เศรษฐศาสตร์จานร้อน :  โดย ศุภวุฒิ สายเชื้อ   กรุงเทพธุรกิจ  วันที่  15  กันยายน  2546

เมือง Jackson Hole มลรัฐไวโอมิง ของประเทศสหรัฐอเมริกานั้น มีความสำคัญ เพราะเป็นที่ประชุมเชิงวิชาการ ของเจ้าหน้าที่ระดับสูงของธนาคารกลางที่สำคัญๆ ของโลก รวมทั้งนักวิชาการและผู้เชี่ยวชาญด้านการเงินต่างๆ ร่วม 100 คน โดยในปี 2003 นี้

นายอลัน กรีนสแปน ผู้ว่าการธนาคารกลางของสหรัฐ ได้กล่าวสุนทรพจน์เกี่ยวกับการดำเนินนโยบายการเงิน ภายใต้สภาวการณ์ที่ขาดความแน่นอน (monetary policy under uncertainty) ซึ่งเป็นหัวข้อหลักของการประชุม ที่เมือง Jackson Hole ในครั้งนี้

ประเด็นคือ การดำเนินนโยบายการเงินนั้น ปกติแล้วก็ควรหวังเล็งผลเลิศ เช่น หากคาดการณ์ว่าเงินเฟ้ออยู่ที่ระดับ 2.0-2.5% ซึ่งเป็นสภาวะปกติก็ไม่จำเป็นต้องปรับลดหรือเพิ่มดอกเบี้ย แต่ในโลกแห่งความเป็นจริงนั้น มีความไม่แน่นอนอยู่มาก และแม้ว่าจะมีวิธีการทางวิชาการที่ระมัดระวังมากเพียงใด ก็มีความเป็นไปได้ว่า การคาดการณ์อาจผิดพลาดได้ ทำให้นโยบายที่กำหนดเอาไว้มีความเป็นไปได้ว่าจะกลายเป็นนโยบายที่ไม่เหมาะสมกับสภาวการณ์

นายกรีนสแปนยกตัวอย่าง กรณีที่เกิดวิกฤติทางการเงินของรัสเซีย ในปี 1998 ที่รัสเซียประสบปัญหาทางการเงิน จนต้องประกาศพักชำระหนี้ เหตุการณ์ดังกล่าวเพิ่มความเสี่ยง ที่จะทำให้ระบบการเงินของโลกสะดุด เพราะอาจเกิด "โรคติดต่อ" เช่นเดียวกับกรณีวิกฤติเศรษฐกิจในเอเชีย เมื่อปี 1997

แต่ขนาดของระบบการเงินของรัสเซียนั้นที่จริงแล้วเล็กมาก เมื่อเปรียบเทียบกับระบบการเงินของโลก ดังนั้น โอกาสที่การล่มสลายของระบบการเงินของรัสเซียจะกระทบกระเทือนระบบการเงินของโลกนั้น จึงมีความเป็นไปได้ที่ต่ำมาก

อย่างไรก็ดี นายกรีนสแปนเล่าให้ฟังว่า เขาตัดสินใจลดดอกเบี้ยลง เพราะแม้ว่าโอกาสที่ปัญหาทางการเงินของรัสเซีย จะสร้างปัญหาให้กับระบบเศรษฐกิจโลกนั้นมีน้อยมากก็ตาม แต่การคาดการณ์ของผู้เชี่ยวชาญอาจผิดพลาดได้ และหากผิดพลาดขึ้นมาก็จะสร้างความเสียหายอย่างมากต่อเศรษฐกิจโลก ดังนั้น จึงไม่ควรรับความเสี่ยงดังกล่าว แม้ความเป็นไปได้ที่จะเกิดปัญหาจะต่ำก็ตาม

นอกจากนี้ กรีนสแปนเห็นว่าการดำเนินมาตรการป้องกันไว้ก่อน คือ การลดดอกเบี้ยนั้น แม้จะมีผลเสียคือ ทำให้อัตราเงินเฟ้อเพิ่มขึ้น แต่ในสถานการณ์ขณะนั้น การเพิ่มขึ้นของเงินเฟ้อก็ไม่ใช่สิ่งที่จะกระทบกระเทือนเศรษฐกิจมากนัก

กล่าวโดยสรุปคือ นโยบายการเงินนั้น จะต้องดำเนินการเสมือนกับการบริหารความเสี่ยง (Risk Management) กล่าวคือ หากประเมินว่า ความเสี่ยงที่จะเกิดสภาวะเงินฝืดมีน้อยมาก แต่ความเสียหายที่ตามมาจะสูงมาก หากเกิดสภาวะเงินฝืดขึ้นจริง

ธนาคารกลางก็ควรดำเนินนโยบายการเงินที่ผ่อนคลายเป็นพิเศษ แม้ว่าการดำเนินนโยบายดังกล่าวจะมีข้อเสีย คือ หากประเมินสภาวการณ์ผิดพลาด ทำให้เงินเฟ้อเพิ่มมากขึ้นเกินความคาดหมาย ซึ่งก็จะไม่ทำให้เกิดความเสียหายมากนัก

