Eparhija gornjokarlovcka nalazi se u Republici Hrvatskoj. Danas obuhvata predjele takozvane Gornje krajine, tj Liku, Baniju i Kordun, zatim Gorski kotar, Hrvatsko primorje i dvije parohije u Istri. U Sloveniji Eparhija ima samo parohiju Marindol na lijevoj obali Kupe, dok njena druga parohija na ovom podrucju, Bojanci danas pripada Eparhiji zagrebacko-ljubljanskoj. Od osnivanja da prvog svjetskog rata ovoj Eparhiji pripadala je Srpska pravoslavna parohija u Trstu, koja je osnovana za vrijeme episkopa Danila Jakšica (1751-1771).
Istorija Eparhije gornjokarlovacke veoma je burana, kao što su bili i istorijski dogadaji koji su uslovili njen postanak i koji su pratili njen razvitak, sve do naših dana. Eparhija nosi naziv po gradu Karlovcu, kojeg je osnovao nadvojvoda Karlo Habsburški godine 1579. Naziv gornjo-karlovacka svojevremeno je došao radi razlikovanja ove Eparhije od sremsko-karlovacke Arhiepiskopije, koja je za razliku od Karlovca u Hrvatskoj , obuhvata niže pedjele prema slivu rijeka, sa sjedištem u Sremskim Karlovcima. Srska naselja na podrucju Eparhije datiraju uglavnom od XVI vijeka. U toku XVIII vijeka doseljavanje Srba i formiranje Eparhije uglavnom je dovršeno.
Doseljavanje Srba na podrucje Gacke doline
Gacka dolina s podgorjem od velebita prema moru poceli su se naseljavati srpskim življem pocetkom 15. vijeka. Ovi krajevi nisu bili nikada pod turcima, ali su cesto stradali od turskih upada i pljacke. Prvi doseljenici u ovo podrucje nisu bili sa strane. Prebegli su od Rinika u Lici, naterani zulumom ribnickog bega. Senjski kapetan Sigmund Gušic naseljava prve Srbe oko Brloga godine 1609. (135 ku?a sa 550 duša). Dvije godine kasnije su Švica i Srpsko polje. Godine 1658. pocinje naseljavanje i mjesta oko Otocca, Starog sela, Glavaca, Škara, Doljana i Zalužnice. Oni se kasnije šire prema Vrhovinama, Crnoj Vlasti, Turjanskom i Rudopolju. Kada je naseljavan Brlog jedan broj srpskih porodica naselio se prema Krasnu na primorskim padinama Velebita. Bilo je i manjih naselja iznad Jablanca.
Doseljavanje Srba na podrucje srednje Like
Srednja Lika sa Krbavom najteže je stradala od Turaka. Prvo je pljackana i pustošena, a 1528. je osvojena od Turaka. Turci sada ovamo dovode raju da im obracuje opustjelu zemlju, najviše iz bosne, a dovoceni su i Bunjevci rimokatolici iz Hercegovine. Ali je raja teško podnosila tursku vlast. Vec smo vidjeli da su izbjeglice iz like naselile brlog. Za sve vrijeme turske uprave u Lici stanovništvo se stalno mijenjalo. Lika je oslobodena od Turaka u velikom ratu, pa je karlovackim mirom pripala Austriji. Kada je Lika oslobodena, Bec je dugo premišljao kako da uredi ovu oblast. Napokon je prikljucena Vojnoj krajini. Kad je Lika oslobodena od Turaka u njoj je bilo dosta Srba doseljenih za turskog vremena. Sad se u Liku doseljavaju i Srbi iz Dalmacije, a mnogi koji su ranije prebegli ispred Turaka na sjever ponovno se vracaju u stare naseobine. Tako Srbi iz okoline Otocca naseljavaju Vrebac i komic. Preseljenici iz Brloga sada naseljavaju Pecane i Jošan. Jedna grupasrpskih porodica seli se iz prokika u Zapadnoj Lici u Mutilic na Udbini. Srbi iz Dalmacije naseljavaju Zrmanju, Gracac i Medak. Mjesta u Krbavi naseljavaju Srbi iz Kupresa, Grahova i Knezpolja. Veliku Popinu i Mazin naseljavaju Srbi iz Kninske krajine u Dalmaciji. U Bruvno se preselila jedna grupa porodica iz Divosela i okoline Gospica. Manojlo Grbic pominje dokumenat iz kog se vidi kako Juraj Križanic, povjerenik karlovackog generala za Liku dozvoljava kosinjskom knezu Vukašinu Mileusnicu da se sa 40 srpskih kuca preseli u Široku Kulu.
