| Kuriozitete FARMACISTET---- Shteti me numrin mė tė madh tė farmacistėve ėshtė Kina, e cila nė vitin 1995 kishte tė regjistruar 418000 tė tillė. Qė prej 20000 vitesh kinezėt kurohen me mjekimet tradicionale tė pėrgatitura nga farmacistėt. TELEFON----Principata e Monakos ėshtė vendi me numrin mė tė madh tė telefonave pėr frymė pasi numėron 1994 telefona pėr ēdo 1000 persona. MARTESA----Nė Ishujt e Virgjėr nė SHBA celebrohen shumė martesa. Ritmi i tyre vjetor ėshtė 35.1 martesa pėr ēdo 1000 banorė ENTOMOLOGJI---- Ėshtė shkenca e cila merret me studimin e insekteve (entomos-insekt). KIRK DAGLAS---- Ky aktore i famshem ka xhiruar 82 filma. K. Daglas ka origjine qifute dhe emri i vertete i tij eshte Issur Danielovich.Kete emer e nderroi pasi e mbaroi gjimnazin,pershkak te diskriminimeve qe iu bene sepse ishte qifut. BOJKONUR---- Ėshtė kozmodromi nga i cili mė 1961 u nis nė kozmos Juli Gagarini, njeriu i parė qė shkoi nė gjithėsi.Ky kozmodrom tani gjendet nė Kazakistanin e pavarur, qė mė parė Kazakistani ishte republike e ish-BRSS. Pėr "Bojkonur"-in, Moska tani duhet qė ēdo vite t'i paguaj qira 115 mil.$ Kazakistanit. TERMOMETRIN---- E zbuloi Galile Galileu mė 1957. MESHARI---- Kėtė vepėr tė famshme tė Gjon Buzukut e ka zbuluar Gjon Nikollė Kazazi nė vitin 1740 nė Romė. STREPTOMICINA---- Ky antibiotik eshte zbuluar me 1944 nga shkenctari Sallman Vacllav ALBINIZMI---- Ėshtė mungesė e pigmenteve nė flokė dhe nė lėkure. MARI KIRI---- Ėshtė femra e parė qė mori ēmimin Nobel, njėherit edhe femra e vetme qė ka marrė dy ēmime Nobel: njė pėr zbulimin dhe studimin e radioaktivitetit me 1903, ndėrsa me 1911 asaj pėr herė tė dyte iu dha ēmimi Nobel pėr Kimi. SKENDERBEU---- Rolin e Skenderbeut nė filmin "Skenderbeu" e luajti aktori rus Akaki Horava. Ky film u xhirua nė Shqipėri aty ka viti 1957. CIA---- Gjatė mandatit tė dytė tė presidentit Klinton, drejtor I CIA-s ka qenė George Tenet (Jorgo Thanati) i cili ka origjinė shqipėtare dhe mendohet se ėshtė nga Himara. KLAUD GALENI---- (131-200 e .r.) konsiderohet si baba i Farmacisė. FORCAT BĖRTHAMORE---- Kėto forca janė me intensitet mė tė madhe se tė gjitha forcat tjera tė njohura nė natyrė. BOMBA ATOMIKE---- Pėr herė tė parė, me 6 gushtė ėshtė hudhur nė Hiroshima tė Japonisė, ku humben jetėn mė se 155200 veta. Kjo bombe kishte masėn 4080 kg. BANORI I PESĖ MILIARDI ME RADHĖ I TOKES---- ėshtė njė djalosh nga Zagrebi I Kroacisė, qė quhet Mateja Gashpar i lindur mė 11 korrik 1988.Me lindjen e tije ,numri I banorėve nė tokė u bė fiks 5 miliarde. LIBERIA---- Me ndalimin e tregtisė me njerėz nė vitin 1822, prej Amerike u kthyen robėt dhe formuan shtetin e parė zezak nė Afrikė. PENICILINA---- Ėshtė antibiotiku i parė qė ėshtė zbuluar me 1929 nga shkenctari anglez Aleksander Fleming.Pėr kėtė zbulim, me 1945, atij iu dha qmimi Nobel. ANGLIA---- Konsiderohet si djep i partive politike. KASANDRA---- Ėshtė filmi serik mė i shikuar nė