MGA SIGNOS NG
TRAHEDYA KAY BONIFACIO SA CAVITE
Daniel
Mendoza Anciano
Ang signos ay isang di karaniwang
pangyayaring nagaganap sa isang pagkakataon na naghahatid ng maaring maging
larawan ng magaganap sa darating. Maging ang supremo ng Katipunan ay hindi
naging ligtas sa ganitong pagbibiro ng pagkakataon, sapagkat bago pa man
maganap ang trahedya sa paanan ng kabundukan sa Maragondon ay mababakas na ang
kadena ng mga pangyayari na nagpapahiwatig ng isang malagim na darating.
Tingnan natin ang mga talang ito ng mga pangyayri sa supremo ng Katipunan.
Ang Unang
Kamalasan
Bago sumiklab ang himagsikan ng 1896,
ang mga taga lalawigan ng Cavite ay aktibo sa pag-oorganisa ng Katipunan. Isang
ganap na kaalaman na ang Cavite ay hati sa dalawang malaking sanggunian ng
magkalapit na bayan ng Noveleta at Kawit - Magdiwang at Magdalo.
Sa memoir ni Santiago Alvarez ay
mapuna sana ang isang pangyayari na kaniyang isinalaysay ukol sa isang
pagbisita ni Bonifacio sa Cavite noong Biyernes Santo ng 1896 (ito ay bago pa
ang himagsikan) upang tingnan ang kalagayan ng mga sanggunian sa Cavite. Sa
ganap na ika - 9:00 ng umaga ay nagtungo ang supremo sa Noveleta kasama sina
Pio Valenzuela, Emilio Jacinto, at Pantaleon Torres. Sa ika-5:00 ng hapon ang
supremo at mga kasama ay nagtungo sa Kawit at naging panauhing lihim nina
Emilio Aguinaldo, Baldomero Aguinaldo, at Candido Tirona upang saksihan ang
pagtatag ng isang sangay ng sangguniang Magdalo.
Karaniwan lamang mga naging kaganapan
sa pag-uusap at pagpupulong na iyon ng supremo at mga Magdalo, hanggang
makarinig sila ng sigawan ng mga tao ng "sunog! sunog! sa Maynila".
Lumabas ng bahay sina Bonifacio at mga kasama at nagtungo sa tulay na bato kung
saan tanaw ang look ng Bacoor at malalagos ng tingin ang lunsod ng Maynila.
Dito ay napansin ni Santiago Alvarez na habang tinitingnan ng supremo ang sunog
sa Maynila ay nakitahan niya ng panlalambot na sinundan ng pagkakaupo sa tabi
ng pader at pagsasabing nasusunog ang kaniyang bahay at mga kasangkapan.
Dahilan sa panlalambot ng supremo ay agad itong bumalik ng Noveleta upang
magpahinga at makasakay ng unang alis na bapor sa Cavite, kinaumagahan.
Makaraan ang dalawang araw tumanggap
ng sulat si Santiago Alvarez mula sa supremo na nagbabalitang nasunog ang bahay
ng huli kasama ang mga mahahalagang kasangkapan ng Katipunan. Dahilan sa sunog
na naganap ang supremo, ang asawa nito at ang kanilang dalawang buwang sanggol
na anak ay pansamantalang sumilong sa bahay ni Pio Valenzuela. Ito ang unang
kamalasan ng supremo sa lalawigan ng Cavite, sa pangyayaring ito ang unang
nawala sa supremo ay ang bahay.
Ang Signos sa
Maragondon
Ang lugar ng kamatayan ni Bonifacio ay
kaniyang nahulaan sa dahilang noong panahon ng Himagsikan at magtungo ang
supremo sa Cavite, isa sa kaniyang pinagkaabalahan ang paghahahanda ng isang
lugar sa baybayin ng lalawigan, na sakop ng bayan ng Maragondon upang pagbabaan
ng mga armas na ipinapangako ni Feliciano Jocson na darating mula sa bansang
Hapon. Sa nasabing paglalakbay sa Maragondon, kasama nina Pascual Alvarez,
Emiliano Riego de Dios, at iba pang mga kasama na nangagsisipangabayo ay
natanaw nila ang isang mabundok na lugar na kanilang tinungo. Ang daan sa
nasabing malapit sa paanan ng bundok ay nahahadlangan ang isang sanga ng punong
kahoy na hanggang dibdib ni Pascual Alvarez na noon ay siyang pinakamataas at
sakay ng pinakamalaking kabayo. Ang pangkat ay dumaan sa pamamagitan ng
paglalarong pagyuko sa tuwing tatapat ang isa't isa sa nakaharang na sanga ng
kahoy. Ang pinakahuling lumampas ay ang supremo na bagaman pinakamababa ang
kabayo ay siya pang nasalabid sa sanga na ikinahulog nito sa kabayo at
patihayang lumagpak sa lupa. Agad dinaluhan ng lahat ang nahulog na supremo at
nag-iisip, kung bakit kung sino pa ang may pinakamababa at pinakamaliit na
kabayo ay siya pa ang nasalabid at di nakalambas sa nakaharang na sanga.
Pagkatapos na matigilan ng kaunti ay tumayo ang supremo at nagwika na "Ito
ay pamihiin ng mga matatanda sa pagkatalo. Marahil kung tayo ay kukulanging
palad na talunin ng mga kaaway, at hanggang sa sa dakong ito ako ay usigin,
dito na ako mamamatay at mababaon." Sa lugar na iyon ng Maragondon ayon sa
mga nakakita ay ang pook na pinagbitayan at pinagbaunan sa magkapatid na
Bonifacio.
Ang Pagbibiro
ng Kahapon at Kasalukuyan
Ang supremo Andres Bonifacio ay
dinakip ng mga tauhan ni Emilio Aguinaldo sa Baryo ng Limbong, Indang, Cavite.
Naging makahayop ang nasabing pagdakip, sa sagupaan ay napatay si Ciriaco
Bonifacio, at ang supremo sa kabialng dako ay may tama ng punlo, at walang
habag na sinaksak sa leeg ng isang pinunong Magdalo na si Jose Ignacio Pawa.
Sugatan ang supremo, kasama ng kaniyang asawa, kapatid na si Procorpio, at mga
bihag na tauhan ay inilakad na tila mga kriminal sa kahabaan ng kalsada ng
Indang patungo sa bayan ng Naic.
Sa buong panahon ng paglilitis, ang
supremo ay sugatan at nagnanaknak ang sugat at walang anumang aktwal na
medikasyon na nailapat sa kaniya. Ang paghihirap ng supremo ay nagtapos ng
buong lupit siyang bitayin at ang kaniyang kapatid sa paanan ng kabundukan ng
Maragondon.
Mahirap paniwalaan ngunit isang
kabalintunaan na tila nagbibiro ang kasalukuyan sa isang mahapding nakaraan.
Ang supremong sa huling sandali ay minaltrato ng mga pamunuan ng Sangguniang
Magdalo sa dahilang ang pangalan ng pagamutang panlalawigan ng Cavite ay ANDRES
BONIFACIO MEMORIAL HOSPITAL.