Njé memore kompjuteri éshté si njé reth i fushés elektronike me ca çelésa qé té hapje dhe mbyllje kété reth. Çdo çelés mund té mbajé njé nga dy gjendjet e mundshme - "takuar" or "stakuar". Né qofté se barazojmé bainari digjit 1 me "takuar" edhe 0 me "stakuar", ne do té kemi mundési té kodojmé mesazhe mbi memoren e kompjuterit. Nga matematica ju mund té dini qé ne kemi disa lloj numrash, psh: numrat e ploté (1, 2, 3...), numrat dhjetor (12.04, 1.6...). Né fushén e kompjuterit ne kemi disa lloj numrash (numrat dhjetor, numrat hekadecimal, numrat bainari etj.). Memoria e kompjuterit mban té dhénat né form bainari. Bainari éshté sistém numrash me bazé dy. Thjeshtésisht kjo do té thoté qé vetém dy digjit (numra) pérdoren pér té prezantuar té dhéna né kompjuter, dhe kéto digjit jané (0 edhe 1). Bainari digjIT (zero edhe njé) éshté gjithashtu i njohur si BIT. Kjo vjen si rezultat i bashkimit té shkronjés sé para té bainari me dy shkronjat e fundit té digjit. Çdo shkronjé éshté paraqitur né memoren e kompjuterit si 8 bit. Kéto 8 bit jané njohur me njé BAIT (8 bit = 1bait).
Njé instruksion (urdher) kompjuteri mbajtur né memore éshté zakonisht quajtur njé WORD (sasia e njé elementi té memorit pérmban njé instrakshen). Pérpara se té dilte prodhimi i pentiumit, njé word ishte barabart me dy bait. Né ditét e sotme, njé word mund té jeté e barabart me katér bait. Sasia e memores sé kompjuterit éshté e pércaktuar nga numri i baitve qé mund té keté. Kjo sasi éshté pérgjithésisht e pércactuar né Kilobaits (Kb), Megabaits (Mb), o Gigabaits (Gb).
Né numerat decimal sistem (bazé dhjet), prefiksi "kilo" do té thoté 1000. Né numrat bainari sistem (baze dy), "kilo" do té thoté 1024, i cili éshté numri me i afert i digjiteve te 1000 qé mund té prezantohet nga njé numer bainari. Prandaj fjala "Kilobait" referohet me 1024 bait, psh: 64k memore pérmban (64 x 1024) 65,536 bait. Né té njéjtén ményre njé "Megabait" pérmban (1024 x 1024) 1,048.576 bait, kjo sasi né pérgjithesi éshté rrumbullakosur dhe jep 1,000.000 bait njélloj si mé paré. Po ne te njejten menyre nje "Gegabait" ka me shume se nje billion bait.
Informacioni (té dhénat) qé ushqejné kompjuterin duhen té ruhen né ndonjé ményré. Ményra qé kompjuteri pérdor pér té ruajtur kéto té dhéna éshté duke pérdorur formen e bainarit. Pér kété qéllim, kompjuteri ka memoren e vet duke konsistuar né special qip té fabrikuar. Katér llojét mé kryesore té memorit jané: RAM, ROM, PROM, EPROM.
RAM: Random Akses Memore éshté memoria e kompjuterit né perdorim. Éshté i pérbéré nga njé qip i boshatisur memorie, i cili lejon informacionet (té dhénat) té lexohen nga ky, té shkruhen né té, edhe té béhen ndryshime dhe botime né té. Té dhénat qé ruhen né RAM nuk jane té pérhershme, sepse RAM qip éshté fuqizuar nga elektriciteti. Né qofté se pa dashje kompjuteri stakohet, o rryma elektrike ndalohet, bashké me té fshihet gjithcka qé éshté né memore. Kjo éshté dhe arsyeja qé RAM quhet "Voletaill" (i avullushém), edhe prandaj éshté tepér e réndesishme qé ta ruani punén qé keni béré rregullisht né disk edhe sa mé shpesh qé té jeté e mundur.
