banner

E-LAW รอบรู้



กลับไปที่ Main Page in English | หน้าหลัก (ไทย) | ดัชนีบทความ | ข้อกฎหมาย |

แนะนำตัวสัญญากดปุ่ม แล้วผูกพัน? "Clickwrap Agreements" (E-Contract)

Melbourne, Australia Dec 17, 2001

โดย นพมาศ ประสิทธิ์มณฑล

คำสำคัญ/Key words: Clickwrap = ข้อตกลงโดยทั่ว ๆ ไปประกอบด้วยข้อสัญญาให้แสดงเจตนาโดยการกดปุ่ม
Shrinkwrap = ข้อสัญญาใด ๆที่ถูกห่อหุ้มอยู่ภายในผลิตภัณฑ์ โดยผู้ซื้อหรือผู้ใช้ไม่สามารถตรวจทานข้อสัญญาดังกล่าวก่อนการซื้อ

This article also published in Krungthepturakij Newspaper on 8 January 2545

ท่านผู้อ่านที่นิยมซื้อสินค้าทางอินเทอร์เน็ต กับร้านค้าออนไลน์ทื้งหลาย คงจะจำได้ว่า ร้านค้าเหล่านี้จะให้ลูกค้าแสดงเจตนาซื้อสินค้า หรือ ทำคำเสนอ โดยการกดปุ่ม เรียกอย่างว่า คลิ๊กบนสัญญาลักษณ์ (cliking on a button or icon) ที่ท่านร้านค้า ติดตั้งไว้บนเว็บเพจ โดยทั่วไป ข้อสัญญาและเงื่อนไขต่าง ๆ จะถูกแสดงให้เห็นในส่วนแรกของเพจ ส่วนปุ่มหรือสัญญาลักษณ์ ไม่ว่าในกรณีของ ปุ่มสำหรับ ทำคำเสนอ ที่ประกอบด้วยข้อความว่า ฉันตกลง/ "I agree" หรือปุ่มปฏิเสธการเข้าทำสัญญา ฉันไม่ตกลง/ "I refuse" จะปรากฎอยู่ในตอนท้ายของเพจ ซึ่งแสดงให้เห็นว่า การกดปุ่มจะเป็นขั้นตอนสุดท้ายก่อนการเข้าทำสัญญา (a series of pre-contractual step) เรียกว่า ผู้อ่านต้องทำการเลื่อนข้อสัญญาต่าง ๆ บนหน้าจอลงมาทั้งหมด ไม่ว่าจะอ่านหรือไม่ก็ตาม (ผู้เขียนแนะนำให้อ่าน) จนถึงตอนท้ายของหน้าจอ จึงสามารถทำการกดปุ่มแสดงเจตนาซึ่งเรียกโดยทั้วไป ว่า 'Clickwarp' Agreement แต่ผู้เขียนขอเรียกว่า สัญญากดปุ่ม เพราะการแสดงเจตนาต้องทำโดยการกดปุ่ม ไม่ว่าจะตกลง หรือไม่ตกลงก็ตาม