Tako je Lika dugo naseljavana i preseljavanja dok se krajem XVII vijeka u njoj smirilo.
GEOGRAFIJA ZEMLJISTA OTOCKE PUKOVNIJE
Srpski narod se vec krajem 13 v,spominje i na prostoru Like i to pretezno kao vojne posade .postoje istoricari koji tvrde da su na tom prostoru bili i ranije,od doseljavanja Slovena.
veca koncentracija Srba na prostoru Like nastaje krajem 14v. Kao sto je poznato turska osvajanja Balkanskog poluostrva izazvale su velike migracije Srba na sever i severo-zapad.
Kad su Turci poceli ozbiljnije da ugrozavaju Ugarsku,njihovi vladari su podsticali iseljavanje srba na njihovu teritoriju,i naseljavali ih i ukljucivali u svoj odbrambeni sistem.tako je kral Matija korvin u drugoj polovini 15v, primio veliki br.Srba,a deo i na prostoru Like.
Padom Srbije,Bosne i porazom hrvatske vojske na Krbavskom polju 1493,Lika je bila u potpunosti otvorena za Turske upade.posle pobede Turaka na Mohacu 1520, najveci deo Like dolazi pod Tursku vlast,osim delova oko Otocca i Brinja.
Svoj centar u lici Turci su uspostavili u Udbini.To je uslovilo da su Srpske seobe narocito tokom 16v, nastavljene a Srbi u vecim ili manjim grupama nastanjuju u pogranicnim delovima jos neosvojenih austrijskih teritorija.
Od tih doseljenika su formirane i uskocka jedinice.tu se pre svega misli na Senjske uskoke.Kao sto je poznato,doseljeno srpsko stanovnistvo je austriska vlast smestila u pogranicne krajeve.tako su skupine Srba smestene u okolini Otocca,brinja i Senjada brane granice od Turaka.Turske jedinice, narocito akindzije stalno su upadale u neosvojene prostore,pljackale,palile i odvodile stanovnistvo.Da bi logisticki izdrzavali Tursku vojsku ,ali i za ostale potrebe,Turci naseljavaju u Liku Srbe koji su imali pre svega pomocne vojnicke obaveze.tako su Srbi s jedne strane bili pod turcima i u neposrednom dodiru sa Srbima Otocca ,Brinja koji su vec od ranije bili ukljuceni u austrijski odbrambeni sistem.
Austrijski vladari su pogranicne zemlje,medju kojima i deo Like , koje su duzi vremenski period bile Turske,direktno potcinili austrijskoj vojnoj vlastiu Becu i na tom prostoru organizovale Vojnu Krajinu!!Sam austrijski vladar nije imao dovoljno jeftine i hrabre vojske da ucvrsti granicu,pa su mu bili potrebni Srbi.Tako se desilo da se Srbi nasele oko Otocca i Brinja,na teritoriju Habzburske drzave,a gotovo istovremeno Turci naseljavaju Srbe u Liku i Krbavu,odnosno svoje pogranicne krajeve-Tursku Krajinu.Naseljavanje Srba na teritoriju Like je omogucilo direktan kontakt sa austrijskim i mletackim vlastima.