Kur kompjuteri éshté i stakuar, RAM i kompjuterit éshté komplet i boshatisur. Kur ne ndezim até, kompjuteri kryen kontrollin e brendshém, cakton edhe ngarkon Sistemin e Punimit (Operation System) mbi RAM. Çdo aplikeishen o program qé duhet té vihet né punim, gjithashtu do té ngarkohet né RAM. Kjo ndodh pér arsye qé kompjuteri ka mundési té marré té dhéna nga RAM shumé mé shpejt se nga disku.
ROM: Read-Only Memory (Rid Onli Memori), qé do té thoté memore vetém pér tu lexuar. Veté nga emri qé ka na bén té ditur se kjo éshté njé lloj memorie qé na lejon vetém pér té lexuar informacionet né té. Ky ROM qip pérmban informacione (té dhéna) té pérhershme té cilat jané shkruar kur ky qip ROM éshté fabrikuar, edhe kéto informacione nuk fshihen aksidentalisht. Ky éshté skicuar edhe fiksuar né momentin e fabrikimit qé té mbesé né gjendje té atillé edhe i pamvarur nga rryma elektrike. Kjo eshte edhe arsyeja qé ROM quhet "Non-Volatille" (pa-avullushém) memore.
Ky ROM qip pérmban instrakshén qé lejon kompjuterin té kryej njé
kontroll té brendéshém, i cili éshté i domosdoshem pérpara se té
caktoj dhe ngarkojé Sistemin e Punimit mbi RAM. Disa Kompjutera
Personal (PC) kané njé ROM qip me softue té vendosur né té,
psh: njé BASIC (beizik) qip, i cili pérmban BEIZIK gjuhé programimi.
Ky na ruan ne nga shqetsimi pér té ngarkuar BEIZIK nga disku edhe
prandaj éshté me pak e mundshme qé té demtohet o aksidentalisht
té fshihet.
Softue e vendosur né kété ményré né ROM qip quhet "FIRMWARE" (férmue).
PROM: Programmable Read-Only Memory (Programebéll Rid-Onli Memori). PROM nuk éshté i programuar né kohén i cili éshté prodhuar. Ky lloj qipi lejon pérdoruesin té regjistroj programet e veta né kété qip. Por mbasi ky qip éshté njehér i programuar informacionet né té nuk mund té fshihen. Ky lloj memori shpesh heré mund té gjendet né kompjuterat qé pérdoren nga shkencétaret népér labératore té ndryshém mbasi ROM standart nuk iu pérshtatet pér qéllime té caktuara. PROM jané zakonisht pérdorur pér té ruajtur programe té cilat jané skicuar né ményré té specializuar edhe té kompletuara té cilat nuk jané té parashikuara qé té ndryshojné.
EPROM: Erasable (Programmable) Read-Only Memory (Irzebéll Programebéll Rid-Onli Memori). Kjo lloj memori ashtu si PROM lejon pérdoruesit qé ta programojné por krejtsisht ndryshe nga PROM lejon pérdoruesit qé té fshihet edhe té riprogramohet krejtésisht kurdo qé té nevojitet. Programet né kété qip mund té fshihen duke e laré me rreze ultraviolete, o né disa raste me elektricitet. EPROM éshté pérdorur pér té zhvilluar programe té cilat duhen testuar pa u friksuar qé ato mund té zhduken né ményré aksidantale. Késhtu qé programi mund té fshit vetém né ményré té déshirueshme. EPROM shpesh heré mund té gjenden tek printérat lazér. Ato lejojné printérin qé té pérdoré mjaft aparenca nga printéra té ndryshme. Kjo nuk do té ndryshojé gjersa njé special mesazh i koduar éshté dérguar tek printeri me instruksione qé té dryshojé kété llojé aparence té tekstit.