นอกจากสัญญากดปุ่ม (clickwrap agreement) ข้างต้นแล้วยังพบว่า มีสัญญาที่มีลักษณ์คล้าย ๆ กันเล็กน้อย ในกรณีของ 'shrinkwrap' licence ผู้เขียนขอเรียกว่า การอนุญาตแบบรวบรัดตัดตอน ซึ่งกรณีดังกล่าวจะเกิดขึ้น หากว่า ทางร้านค้าออนไลน์ ออกแบบเว๊บไซต์ในลักษณะ ที่ทำให้ ผู้ซื้อ ไม่มีโอกาสตั้งตัว หรือคิดก่อนตกลงทำการซื้อขาย โดยสามารถตรวจทานสัญญาและเงื่อนไขการซื้อขายที่ ทางร้านค้าได้จัดทำขึ้น ดังนี้แล้ว ถือว่า ผู้ขายใช้สัญญาแบบรวบรัดตัดตอน หรือ (shrinkwrap agreement) ซึ่งผู้เขียนเห็นว่า การใช้สัญญาแบบรวบรัดดังกล่าว ร้านค้าอาจได้เปรียบ เนื่องจากเป็นผู้จัดทำข้อสัญญาต่าง ๆ เอง หากแต่ว่า การไม่เปิดโอกาสให้ลูกค้า หรือ ผู้ซื้อมีโอกาสได้อ่านข้อสัญญาก่อน อาจทำให้การแสดงเจตนาในการ เข้าทำสัญญาซื้อไม่สมบรูณ์ โดยผู้ซื้ออาจบอกล้างนิติกรรมดังกล่าวได้ในภายหลัง รวมทั้งเป็นไปได้ว่าสํญญาที่ร้านค้าทำขึ้นในลักษณะที่เอาเปรียบผู้ซื้อ มากเกินไป อาจเข้าข่ายข้อสัญญาไม่เป็นธรรม (unfair contract terms) ตาม พระราชบัญญติว่าด้วยข้อสัญญาไม่เป็นธรรม พ.ศ. 2540 ถ้าสัญญาแบบ กดปุ่มเข้าข่ายลักษณะสัญญาประเภทใดประเภทหนึ่ง ตามมาตรา 4-9 ของพ.ร.บ ดังกล่าวนี้ ซึ่งสัญญากดปุ่ม หรือ clickwarp อาจจะเป็นกรณีของ สัญญาสำเร็จรูป ตาม มาตรา 4 ภายใต้พ.ร.บว่าด้วยข้อสัญญาไม่เป็นธรรม ซึ่งสัญญาในลักษณะดังกล่าวนี้ ศาลอาจพิจารณาว่า ข้อสัญญาดังกล่าว ไม่มีผลผูกพันผู้ซื้อ ดังนั้น จึงเป็นเหตุผลว่า ทำไมการซื้อขายหรือ ช้อปปิ้งออนไลน์ทั้งหลายจึงมีการออกแบบเว็บเพจ ในลักษณะบังคับให้ลูกค้า อ่าน หรือรับรู้ถึงการมีอยู่ของข้อสัญญาและเงื่อนไขในสัญญาซื้อขายต่าง ๆ ไม่ว่าการที่ลูกค้าต้องเลี่อนหน้าจอ หรือการวางปุ่มตกลง หรือปุ่มไม่ตกลงไว้ ตอนท้ายของหน้าจอ ก่อนลูกค้าสามารถทำการซื้อต่อไปได้

แล้วลูกค้า หรือผู้ซื้อมีข้อต่อสู้ข้อสัญญากดปุ่มเหล่านี้ หรือไม่? เป็นไปได้ว่า มีบางกรณีที่ผู้ซื้อสามารถอ้างได้ว่า ตนไม่เจตนาเข้าผูกพันสัญญากดปุ่มนั้น ๆ ผู้ซื้อไม่รู้ว่ามีเงื่อนไข หรือข้อสัญญานั้น ๆ ในกรณีที่ร้านค้าออกแบบให้ หน้าจอที่แสดงข้อสัญญาต่างสามารถกดปุ่มข้ามไปง่าย ๆ หรือ สกิ๊ป (skip over) การดูข้อสัญญาไปได้โดยง่าย โดยไม่ต้องอ่าน อย่างนี้ก็ อาจถือได้ว่า ผู้ขายไม่ได้ใช้ความพยายามอย่างเพียงพอและเหมาะสมที่จะบอก ผู้ซื้อว่า "นี่เป็นการเข้าทำสัญญานะคุณต้องอ่าน ไม่อย่างนั้นจะมีผลผูกพันทางกฎหมายกับคุณเอง" หรือการที่ผู้ขายทำสัญญาให้เยิ่นเย้อ และยาวมาก ๆ รวมทั้ง ใช้คำหรือภาษายาก ๆ อย่างเช่นภาษากฎหมาย หรือ ภาษาต่างประเทศ ซึ่งผู้ซื้อไม่สามารถเข้าใจได้ ทั้งนี้รวมถึง การกำหนดขนาด ตัวอักษรให้เล็ก มาก ๆ ทำให้ผู้ชี้ออ่านได้ลำบาก ไม่สามารถตรวจทานข้อสัญญาได้อย่างถี่ถ้วน (เรื่องขนาดของตัวอักษรอาจเกิดข้อโต้แย้งได้ เพราะผู้ซื้อสามารถปรับเปลี่ยน ในกรณี ที่เป็นเว็บเพจทั่วไป แต่ถ้าข้อสัญญาทำในไฟล์ PDF/ Portable Document File ผู้ซื้อจะเปลี่ยนขนาดตัวอักษรไม่ได้) ซึ่งถ้าการกระทำของผู้ขาย มีลักษณะข้างตน ผู้ซื้ออาจกล่าวอ้างได้ว่า ตนแสดงเจตนาโดยสำคัญผิด ซึ่งสามารถพิจารณาได้ว่า เป็นเรื่องของกลฉ้อฉลตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 159 บัญญัติว่า " การแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉ้อฉลเป็นโมฆียะ" ทั้งนี้ผู้ซื้อคงต้องต่อศาลว่า หากว่า ผู้ซื้อรู้ว่ามีข้อสัญญานั้น ๆ อยู่จะไม่ทำการกดปุ่ม แสดงเจตนา หรือ ผู้ซื้อไม่ทราบว่า การกดปุ่มดังกล่าวเป็นการแสดงเจตนาตกลงซื้อสินค้า และยอมรับผูกพันตามข้อสัญญาของร้านค้า ตัวอย่างเช่น ผู้ซื้อไม่รู้ภาษาฮังกฤษ แต่เห็นปุ่ม"I agree" แล้วมีภาษาไทยเขียนอยู่ข้าง ๆ ว่า คลิ๊กตรงนี้ ดังนี้แล้ว น่าจะพิจารณาได้ว่า การแสดงเจตนาของผู้ซื้อเกิดจากการใช้ กลฉ้อฉลของผู้ขาย และสัญญาซื้อขายอาจตกเป็นโมฆียะ ซึ่งผู้ซื้อสามารถบอกล้างสัญญาดังกล่าว เพื่อไม่ให้ข้อสัญญามีผลผูกพันตนเองได้

