De Boeddha werd geboren als menselijk wezen in Noord- India als zoon van koning Soeddhodana en koningin Maha Maya Dewi. Hij kreeg de naam prins Siddhattha Gotama. Bij de geboorte werd voorspeld dat de prins óf een wereldheerser (universeel monarch) óf een Boeddha (een `ontwaakte') zou worden. Dit zou afhangen van het al dan niet in aanraking komen met de wisselvalligheden van het leven - met winst en verlies, hulde en blaam, roem en schande, plezier en pijn. Hiermee wordt bedoeld dat hij bij het zien van de drie kenmerken van het leven, te weten ziekte (beperktheid), ouderdom (verval) en dood (het onvermijdelijke einde van al het samengestelde), diep getroffen zou worden door de consequenties die ze hebben voor ons leven.

De koning droeg er jarenlang zorg voor dat de prins hiermee niet in aanraking zou komen, opdat het hem niet aan het denken zou zetten over de ware aard van het leven. Omgeven door al het aangename en de luxe uit die tijd werd de prins verre gehouden van de droevige zijde van het leven. Hij trouwde met prinses Yasodhara en kreeg een zoon, die Rahoela werd genoemd.

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen van de koning was het niet mogelijk de prins te vrijwaren van het zien van ouderdom, ziekte en dood. Volgens de voorspelling bij de geboorte had de prins een ontmoeting met respectievelijk een oud iemand, een zieke en een begrafenisstoet. Tenslotte ontmoette hij ook een bedelmonnik (samara). Door de eerste drie ontmoetingen werd hem de futiliteit van het leven duidelijk en de vierde toonde hem de sereniteit van iemand die de wereld heeft verzaakt en die zich vrijgemaakt heeft van de invloed van de wereld.

Op 29-jarige leeftijd verzaakte de prins (toen nog een Bodhisatta) het wereldse leven en beoefende voor zes jaar zeer strenge ascese. Uiteindelijk besefte hij dat ook deze weg van strenge zelfkastijding en verstervingen niet de juiste was en ontdekte hij de Middenweg. Door deze te volgen bereikte hij op 35-jarige leeftijd de verlichting en daarmee het Boeddhaschap. De Boeddha verklaarde hierover zelf: "Ik word de Boeddha genoemd omdat ik de vier nobele waarheden heb begrepen."

Vijfenveertig jaar lang predikte de Boeddha onophoudelijk de Dhamma aan een ieder die oren had om te horen, ogen had om te zien en een geest om te denken - `de Dhamma die lieflijk is in het begin, lieflijk in de voortgang en lieflijk in de voltooiing'. Hij leerde mensen dat, in tegenstelling met wat we vaak zelf denken of ons voorgehouden wordt, we de verlichting in ons leven zelf zullen moeten bewerkstelligen en dat we hiervoor niet afhankelijk zijn van de genade of hulp van buitenaf.

Op 80-jarige leeftijd ging de Boeddha op in het Maha parinibbana, zijn leer achterlatend als zijn opvolger.