen hangt.
Eetstoornissen Meestal eet iemand met een depressie minder dan normaal. Er treedt dan ook vaak gewichtsverlies op. De persoon in kwestie klaagt over gebrek aan smaak of het eten staat gewoon zo tegen dat hij nauwelijks nog normaal een hap door de keel kan krijgen.
Het ook voor dat mensen juist de neiging hebben om veel meer te eten dan normaal.
Angst Een depressie gaat nogal eens hand in hand met angstklachten. Het gaat hier niet om een duidelijk benoembare angst maar om een vage, irrationele angst. Angst en depressie liggen in bepaalde opzichten dicht bij elkaar.
Moeheid Iemand die aan een depressie lijdt, klaagt meestal ook over moeheid. Zelfs al heeft hij een nacht goed geslapen, toch kan hij na het opstaan al zo moe zijn dat hij liever weer direct naar bed gaat. Ook de energie om iets te ondernemen (nog afgezien van het feit dat de belangstelling daarvoor vaak ontbreekt), is afwezig.
Schuldgevoelens Naar de toekomst kijken is iets dat voor iemand met een depressie vaak onmogelijk is. Daarentegen kijkt hij juist wel veel terug naar het verleden in negatieve zin. Hij verwijt zich bepaalde dingen uit z'n leven en vindt soms dat hij daarvoor gestraft moet worden.
Met name mensen die aan een ernstige depressie lijden, kunnen uiteindelijk de realiteit voor een deel uit het oog verliezen en schuldwanen ontwikkelen, dat wil zeggen: zich schuldig voelen over zaken waar ze niet eens verantwoordelijk voor zijn, laat staan schuldig aan zijn.
Laag gevoel van eigenwaarde Dit komt vrijwel altijd voor en wordt vaak nog eens in stand gehouden door de schuldgevoelens die hierboven worden genoemd. Hij of zij voelt zich waardeloos en onaantrekkelijk en heeft er de grootste moeite mee om bv. complimenten in ontvangst te nemen omdat hij / zij er gewoonweg niet in gelooft.
Vlakke gevoelsuitdrukking Bij iemand met een depressie wordt de gevoelsuitdrukking vaak vlak; het gezicht staat mat met weinig leven in de ogen of iemand ziet er voortdurend angstig of gespannen uit.
Denkstoornissen Het denken van een depressiepatiënt verloopt traag of kan, bij een ernstige depressie, ontaarden in volledige apathie. Gedachten blijven bovendien vaak in kringetjes ronddraaien; dezelfde problemen worden keer op keer overdacht zonder dat dit tot een oplossing leidt.
Seksuele klachten Vrijwel iedereen met een depressie heeft maken met libidoverlies. De zin in seks kan sterk afnemen of geheel verdwijnen en de man kan daarbij ook nog eens problemen krijgen met zijn potentie. Het spreekt voor zich dat dit weer extra twijfels spanningen met zich mee kan brengen.
Psychotische kenmerken Bij ernstige depressies zien we psychotische verschijnselen waarbij iemand zogenaamde wanen kan krijgen. Het gaat hierbij om gedachten die niet op de realiteit gebaseerd zijn en waarbij de patiënt bijvoorbeeld denkt dat hij schuldig is aan gebeurtenissen waar hij in werkelijkheid niets mee te maken heeft. Het kenmerkende van psychotische verschijnselen is dat iemand er zich niet van bewust is dat zijn gedachten niet reëel zijn; het is dan ook niet mogelijk om iemand hierin te corrigeren. Naast wanen kunnen ook hallucinaties voorkomen. Vooral het horen van stemmen komt hierbij voor maar er kunnen ook visuele hallucinaties optreden. Onder meer door de psychotische verschijnselen is de kans op zelfdoding bij iemand met een ernstige depressie vrij groot. Daarom is het hier van belang om de patiënt goed te behandelen (meestal gaat het om opname) met medicatie waaronder ook antipsychotica.
Doodswens Een depressief iemand ziet vaak geen andere uitweg of oplossing dan de dood. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een behoorlijk aantal mensen met een depressie een poging tot zelfdoding overweegt of onderneemt. Lang niet alle pogingen tot zelfdoding slagen. Ook lang niet iedereen die aan zelfdoding denkt, wil daadwerkelijk dood. Het is veelal meer dat de dood als enige oplossing wordt gezien. Dat wil niet zeggen dat de uiting van de wens om te sterven niet serieus moet worden genomen. Het is tekenend voor de wanhoop waar zo iemand zich in verstrikt voelt.