นอกจากนี้ ยังเป็นที่ยอมรับกันในกฎหมายของหลายประเทศว่า หากข้อตกลงหรือสัญญาไม่เปิดโอกาสให้คู่สัญญา ได้มีอิสระในการแสดงเจตนาว่า จะตกลงเข้าผูกพัน หรือไม่ หรือ คู่สัญญาไม่มีทางเลือกอื่น แต่ต้องเข้าทำสัญญาอย่างในกรณีของ สัญญารวบรัดตัดตอน แบบ shrinkwrap ที่กล่าวมาข้างต้น กฎหมายในหลายประเทศ มักจะพิจารณาตีความข้อสัญญา ไปในทางที่เป็นคุณแก่ฝ่ายที่เสียประโชน์มากกว่า ดังบทบัญญัติของประมวลแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 11 บัญญัติว่า "ในกรณีที่มีข้อสงสัย ให้ตีความไปในทางที่เป็นคุณแก่คู่กรณีซึ่งเป็นผู้ต้องเสียในมูลหนี้นั้น" อีกตัวอย่างพิจารณาตามกฎหมายคอมมอนลอว์ ของออสเตรเลีย ซึ่ง ศาลออสเตรเลียพิจารณาในหลายคดีว่า ศาลจะใช้หลักการบอกกล่าว หรือ แจ้งเตือนอย่างเหมาะสม (the reasonable notice requirement) อย่างเคร่งครัด ทีเดียว และหากว่ามีข้อไม่ชัดเจนหรือ คลุมเคลือใด ๆ ในข้อสัญญา ศาลจะตีความข้อสัญญาดังกล่าวให้โทษกับผู้กำหนดข้อสัญญานั้นเสียเอง

อย่างไรก็ตาม มีปัญหาข้อสงสัยมากมายถึง ความมีผลผูกพันในทางกฎหมายของสัญญาแบบกดปุ่มดังกล่าว ที่เป็นคดีความกันในต่างประเทศ ก็ในที่สหรัฐ อเมริกา ในคดี Hotmail Corporation v Van$ Money Pie Inc. 47 USPQ 2d 1020, 1998 WL 388389 (April 1998, ND Cal). ศาลพิจารณาว่า สัญญาแบบกดปุ่ม มีผลผูกผันจำเลย ด้วยเหตุผลที่ว่า การกดปุ่มแสดงเจตนา ฉันตกลง หรือ I agree ได้กระทำหลังจากที่จำเลย ได้มีโอกาสในการอ่านข้อ สัญญาออนไลน์แล้ว ซึ่งก็น่าติดตามเป็นอย่างยิ่งว่า ศาลอื่นทั่วโลก รวมทั้วศาลไทยจะมีข้อสรุปเดียวกับศาลอเมริกกันเช่นในคดีนี้หรือไม่

อ้างอิง Jay Forder et al., Electronic Commerce and the Law, John Wiley &Sons Australina, Queensland, 2001.
จำปี โสตถิตพันธุ์, รศ, คำอธิบายหลักกฎหมายนิติกรรม สัญญา, วิญญูชน, กรุงเทพฯ 2543.

อ่านเรื่องอื่น ๆ ต่อ

กรุณาติดต่อเรา หากคุณมีคำถาม หรือ ข้อสงสัยใดๆ อันเกี่ยวข้องกับเว็บไซต์ของเรา ตามอีเมล์ต่อไปนี้:
nop_elaw@hotmail.com


Date Created: 11-Nov-2001
Last Modified: 19-Dec-2001
Author: Noppramart Prasitmonthon
Email: nop_elaw@hotmail.com
(C) Copyright นพมาศ ประสิทธิ์มณฑล 2001