Ballkan deri mė sot. Rolin e Kasandres e luajti Koraima Tores, ndėrsa romanin 'Kasandra' e shkroi Delija Fialo. LEE HARVEY OSVALD---- Ėshtė njeriu qė i bėri atentat ish-kryetarit amerikan Xhon Kenedi. TRIMMATOM NANUS---- ėshtė peshku mė i vogel nė botė me gjatsi 8.6 mm (mashkulli) dhe 8.9 mm (femra) HOTMAIL---- Ėshtė provideri me i madhė i e-mailave falas me mė shumė se 35 miljon anėtarė. JAMES BOND 007---- Aktorėt qė kanė luajtur rolin e Xhejms Bondit deri mė sot janė: Shon Koneri, Xhorxh Lezenbija, Roxher Mur, Timoti Dalton dhe Pirs Brosnan. LUFTA KIMIKE---- Pėr herė tė parė gjermanėt e pėrdorėn klorin (Cl) si helm luftarak kundėr francezėve me 22 prill 1915, kjo konsiderohet si fillim i luftės kimike. KAPAIBE---- Ėshtė dru qė rritet nė Brazil, i cili prodhon njė lloj vaji qė mundė tė pėrdoret si lėndė djegse tek motoret dizel. NOBEL---- Kėtė ēmim i pari e mori shkenctari Rendgen pėr zbulimin e rrezeve X (qė njihen ndryshe edhe si rreze Rentgeni). SHQIPĖRIA---- zė vendin e shtatė nė botė pėr pėrdorėsit e duhanit. 800 mijė paketa shiten nė ditė ose secili pi nga 19 cigare. TIRANA---- u themelua mė 1614 nga Sylejman Pasha nga fshati Mullet. Ndėrtoi njė xhami, furrė dhe njė hamam. Dy shekuj mė vonė dretjimin e qytetit e mori familja Toptani. TUNELI---- mė i madhė nėn Detė ėshtė ai i Sekanit nė Japoni me gjatėsi 53850m. AEROPORTI---- mė i madhė i botės ėshtė CHEK LAP KOK nė Hong Kong me sipėrfaqe 1248 ha. TEMPERATURA---- mė e lartė e regjistruar nė botė ėshtė 57,5 gradė nė Elaziz tė Libisė (Afrikė), kurse mė e ulta u regjistrua nė stacionin Vostok Antarktidė -89,6 gradė.. NDĖRTESA---- mė e lartė prej 558 metrave ėshtė duke u ndėrtuar nė Xhakarta tė Indonezisė. BRENDA DITĖS---- bėhen rreth 45000 fluturime ajrore duke transportuar mbi 3,5 miljonė udhėtarė. NĖSE DO TĖ---- mblidhet gjatėsia e hapave qė bėhen nga njerėzit nė 24 orė, kjo largėsi do tė ishte e barabartė me 88 vajtje ardhje tokė-diell. ĒDO DITĖ---- nė botė kontrollohen rreth 3 miljonė pasaporta udhėtarėsh, qė po tė vendosen njėra mbi tjetrėn do tė arrijnė njė lartėsi me mijėra kilometra. EPIDEMITĖ--- "Murtaja e zezė" nė Evrop dhe Azi mė 1347-51 shkaktoi rreth 75 miljon tė vdekur, gripi mė 1918-20 nė gjithė botėn shkaktoi mbi 21 miljon tė vdekur. FLUTURA---- mė e madhe nė botė ėshtė ajo e Braziliane Erebius Agripina qė ka gjatėsi tė krahėve tė hapura 20-25 cm. KOSOVA---- me sipėrfaqe prej 10897 km2 zotėron njė potencial mineral tė tillė qė tė krahasohet me provincat mė tė pėrmendura nė Evrop si Ruhri, Silezio, Sudeto etj. TITANIKU----ėshtė anija qė konsiderohet si anija e parė gjigante nė botė. Kapaciteti ka qenė 46000 ton me gjatėsi 268 m dhe lartėsi 53 m. Mund tė udhtonin 1343 udhėtarė, ndėrsa tani si anije mė gjigante ėshtė anija Freedom e cila peshon 2,7 miljon ton, gjatėsi prej 1296 m, dhe lartėsi 105 m, ku mund tė udhėtojnė 65000 veta nė 20000 apartamente pra njė qytet i tėrė lėndrues. SHPEJTĖSIA