9.      KOMPJUTER PROGRAMING DHE SOFTUE KONCEPT


Kategorit e Softues

Fjala Softue pérdoret pér té pérshkruar programe té cilat punojné né/mbi Kompjuter (Hardue) qé ta béj até té punoj. Hardue siq e kemi pércaktue mé paré referohet tek pjesét fizike té sistemit té kompjuterit.

Softueja ndahet né dy grupe themelore: Sistem Softue dhe Aplikeishen Softue.

Sistem Softue:  drejton kompjuterin té pérkryej detyrat qé jané themelore né funksionin e duhur té sistemit. Ndodhen tre lloj kategori kryesore té Sistemit Softue:

Sistemi Punues:  Ky éshté programi qé mundéson kompjuterin té funksonoj dhe té komunikoje me botén e jashtme. Kur kompjutri éshté fornizuar me rryme elektrike, sistemi punues ngarkohet nga disku prej njé programi té vogél i cili ndodhet né qip i quajtur BIOS (baios) - (Beizik Input-Output Sistem). Kur sistem operues ngarkohet né memore, merr pérsipér detyra té ndryshme.
Kéto detyra (Funksione Kryesore) pérfshihen:

Me advancimin e teknologise sé kompjuterit dhe softues, sistemi punues ka marr fuqi mé té madhe, bashk me detyra té ndryshme qé i dedikohen ca subprogrameve té cilat ndodhén té ruajtura né procesor.

Mé paré pérdorej njé program né njé kohe (Singél-Tasking), por me zhvillimin e tecnologjise éshté bere e mundshme "Multi-Programing" sistem punues. Kjo metod na lejon té pérkryejmé disa detyra pothuajse né té njéjtén kohé dhe njihet me emrin "Multi-Tasking".

Funksionet ekstra té shtuara né envriomentin e sistemin punues Multi-Tasking jané:

Hapi tjetér logjik ishte qé té zhvillohet njé ményré qé shume pérdorues té pérdorin té njejtin kompjuter né té njéjtén kohé. Kjo metod quhet "Multi-Akses" (pérdorim-shumépalésh) o "Taim-Shering" Sistem (Sistem i perpjestushem). Mbase kjo ményré bén pérdorim mé té madh té CPU, koha e pérgjigjes pér cdo pérson éshté mé e ngadalsushme, dhe behet mé e ngadalsushme çdo kohe kur numéri i pérdoruesve shtohet.

Timé-Shering Sistem ka gjithashtu disa ekstra funksione:

Sisteme té Mirmbajtjes:  Kjo éshté njé softue qé drejton o ndihmon pérdoruesin té drejtojé sistemin operativ (punues). Pér shembull: programe mirmbajtese qé té kopjoj o té réndis té dhénat né njé dokument.

Jutulities:  jané programe té sistemit qé pérdoren té pérkryejne detyrat e domosdoshme né ményre frequente me efort shumé té vogel té pérdoruesit. Jutulities topikale jané:

Sisteme Implementeishen:  - Sisteme pérkryerje (Translators), kjo éshté softueja qé ndihmon perdoruesit né kodimin dhe pérgatitjen e programeve pér ekzekutim, psh: Asemblers, Kompaillers dhe Interpreters.

Translators (Perkthyes):  Ekzistojne tre lloj translators - Asemblers, Kompailers dhe Interpreters.

Kode Makine:  Kode makine éshté forma qé pérdoret nga kompjuterat pér té ruajtur té dhénat dhe instruksionet, edhe éshté seria e Bainari Digjits (BITS). Çdo bit mund ée marré njésin zero o nje. Né qofte se programi éshté shkruar né çdo form ndryshe nga kode makine, kodi burues (sours kode) qé prodhohet duhet pérkthyer né kode makine (Obgjekt Kode) né ményre qé kompjuteri ta kuptojé até. Kéto perkthime jané béré duke pérdorur, Asemblers, Kompaillers dhe Interpreters.

Gjuhet Asembli:  Asemblers mund té pérkthejné nga gjuhet e levelit té ulet. Gjuhet asemble erdhen né fuqi pér té béré jetén e programuesit me té lehté. Tani, né vend qé té mbahen mend té gjithé numrat qé pérdoren pér té prezentuar komandat dhe té dhénat né kode makine, programuesi nevojitet vetém té mbaje mend fjalet kyqe qé té kujtoj komandat. Pér shembull:

Kéto kode duhen té pérkthehen nga kompjuteri né kode makine me pare se té ekzekutohen. Ky pérkthim béhet nga njé ASEMBLER i cili lexon té téré kodin asemble dhe shkruan kodin makine né memore né vendin specifik. Çdo gabim qé gjendet reportohet, dhe kode makine qé prodhohet nuk éshté e vlefshme. Procesi i pérkthimit éshté mjaft i shpejt, dhe kodi ekzekutues qé krijohet éshté mjaft i vogel dhe kompakt, dhe ekzekutohet shume shpejt. Problemi me asembler programing éshté qé cdo gjé duhet té programohet né shkallé té vogel késhtu qé kodimi zgjat shumé kohé.