Austrijske vojne vlasti podsticu doseljavanje i prebegavanje Srba sa turskih teritorija na krajisko podrucje,mada je bilo i slucajeva da ih austrijske vojne cete i prisilno prevedu na svoju teritoriju.vojnicki su ih organizovali i od njih stvarali Krajiski odbrambeni sistem.Naselili su ih narocito u proplaze i klance da budu prepreka turskim prodorima.
Srbi-granicari su skupo placali svaki turski upad svojom krvlju.Tako su se u licki deo vojne krajine doselile tokom 16 i 17 v,brojne skupine i grupe Srba.Posebno se izdvaja velika tzv.Uskocka grupa koja se tokom 17v uselila u Licku dolinu.
Treba istaknuti da vec tokom 17v,posle koliko toliko snosljivih odnosa izmedju Austrije i Turska ,srbi vise nisu bili otrebni pa ni pozeljni na ovoj teritoriji.Konaca razmestaj Srpskog stanovnistava u Lici desio se posle Beckog rata 1689.Krajiske cete i komandanti sa srbima -krajisnicima ,upadaju u turski deo Like i pale kuce vise hiljada Srba(Vlaha),narocito onih koji nisu stali na austrijsku stranu.tako su stradale kuce Srba koji su ziveli pod Turskom vlascu vise stotina god.Deo stanovnistva je presao na stranu austrije i sklonio se u zbegove oko Otocca i brinja,gde su bili u logorima cekajuci ishod rata.
Zapravo Krajiske cete su zurile da zauzmu sto veci deo Like koja je s druge juzne strane oslobodjena pod vodjstvom poznatih srpskih uskockih junaka Jankovic Stojana i Smiljanic Ilijekoji su dosli sa mleteckih teritorija.
Po zavrsetku Beckog rata Lika je naseljena po drzavnim potrebama ,i interesima katolicke crkve.Jos pre Beckog rata mnoge grupe srba,narocito one malobrojnije su nestajale u katolicizmu ili unijacenju.Najpre su nestajale one grupe u krajevima gde nije bilo dozvoljeno dolazak pravoslavnom svestenstvu,kao ni izgradaja pravoslavnih crkava.Tako su nestali Srbi oko Jurjeva u Senjskoj drazi,oko Novoga itd.Zavrsetkom Beckog rata Lika je oslobodjena od Turaka.Muslimansko stanovnistvo uglavnom napusta Liku,ili je prekrstano od strane popa Marka Mesica.Tada je juzna Lika planski naseljavana, u nju dolaze Srbi iz okoline Otocca i Brinja kao i iz Dalmacije.Srbima koji su pobegli dok j vodjen Becki rat ,povratak nije dozvoljen.Odredjene bolje zemlje oko Gospica ,Perusica i Otocca planski su naseljavane katolickim stanovnistvom.Vodjeno je racuna da se razbiju vece Srpske enklave koliko je god to bilo moguce,a da istovremeno ne ugrozi odbrambeni sistem carevine,jer katolika nije bilo dovoljno.
To je nadomesteno tako sto je nemali broj Srba pokatolicen.Srbi se zapravo pomeraju ponovo na prve borbene linije,to jest na granicu Austrije i Turske.Tako je u istocni deo Like naseljen najveci deo Srba(oko Lapca i Korenice).
Srbi su na lickom prostoru bili stalno na udaru Katolicke crkve,a narocito velika opasnost je dolazila od Senjske biskupije koja je u svojoj neposrednoj okolini uspela sve Srbe preobratiti u katolicizam.Lika je naseljavana sa katolickim stanovnistvom uglavnom onim koje je bilo srpskog porekla, a koje je na nekim drugim prostorima ranije pokatoliceno.Na ovim prostorima Srbima nije bilo nikad lako,tako je bilo sve do njihovog gotovo potpunog nestanka,odnosno poslednje decenije 20veka.