E DISA KAFSHĖVE---- kėrmilli lėviz me shpejtėsi prej 0,05 km/h, rreth 100 herė mė ngadal se njeriu. Breshka konsiderohet se ec ngadal por ajo arrin 0,37km/h. Maca ec me shpejtėsi 50 km/h. Miu arrin shpejtėsi rreth 10 km/h. ELEFANTI AFRIKAN---- me gjithė peshėn e tij tė rėndė mund tė vrapoj me shpejtėsi rreth 40 km/h duke ia kaluar edhe njeriut. RACA---- Nė botė raca e bardhė pėrfshin 46% tė popullsisė sė pėrgjithshme botėrore, raca e verdhė 36%, raca e zezė 6% dhe racat e pėrziera 12%. PALOS---- Ėshtė liman spanjoll (port) prej ku u nis Kristofer Kollombo (nė pranveren e vitit 1492) pėr nė Indi, nė tė vėrtetė ai kishte mbėrritur nė Amerikė. Dhe kėshtu ai sot konsiderohet si zbulues i Amerikės. 29 SHKURTĖ---- Personat qė kanė lindur nė kėtė datė, ditėlindjen e festojnė njė her nė ēdo katėr vite. VIRXHINIA---- Ėshtė kolonia e parė e anglezeve nė Amerikė. SOFISTE---- Quheshin mėsuesit udhetarė te helenet e vjetėr. BUDIZMI---- Emri i kėtij besimi rrjedhė nga themeluesi i tij Gaudam Budi (580-460 p.e.s.).Djepi i Budizmit ėshtė nė Nepal, buzė Himalajeve. LUFTA---- mė e gjatė zgjati 115 vjet ndėrmjet Francės dhe Anglisė ndėrsa ajo mė e shkurta nė vitin 1896 ndėrmjet Britanisė dhe Zanzibarit qė zgjati vetėm 38 minuta. OSAMA BIN LADEN---- Ėshtė djal i njė biznismeni saudit, si dhe ėshtė kapo i organizatės Al Qaeda. Akuzohet nga amerikanėt si kryeterroristi me i madhe islamik. AUTOMOBILA---- Sot nė tė gjithė botėn qarkullojne rreth 630 milion automobila dhe cdo dite ne bote prodhohen rreth 137 0000 automjete. Clemanseau, burri mė i fortė i Francės dhe Tigri i luftės sė Pėrgjithshme, hante 8 vezė nė mėngjes dhe 5 vezė nė mbrėmje. Eskymo, njė komb qė jeton nė veri tė Europės nė mes tė borės e tė akullit, pėrvec peshkut ushqehen dhe me mjaft vezė me tė cilat plotėsojnė shumė mirė nevojat ushqimore tė trupit. Persianėt kishin njė ritual tė pėrhershėm qė konsiston nė kėmbimin e vezėve si shenjė e fillimit tė pranverės. Arsyeja e kėtij rituali qėndron nė besimin se veza ėshtė embrioni i jetės. (rikthimi i botės nė jetė pas ndėrprerjes letargjike gjatė dimrit) E njėjta gjė sot pėrdoret gjatė pashkėve kristiane tė cilat jo rastėsisht janė nė pranverė pasi japin kuptimin thellė tė rikthimit nė jetė. (pėrplasja e vezėve tė lyera) Nė botė veza konsiderohet si ushqimi qė ka furnizuar pėr shekuj me radhė proteinėn mė tė mirė me origjinė shtazore dhe si ushqimin qė ka shpėtuar popuj tė tėrė nga rreziku i tė mosushqyerit ose tė ushqyerit tė keq. Qytetėrimet antike, egjiptianėt, persianėt, grekėt e romakėt, e kanė kuptuar mjaft mirė se veza e pulės ėshtė burim energjie dhe vlerash tė papėrsėritshme ushqimore. Nė Egjypt veza konsiderohej njė privilegj dhe monopol i faraonėve, sacėrdotėve dhe shtresave tė larta tė shoqėrisė. Nė Romėn Antike veza gjendej vetėm nė tavolinat mė tė rėndėsishme dhe ruhej vetėm pėr miqtė mė tė rėndėsishėm Syri i nje struci eshte me i madh se truri i