De verschillende soorten Depressie Depressies worden niet alleen ingedeeld naar de ernst van de klachten; er bestaan ook verschillende soorten depressies. Hieronder volgt een beknopte opsomming van de meest voorkomende soorten.
Depressie met vitale kenmerken. Deze vorm van depressie komt veel voor. Kenmerkend hierbij is de verstoring van de zogenaamde "vitale functies". Gebrek aan eetlust (vaak gepaard gaande met gewichtsverlies), slaapstoornissen (met name erg vroeg wakker worden, en de typerende dagschommeling van de stemming ('s morgens voelt iemand zich hierbij beduidend slechter dan 's avonds) zijn allemaal aanwijzingen voor een depressie met vitale kenmerken. Officieel wordt deze vorm van depressie ook wel aangeduid als "depressieve stoornis met melancholische (vitale) kenmerken. Het woord melancholische dient hier niet verward te worden met het woord "Melancholie" hetgeen vroeger in de psychiatrie werd gebruikt om een depressie met psychotische kenmerken aan te duiden.
Andere vitale kenmerken zijn: - Verlies van interesse - Geen plezier meer kunnen beleven - Schuldgevoelens - Apathie, traagheid - Agitatie Dysthyme stoornis Bij iemand die langer dan twee jaar last heeft van een sombere stemming, met zo nu en dan een periode (van maximaal twee maanden) waarin de klachten wat minder zijn en die slechts (minimaal) twee symptomen van een depressie heeft, spreken we van een dysthyme stoornis. hoewel het aantal klachten kleiner is en de ernst van de klachten relatief licht is, functioneert iemand met een dergelijke depressie minder goed; zowel op het werk als in de privé-sfeer vanwege het chronische karakter van de stoornis.
Bipolaire stoornis - Manisch Depressiviteit Wanneer perioden van depressie worden afgewisseld met perioden waarin iemand juist erg opgewekt en actief is kan er sprake zijn van manisch depressiviteit oftewel een bipolaire stoornis.
In een manische periode heeft zo iemand schijnbaar onbegrensde energie, onderneemt van alles, koopt bv. erg veel waarbij hij zich enorm in de schulden kan steken of stort zich in allerlei (seksuele)avonturen. Hij komt vaak nauwelijks tot slapen toe. Kenmerkend hierbij is dat de persoon zich hier niet van bewust is; dat wil zeggen het ziekelijke van zijn gedrag niet inziet. Hij of zij voelt zich erg energiek en laat zich daarin door niemand afremmen. Als er toch pogingen worden ondernomen om de persoon duidelijk te maken dat hij zich onverantwoordelijk en vreemd gedraagt, kan hij zeer boos worden of zelfs woedeuitbarstingen krijgen. V
oor de behandeling van bipolaire stoornis wordt naast psychotherapie meestal ook gebruik gemaakt van stemmingsstabilisatoren. Dit zijn medicijnen die aangrijpen op de manie. De bekendste voorbeelden hiervan zijn Lithium, Depakine en Tegretol. Hoewel deze medicijnen effectief kunnen zijn bij het onderdrukken van een manie, zijn ze vrij toxisch en moet er bij het gebruik van Lithium bijvoorbeeld regelmatig bloed worden geprikt ter controle. Ook moet het gebruik van deze middelen tijdens de zwangerschap worden afgeraden.
Postpartum depressie Wat vroeger bekend stond als postnatale depressie, wordt tegenwoordig steeds vaker met de meer correcte term "Postpartum Depressie" aangeduid. Bij circa 15% van de vrouwen die een kind krijgen, ontwikkelt zich na enkele weken tot maanden vanaf de bevalling een depressie. De oorzaak hiervan is nog steeds niet duidelijk ofschoon er een theorie is dat de sterke daling van de hoeveelheid progesteron (een hormoon) in het bloed hier debet aan is. Wel staat vast dat vrouwen bij wie depressie in de familie vaak voorkomt een grotere kans lopen op het krijgen van een postpartum depressie. Het spreekt voor zich dat het krijgen van een depressie na de geboorte van een kind erg verwarrend kan zijn voor zowel de moeder als haar omgeving. Het zou immers een mooie ervaring moeten zijn... Dit roept bij de moeder vaak schuld- en schaamtegevoelens op hetgeen het er voor de moeder niet makkelijker op maakt. Daarom is het belangrijk de depressie in een vroeg stadium te herkennen en te erkennen. De kans dat een postpartum depressie bij een volgende bevalling weer zal voorkomen is overigens groot.