Roy Neden Cezalandırıldı?

Gökhan Orhan

7 Mart 2002

Hafta içinde gazetelerde Hindistan mahreçli küçük bir haber vardı. Uzun zamandır dünyanın en büyük demokrasisi olarak adlandırılan Hindistan’daki dinler savaşında yaşanan vahşeti geçen ajanslar bu sefer The Booker Ödülü sahibi ve “Küçük Şeylerin Tanrısı” adlı kitabı Türkçe’ye de çevrilen Hindistanlı kadın yazar Arundhiti Roy’a verilen bir günlük hapis ve 2000 rupilik (yaklaşık 28-30 pound) para cezasının haberini veriyorlardı. Bu cezalar, Narmada Vadisi projesi içinde yer alan Sardar Sarovad barajına muhalefet eden Roy’un muhalefetini belli sınırlar içinde ifade etmesi gerektiği gerekçesiyle verilmişti ve belirlenen para cezasını ödememesi durumunda Roy’un ayrıca üç ay daha hapis cezasını çekeceği de belirtiliyordu. Ayrıca kararda Roy’un kadın olduğu için cezasının düşürüldüğünü ve kendi alanı olan sanat ve edebiyat alanındaki çalışmalarına devam etmesi gerektiği de belirtilmişti. İlk bakışta bir uluslararası magazin “celebrity” haberi olduğu için ve verilen sembolik “bir günlük hapis cezası” ile dikkat çektiği düşünülebilecek olan bu haberin arka planı aslında oldukça kalabalık.

Çünkü Roy bu mahkemede sadece yukarıda bahsedilen nedenlerle, yani kullandığı ifadeleriyle değil, oldukça düzmece gerekçe ve tanıklarla ortaya atılan “barajın yapılması lehine karar veren hakimlere” saldırı ve ölümle tehdit ithamıyla mahkemeye verilmişti. Dünya basınının da ilgilendiği bu davaya konu olan eyleme neden olan ve Roy ve arkadaşlarının bu baraj konusundaki muhalefetlerinin nedeni ise bu dev barajın yaklaşık 400.000, kimi tahminlere göre de 200.000, kişiyi yerlerinden edeceği meselesiydi. Roy’un konuyla ilgili kaleme aldığı denemelere baktığımızda Hindistan yönetimi ve barajlar arasındaki ilişkiler oldukça net bir şekilde görülebiliyor. Hindistan’da yakın zamanlara kadar baraj yapımı hemen hiç sorgulanmayan alanlardan biri ve özellikle kalkınma yolunda olan ve nüfusunun ciddi bir bölümünün elektrik ve temiz sudan yoksun olduğu bu ülkede içme, sulama ve elektrik üretimi amaçlı dev barajların yapımı kalkınma yolunda kat edilen önemli adımlar olarak kabul edile gelmiş.

Ancak yakın zamanlarda yapılması planlanan Sardar Sarovad barajının yaklaşık 400.000 kişiyi yerlerinden edeceği ve ekolojik denge üzerinde ciddi sorunlar yaratabileceği riski bu baraja muhalefeti de beraberinde getirdi. Muhalifler The Friends of River Narmada ve Narmada Bachao Andolan gibi platformlarda kendilerini ifade ettiler. Bu muhalefette Roy ön planda yer almakla birlikte diğer ünlü isimler de yer aldı ve baraj aleyhinde kampanyalarını sürdürdüler. Kampanya sadece Hindistan’da değil diğer ülkelerde de taraftar buldu. Roy kampanyasını Cannes’da da devam ettirdi. İtalyan parlamenterlerinden Hollywood yıldızlarına ve hatta Salman Ruşdi’ye kadar pek çok kişi ve kuruluş kampanyaya destek oldu. Eylemciler 1999 Ekiminde Londra’daki London Eye daha inşa halindeyken bir işgal eylemi yaptılar.

Dünya Barajlar Konseyi de bu ve benzeri projelerin berberinde getirdiği riskler konusunda hemfikir ve zaten dünya üzerinde benzeri muhalefetle karşı karşıya kalan pek çok benzeri baraj projesi var. Roy konuyla ilgili denemesinde barajın beraberinde sadece ekolojik değil sosyal pek çok sorunu da beraberinde getireceğini iddia ediyor ve yaptığı eylemlerle bir anlamda Hindistan demokrasisinin ve adalet sisteminin sinir merkezlerini test ediyor. Ayrıca bir de işin içine oralarda yaşayan insanların hakları girince tabi ki meselenin demokratik yönü daha da önem kazandı ve dış dünya olup bitenleri izlemekte. Konu oldukça tartışmaya açık bir konu ve böyle tartışmalı konularda doğruyu bulmak ya da kimin haklı olduğu kararına varmak oldukça zor. Ancak bu dev kalkınma projelerinin ekolojik, ekonomik ve toplumsal açılardan fayda ve zararlarının, beraberlerinde getirdiği fırsat ve maliyetlerin tartışmaya başlanılması ve farklı argümanların ortaya dökülmesi bile gerçeğe ya da taraflar arasında ortalama bir uzlaşmaya ulaşılabilmesi açısından oldukça önemli bir ilk adım.

Bütün bu hikayeleri neden mi anlattım? Tabi ki sadece ve sadece okurları Hindistan’da ve diğer ülkelerde olup bitenlerden haberdar etmek için.