tij. ne trurin e maceve ka 32 muskuj. Seul (kryeqyteti i Korese se Jugut) ne gjuhen vendase do te thote kryeqytet. Ne SHBA 1/3 e zezakeve mes 20-29 vjeē jane ne burg ose nen hetim. Nje mashkull harxhon mesatarisht 3350 ore duke u rruajtur e qethur. Kur thyhet nje xham disa copeza shperndahen me shpejtesi 3000 milje ne ore. Bethoveni para se te kompozonte fuste koken ne uje te ftohte. Planeti Uran mund te shihet me sy te lire. Ajsbergu me i madh i matur deri me sot ka qene me gjatesi 200 milje dhe gjeresi 60 milje, ai ka pasur nje siperfaqe me te madhe se Belgjika. Dallga me e madhe e regjistruar deri me sot ka qene ne vitin 1971 ne Ishullin Ishigaki, Japoni, me lartesi 85 m. Ne nje nate te kthjellet mund te shihen rreth 2000 yje me sy te lire. Vetem mushkonjat femra piskojne. Lindjet vjetore ne Indi, e kalojne popullsine e Australise. 96% e sallatorit, eshte uje. Ne 1 kg limon ka me teper sheqer se ne 1 kg luleshtrydhe. Shteti me me teper rruge te asfaltuara eshte Franca. Ajnshtajni deri ne moshen 9-vjeēare nuk fliste normalisht. Nje shqiponje mund ta shohe prejen e saj qe 3000 metra larg. Kuajt mund te qendrojne deri ne 1 muaj ne kembe. Eshte e Nuk mund te teshtish pa i mbyllur syte. Fluturat shijojne me ane te kembeve. Delfinet flene me nje sy hapur. Nje njeri qesh mesatarisht 13 here ne dite. Minjte mund te durojne pa uje me teper se devete. Ne trupin e nejriut muskuli me i forte eshte gjuha. Pavaresiht nga madhesia dhe trashesia nje flete nuk mund te paloset me teper se 9 here. Femrat i perpelitin syte 2 here me shume se meshkujt. Nje ari i rritur mund te vrapoje po aq shpejt sa nje kale. Ēdo foshnje pas lindjes ka saktė 350 eshtra, gjersa njeriu i moshuar ka 144 mė pak. Ekspertėt kanė zbuluar se shumė eshtra gjatė fazės sė zhvillimit tė njeriut shkrihen ndėrveti dhe kėshtu forcojnė skeletin e njeriut. Foshnjet e lindura nė muajin Maj peshojnė mė rėndė se tjerėt. Arsyeja ende nuk dihet. Njė nga 2000 fėmijė lind me njė dhėmb nė gojė. Shkencėtarėt zbuluan se flokėkuqet kanė vetėm rreth 90 000 flokė, zeshkanet 100 000, ndėrsa bjondinet 150 000 fije floku. Por vetėm 20 pėrqind e bjondinave e mbajnė kėtė shifėr tė flokėve. Fėmijėt me sy tė zi reagojnė 15 herė mė shpejtė se ata me sy ngjyrė qelė.Ata janė mė tė mirė nė sportet ku kėrkohet reakcion i shpejtė p.sh. futboll. Ndėrsa fėmijėt sykaltėr janė mė tė mirė nė sportet ku nuk mvaret nga reakcioni i shpejtė, p.sh. Golf. Eshtrat e njeriut janė katėr herė mė tė qėndrueshme se qeliku. Sa herė ka rrahur zemra jonė kur jemi nė moshėn 79 veēare? Shkencėtarėt e kanė zgjidhur kėtė pyetje. Reth 2,5 miliardė herė. Mushkėria jonė (e shpalosur) do ta mbulonte njė fushė tenisi, d.m.th. 100 m². Enėt e gjakut tė njeriut (tė kapura njėra pas tjetrės) janė 2,5 herė mė tė gjata se ekuatori. Nė fund tė jetės sė tij trupi ka prodhuar 950 kilometėr flokė, ndėrsa sytė janė mbyllur rreth 415 milionė herė. Edhe nė moshė tė vjetėr asnjė asht i njeriut nuk ėshtė mė i vjetėr se 20 vjet-sepse eshtrat pėrtrihen rregullisht. 