U 19v i pocetkom 20v,u Podvelebitskoj zoni je najsnaznije ukorenjena politika netolerancije prema Srbima i pravoslavlju.Na ovom prostoru je stasala vecina ideologa odnosno nosioca takve politike.Iz ovog regiona potice i "otac svih hrvata" dr.Ante Starcevic.Ovde je imao veliku podrsku i njegov nastavljac,Josip Frank-osnivac Frankizma-preteca ustasa.Na prostoru Gacke doline je rodjen austro-ugarski general Stjepan Sarkotic,jedan od prvih osnivaca ustaske organizacije,a u prvom svetskom ratu komandant 42.hrvatske vrazjedivizije-koja je izvrsila najvece zlocine u Srbiji.1914god.
Sa ovih prostora (krivi put),potice i ustaski poglavnik Ante Pavelic.U Lici je stasao ideolog ustastva Mile Budak,poznat po lansiranju zloglasne teorije "tecinu pobiti,trecinu poktstiti,trecinu iseliti",kao i Delko bogdanic,Mile Mesic, Jure Fransetic, Jurica Frkovic, Ivica Prpic, Braco Tomljanovic...
Srpski dobrovoljci iz Like
Iz navedenog se vidi da na lickom prostoru srpskom narodu nikad nije bilo lako.Odrzavala ga je svest o nacionalnoj i verskoj pripadnosti zbog cega su dugo odolevali raznom napadima.Velika iskusenja dozivljavaju kada Austro-ugarska 1914 napada Srbiju,a krajiske Srbe povede u rat na svoju maticnu zemlju.Svaki protest i negodovanje protiv takve politike je zestoko kaznjavan,nijese imalo milosti ni prema zenama i deci.
Kao i drugi srpski etnicki prostori i lika je dala veliki br.dobrovoljaca za Srpsku vojsku u prvom sv.ratu.
U sastavu srpskih snaga na Solunskom frontu bile su dobrovoljacke jedinice u kojima je samo iz Lickog sela Divosela bilo 114 dobrovoljca,a iz sela Vrepca,Pavlovca i Zavidja 154 dobrovoljca.Zbog vise od 700 srpskih dobrovoljaca gradic Korenica je dobio kao nagradu 1924god.gimnaziju i bolnicu,sto je bilo velika stvar za srpski narod ove regije koja je bila pasivna odnosno nerazvijena.
Kraljevina SHS ,obavezala se da im dodeli zemlju ,sto nije moglobiti izvedeno odjednom.Tako su srpski dobrovoljci iz Like i njihove familije odlazile u Vojvodinu,Slavoniju,Kosovo i Metohiju i Makedoniju u etapama.Deo dobrovoljaca je uzeo zemlju i iselio se,deo se nije uspeo iseliti na dodeljenu zemlju,zbog toga sto ih je zatekao 2 sv.rat,kao sto je slucaj sa Pancevacim ritom.Deo uzima za kompenzaciju ponudjene obveznice sto je isplaceno delimicno,a najveci deo nije ni uspeo de dodje na red da dobije kompenzaciju ni u obveznicama.
Prema podatcima koji nisu kompletni najvise srpskih dobrovoljaca je dobilo zemlju u Vojvodini. Najvece selo lickih dobrovoljaca je Karadjordjevo u Banatu.Trenutno su nedostupni podatci o srpskim dobrovoljcima iz like koji su dobili zemlju u Slavoniji ,Makedoniji,Kosovu i Metohiji.
Pokusace se prezentirati postojeci podatci po administrativnim jedinicama koje su do 1991god bile opstine u Lici,a to su Gospic,Gracac,Donji Lapac,Korenica,Otocac.
U okviru opstine Gospic nalazi se nekadasnji srez Perusic sa svojim opstinama.U okviru opstine Korenica je nekadasnji srez Udbina sa svojim opstinama.U okviru opstine Otocac je nekadasnji srez Brinje sa svojim opstinama,kao i opstina Vrhovine.U okviru opstine Donji Lapac je Srb.
LIKA MAP