ผมคิดว่า แนวคิดดังกล่าวฟังดูก็มีเหตุผล แต่ปัญหา คือ อาจเป็นข้ออ้างเพื่อป้องกันมิให้เศรษฐกิจสหรัฐต้องเข้าสู่สภาวะถดถอย ทั้งๆ ที่ประชาชนสหรัฐกำลังใช้จ่ายเกินตัว แต่กลับไม่ยอมให้มีการปรับตัว เพื่อให้เศรษฐกิจมีความสมดุลมากขึ้น

ที่สำคัญที่สุด คือ แนวนโยบายดังกล่าว จะสร้างปัญหา Moral Hazard ได้ เพราะนโยบายการเงิน ที่เอนเอียงไปในทางผ่อนคลาย เป็นนโยบายที่อุดหนุนไม่ให้ราคาสินทรัพย์ (โดยเฉพาะอย่างยิ่งราคาหุ้น) ปรับตัวลดลง หากนักลงทุนทราบดังนี้ ก็จะมีการเข้ามาเก็งกำไรในตลาดหุ้นมากเกินไป เพราะนักลงทุนมีความเชื่อว่า ธนาคารกลางสหรัฐจะปกป้องการลงทุนของพวกตน

หากเป็นเช่นนั้น นายกรีนสแปน ก็จะต้องตำหนิตัวเองที่เป็นผู้ทำให้เกิดบรรยากาศ "ความกระตือรือร้นที่ไร้เหตุผล" หรือ irrational exuberance ซึ่งเป็นถ้อยคำที่นายกรีนสแปนเองเคยใช้กล่าวตำหนินักลงทุนที่ปั่นราคาหุ้นให้สูงขึ้นอย่างมาก เมื่อปี 1996

สิ่งหนึ่งที่นายกรีนสแปนพูดถูกอย่างมาก คือ การพยากรณ์ของนักเศรษฐศาสตร์ ซึ่งสามารถผิดพลาดได้บ่อยครั้ง เกี่ยวกับเรื่องนี้ นิตยสาร Economist ได้เล่าให้ฟังว่า ได้ส่งบรรณาธิการของนิตยสารไปทำแบบสอบถามนักเศรษฐศาสตร์ นายธนาคารกลาง และผู้เชี่ยวชาญที่ Jackson Hole มาโดยตลอด

และพบว่าการคาดการณ์ของผู้เชี่ยวชาญที่ Jackson Hole จะผิดพลาดทุกครั้ง เช่น

เมื่อปลายปี 1999 ตลาดหุ้นปรับตัวขึ้นอย่างมาก จึงตั้งคำถามว่า ตลาดหุ้นจะตกต่ำลงหรือไม่ คำตอบที่ได้รับจากการสำรวจ คือ "ไม่" แต่ปรากฏว่าฟองสบู่ตลาดหุ้นแตกสลายลงในปี 2000

เมื่อปี 2001 ผู้เชี่ยวชาญที่ Jackson Hole คาดการณ์ว่า เศรษฐกิจจะไม่เข้าสู่สภาวะถดถอย แต่ความถดถอยทางเศรษฐกิจก็เกิดขึ้นในปี 2001

เมื่อปี 2002 ผู้เชี่ยวชาญไม่เชื่อว่า ดอกเบี้ยสหรัฐจะปรับลดลงเหลือเพียง 1.0% แต่เราก็ได้เห็นดอกเบี้ย 1.0% จริงๆ

ในปีนี้ นิตยสาร Economist ได้รับคำถามจากผู้อ่านถึง 200 ราย ซึ่งคำถามที่ส่งมาให้ถามจำนวนมากที่สุด คือ ราคาบ้านที่สหรัฐจะปรับลดลงหรือไม่ ในปี 2004 ผู้เชี่ยวชาญทุกคน (เว้นเพียงคนเดียว) ตอบว่า ราคาบ้านจะไม่ลดลง

คำถามที่สอง คือ ค่าเงินดอลลาร์สหรัฐจะลดค่าลงเหลือ 1.25 ดอลลาร์ต่อ 1 ยูโร หรือไม่ ใน 12 เดือนข้างหน้า คำตอบที่หนักแน่นจากผู้เชี่ยวชาญ คือ จะไม่เห็นค่าเงินดอลลาร์ต่ำเช่นนั้นในปี 2004

หากพิจารณาจากผลงานในอดีต ของการคาดการณ์ของผู้เชี่ยวชาญที่ Jackson Hole แล้ว ก็คงจะต้องคาดการณ์ไปในทางกลับกันว่า ราคาบ้านในสหรัฐจะปรับตัวลดลง และเงินดอลลาร์สหรัฐจะลดค่าลงในปี 2004 ครับ