69 Fėmijė tė njė nėne Feodor Vasilijev nga Shuya (Rusi), nga gjithsejt 27 lindje gjatė viteve 1725-1765 lindi 16 bineqė, 7 treneqė, dhe 4 katėrneqė. Vetėm dy fėmijė prej tyre vdiqėn si foshnjė. James Gill, i biri i Brenda dhe James Gill, lindi 128 ditė para kohės sė paraparė. Nė lindjen e tij mė 20 Maj 1987 nė Ottawa, Ontario (Kanadė) peshonte 624 gr. Nėna mė e vjetėr Rosanna Dalla Corta nga Viterbo (Itali) sipas tė dhėnave nė korrik tė vitit 1994 nė moshėn 63 vjeēare lindi njė djalė. Operacioni mė i gjatė Njė operacion i cili u zhvillua nė vitin 1951 nė Chicago, Illinois (USA), gjatė tė cilit pacientes Gertrude Levandowski iu mėnjanua njė cistė nga njėra vezore e saj, zgjati prej 4-8 Shkurt d.m.th. 96 orė. Gjatė operacionit pesha e pacientes zbriti nga 280 nė 140 kg. Portier apo sulmues Portieri Jose Luis Chilavert shenoi 49 gola gjatė ndeshjeve nė klubin e tij dhe ekipit kombėtar ndėrmjet Korrikut 1992 dhe Marsit 2000. Substanca mė e ėmbėl Thaumatin, njė protein, i cili fitohet nga mbėshtjellėsi i farės sė njė bime tė quajtur Thaumatoccocus danielli ėshtė 61.500 herė mė e ėmbėl se sheqeri i zakonshėm. Kjo bimė rritet nė disa vende tė Afrikės perendimore. Tranzistori mė i vogėl Firma Lucent Technologies nė Murray Hill, New Jersey (USA), urdhėroi mė 15 Nėntor 1999 zhvillimin e njė tranzistori me njė gjatėsi prej vetėm 50 Nanometrash, d.m.th. 1/2000 pjesė e trashėsisė sė flokut tė njeriut. Kjo pjesė quhet edhe "tranzistori vertikal" pasi qė tė gjitha pjesėt e saj janė tė rradhitura nė njė pllakėz silikoni dhe rryma rrjedh nė drejtim vertikal Mjekra mė e gjatė Me rastin e vdekjes sė Hans Langseth nė vitin 1927 nė Kensett (USA) mjekra e tij kishte njė gjatėsi rekorde prej 5,33 m. Pop-grupi i njohur suedez ABBA i formuar mė 1972 nė Stokholm debitoi nė vitin 1970 nėn emrin Festfolk nė njė Restaurant nė Göteborger. Pas dy vitesh, pra mė 1972 mori emrin e ri nga inicialet e anėtarve tė grupit: Agnetha Fältskog, Benny Andersson, Björn Ulvaeus dhe Anni-Frid (Frida) Lyngstad. Helikopteri mė i vogėl nė botė ishte njėulėsi Seremet WS-8 i cili u prodhua mė 1976 nė Danimarkė. Ai kishte njė motor me 26 KW dhe peshonte pa ngarkesė 53 kg. Rotori i tij kishte njė diametėr prej 4,5 m. Shkencėtarėt e "Oak Ridge National Laboratory" nė Oak Ridge, Tennessee (USA) nė Prill 1996 me ndihmėn e njė superpėrēuesi arritėn rrymėn mė tė fortė tė tė gjitha kohrave : 2 milion Amper/cm². Rryma pėr nevoja shtėpiake ka njė forcė me nėn 1000 Amper/cm². Protesta mė e madhe kundėr luftės u mbajt mė 15.11.1969 nė Washington D.C. (USA) ku morėn pjesė rreth 600.000 pjesmarrės tė cilėt protestuan kundėr vazhdimit tė luftės sė amerikanėve nė Vietnam. Arusha e bardhė mund tė notoj pandėrprerė deri 100 km. Rekordin botėror nė qėndrim nė njė kėmbė e theu Arulanantham Suresh Joachim nga Sri Lanka prej 22.05.1997 