Kompaillers dhe Interpreters:  Kompaillers dhe Interpreters qé té dy kryejne té njéjtén puné. Ato pérkthejné njé program nga gjuha e livelit té lart, né formén kode makine. Sot ndodhen disa gjuhé té livelit té lart té cilat jané krijuar pér probleme té vecanta, ashtu dhe mjetet pér té zgjidhur kéto probleme. Disa nga gjuhet e levelit té lart jané:  Beizik, Paskal, C, Vizual Beizik, C++, Java, etj.

Çdo program duhet té shkruhet né editoré té ndryshme. Siq permendem me siper, shkrimi o kodimi qé béhet né kéto editor nuk kuptohet nga kompjuteri sepse nuk éshté shkruar né kode makine. Ky lloj shkrimi népér editor quhet "Sours Kode" dhe duhet pérkthyer né "Objekt Kode". Kompaillers dhe Interpreters kryejné pathuajse té njéjtén puné, por e béjné até né ményré té ndryshme. Le té analizojmé Interpreters mé paré:

Kjo metod éshté frekuentli pérdorur kur memoria e kompjuterit ndodhet me pakice - programi duhet té ruhet, gjithashtu dhe té dhénat, por vetém njé rresht i kode makine té ekzekutuar ruhent né njé kohe. Kjo metode nuk éshté shumé e dobishme, imagjino sikur doni té pérseriténi njé rresht 50 heré, atéheré çdo rresht brenda késaj pérseritje pérkthehet 50 here. Kjo ngadalson punimin e programit dhe gjithashtu béné mé té véshtiré gjetjen e gabimeve.

Problemi i shpejtesise se ekzekutimit éshté zgjidhur nga Kompaillér.

Aplikeishén Softue:  drejton kompjuterin né formimin specifik té té dhénave qé i perkasin pérdoruesit né procesimin e detyrave. Né pérgjithési pérfshin té gjithé softuen e shkrua té lejoje pérdoruesin té kryej njé detyré té caktuar né ményre mé té lehtesuar. Disa nga paketat aplikeishén mé té popullarizuara jané: Word-Procesing:  Éshté e pershtatshme pér té krijuar dhe shtypur letra, reporte, etj.

Datébeise:  Projektuar pér té regjistruar dhe organizuar njé amaunt té madh té dhénash. Né pérgjithési éshté shumé e miré né manovrimin e dokumentave

Spridshits:  E pérshtatshme pér punime qé bazohen né llogori té médha, si pér shembull: ekonomiku o librarit, gjithashtu pér té krijuar figura nga informacionet né ményre qé té béhen mé té kuptueshme.

Duhet té mbani parasysh se jo çdo aplikeishen paket mund té pérdoret né té gjithé kompjuterat. Pér arsye té ndryshme disa paketa nuk ekzekutohen né disa kompjutera. Procesori né disa kompjutera mund té mos jeté shume i fuqishém té ekzekutoje paketén. Softueja mund té mos jeté kompeteibéll me sistemin operues té kompjuterit, o mundet grafik draiver té mos keté fuqine e duher. Si njé shembull konsideroni softuen e kontrollimit té rrjetit Netue - ky vetem pérdoret né kompjuterat qé pérdorin Intel procesor dhe vetém né markat 80286 e mésipér.

Zhvillim i Programeve

Njé program kompjuteri éshté njé pérmasé e disa instraksioneve qé pérdoret té kontrollojé sistemin e kompjuterit, dhe prandaj bén harduen té pérdorshém. Programet jané té projektuara té lejojné kompjuterin té kryej njé funksion specifik o té pércaktuar.

Hapat e Zhvillimit té Programit: Né zhvillimin e programeve duhet té merren disa hapa:

Analizim té Problemit:  éshté koha qé analisti béhet familiar me kushtet e programit té cilat duhen skicuar duke studiuar specifikimin e programit.

Skicim té Programit:  éshté koha qé hapat llogjikal té kérkuara té programit jané pércaktuar né ményré grafike.

Kodim té Programit:  éshté çasti kur shkruajmé hapat individe o llogjike té programit né ményré té pérshtatshme té gjuhes sé programimit té kompjueterit.

Asembli o Kompillacion:  éshté procesi i pérkthimit té Sours program (program kode) né Obgjekt program (obgjekt kode) i cili mund té kuptohet nga kompjuteri.

Testim dhe Debagim:  éshté procesi qé duhet té sigurojme qé programi kryen até qé duhet té kryej, levizur ndonje "bag" (korresimi i gabimeve logjike) té cilét mund té ndalojné pérformancen e duhur.

Dokumentacion té Programit:  éshté procesi ku shkruajme pérshkrimin e programit dhe rregulloren se si duhet ta perdorim.


Klik kétu pér té zgjedhur mésimin tjetér