deri me 25.05.1997 duke qėndruar 76 orė e 40 minuta. Me 9.06.1996 Walter Arfeuille (Belgjikė) tėrhoqi me dhėmbė 8 vagonė treni mbi hekurudhe, me njė peshė gjithsejt 223.880 kg nė largėsi prej 3,2 m. Mė 17.12.1998 kinezi Li Jian Hua nė emisionin televiziv Guinnes World Records: Primetime ngriti me vesh peshėn 50 kg (tjegulla ndėrtimi tė lidhura bashkė dhe tė kapur nė veshin e tij). Kenguri mė i madh (Macropus rufus) nė Australinė qendrore, -jugore dhe atė -lindore, plotėsisht i drejtuar ėshtė 1,80 m i lartė, dhe gjatėsia e pėrgjithshme (megjithė bisht) ėshtė 2,85 m. Pesha e tij rreth 90 kg. Kilauea nė Hawaii (USA) ėshtė vullkani mė aktiv nė botė. Qė nga viti 1983 ėshtė pandėrprerė aktiv dhe vjell 5 m³ llavė nė sekondė. Amerikanja Janice Deveree nė vitin 1884 kishte mjekėr me gjatėsi 36 cm. Personi mė i vjetėr i tė gjitha kohėrave, me datėlindje tė vėrtetuar, ishte franēezja Jeanne Louise Calment. Ajo u lind mė 21.02.1875 dhe vdiq mė 04.08.1997 nė Arles tė Francės nė moshėn 122 vjeēare. Binjakėt mė tė rėndė nė botė ishin Billy Leon dhe Benny Loyd McCrary, alias McGuire, nga Hendersonville (USA) tė cilėt u lindėn mė 7.Dhjetor 1946. Deri nė moshėn 6 vjeēare kishin shtat normal. Nė Nėntor 1978 Billy peshonte 337 kg. ndėrsa vėllau i tij Benny 328 kg. Billy vdiq nė Korrik 1979. Zbuluesi i parė i phonograph-it (gramophonit tė mėvonshėm) ishte amerikani Thomas Alva Edison nė vitin 1877, i cili kishte planifikuar tė zbuloj njė inēizues diktimi pėr punė nė zyre. Phonographi i asaj kohe kishte formė cilindri, deri nė vitin 1887 kur zbuluesi gjerman Emile Berliner zbuloi pllakė-phonographin (gramophonin) i cili i zhvillua nė njė medium artistik. Gjurmimi mė i madh i arit ndodhi nė SH B A, ku mė 24.01.1848 njė pronar i njė puntorie tė drurit dhe shoku i tij, nė Sacramento (sot California) zbuluan ar. Njė vit mė vonė e vėrshuan mbi 80 000 gjurmues tė arit tė ashtuquajturin forty-niners nė kėtė regjion. Nė vitin 1853 numri i tyre arri mbi 250 000. Marilyn Monroe, gjegjėsisht Norma Jean Mortenson, legjendė e filimit, muzikės dhe bukurisė, e lindur mė 01.06.1926, nė fėmijėrinė e saj ndėrroi 12 familje pėrkujdesėse Kinezėt si Antibiotik natyror mė tė mirė e pėrdorin kivi-n? (Kivi e forcon sistemin e imunitetit duke i shumuar qelizat mbrojtėse deri nė dymbėdhjetė herė) Ushtari japonez Teruo Nakamuro 30 vjet mbas pėrfundimit tė luftės (i cili u gjet nė pyjet e pashkelura) nuk dinte asgjė pėr pėrfundimin e luftės. Kafepirėsit mendojnė mė shpejtė dhe veprojnė mė logjikisht se ata qė nuk e pėrdorin kafe-nė. Nikotin-i ėshtė njė helm i fortė nervor (emrimi i saktė: Beta-Pyridyl-N-Methylpyrrolidin)? Kali vrapues australian "Great Fortune" si ndihmė teknike mori njė palė syza. Gangsteri Al Capone mė nė fund u burgos pėr shkak tė mospagimit tė tatimit? Sahara ėshtė mė e madhe se Australia? Romani "Vuajtjet e tė riut Werther" i Goethe-s ishte shkaktar i njė serie tė vetėvrasjeve? |
 |