ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ: Η ΠΡΩΤΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ: Η ΠΡΩΤΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Πότε θετικά και πότε αρνητικά, το όνομα του Λέοντος Τρότσκι βρέθηκε φέτος στην επικαιρότητα. Στην πρώτη περίπτωση, με τις Γαλλικές προεδρικές εκλογές και το ποσοστό-ρεκόρ των Τροτσκιστών. Στην δεύτερη περίπτωση, με την υπόθεση της «17Ν» και της «ατομικής τρομοκρατίας» την οποία ο ίδιος αποκήρυττε σε κάθε περίπτωση. Ποιες ήταν, όμως, οι ιδέες αυτού του μεγάλου επαναστάτη, για τις οποίες διώχθηκε και δολοφονήθηκε. Στο παρόν άρθρο θα πραγματευτούμε τις απόψεις του για το ίδιο το σοβιετικό κράτος μετά το θάνατο του Λένιν.

Ο αρχηγός του Κόκκινου Στρατού και θεωρητικός της Διαρκούς Επανάστασης (Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν το πραγματικό του όνομα) από τις πρώτες στιγμές στήριξε μια διαφορετική στρατηγική για τη δικτατορία του προλεταριάτου και το σοσιαλισμό σε αντίθεση με τον Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν που ανέπτυξε τη θεωρία περί «σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα». Το 1920 υποστήριξε την αντικατάσταση βασικών διαταγμάτων της εποχής του πολεμικού κομμουνισμού που είχε επιβληθεί στο νέο κράτος για την αντιμετώπιση του εμφυλίου πολέμου τον οποίο προκάλεσαν οι ιμπεριαλιστικοί στρατοί που εισέβαλαν στην ΕΣΣΔ για να καταπνίξουν την επανάσταση. Υιοθέτησε την άποψη για αποκατάσταση ενός μέρους της ελεύθερης αγοράς. [1] Το Μάρτη του 1921, όμως, χρεώνεται με την καταστολή της εξέγερσης των μπολσεβίκων ναυτών της Κροστάνδης, που ξεσηκώθηκαν διαμαρτυρόμενοι για τις κατασχέσεις των σιτηρών των αγροτικών οικογενειών τους, την κατάργηση των δημοκρατικών ελευθεριών και απαιτούσαν μερική αποκατάσταση της ελεύθερης αγοράς. [2] Το 1921 στο 10^ο συνέδριο του ΡΚΚ θα υποστηρίξει τη στρατιωτικοποίηση, στην ουσία, των συνδικάτων με την πρόσδεσή τους στο κράτος. [3] Όμως, στο μεταξύ, το κράτος και το κόμμα έχουν αρχίσει να ενώνονται «εις σάρκαν μίαν». Τα αντιπολιτευόμενα αριστερά κόμματα κι οργανώσεις έχουν από καιρό κηρυχτεί εκτός νόμου, οι τάσεις-φράξιες στο ΡΚΚ απαγορεύτηκαν με απόφαση του 10^ου συνεδρίου την οποία στήριξαν και ο Λένιν και ο Τρότσκι με το επιχείρημα περί προσωρινότητας των μέτρων. Η ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική) έχει επαναφέρει μια περιορισμένη ελεύθερη αγορά. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι (Νέπμεν στις πόλεις, κουλάκοι στην ύπαιθρο) και οι φτωχοί φτωχότεροι (εργάτες, μικροί αγρότες). Ο γραφειοκρατικός μηχανισμός σε κόμμα και κράτος έχει αρχίσει να διογκώνεται ήδη από τον καιρό του πολεμικού κομμουνισμού. Ο Τρότσκι αντιλαμβάνεται τους κινδύνους και χτυπάει προειδοποιητικό καμπανάκι μιλώντας για τη «γραφειοκρατικοποίηση» που είναι «θανάσιμος εχθρός του σοσιαλισμού».[4]

Ακολουθούν οι συνεχόμενες νίκες του Στάλιν και των γύρω απ’ αυτόν μέσα στην ΚΕ του ΡΚΚ και στο κράτος, η εκδίωξη όλων όσων διαφωνούν μέσα στο κόμμα είτε από τα δεξιά είτε από τα αριστερά, η βίαιη κολλεκτιβοποίηση της αγροτικής οικονομίας, η ανάπτυξη της κρατικής βαριάς βιομηχανίας, το σταχανοβίτικο πρότυπο εργασίας, η προσωπολατρία, οι δίκες της Μόσχας, οι μαζικές εκτοπίσεις και δολοφονίες απλών εργατών και κομμουνιστών, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Σιβηρία.

Ξαναγυρνώντας στην Κροστάνδη, αξίζει να ξαναδιαβάσουμε 70 χρόνια αργότερα την εκτίμηση της επαναστατικής επιτροπής: «…η εξουσία της αστυνομικής μοναρχίας περνά στα χέρια των σφετεριστών, των κομμουνιστών, που αντί ν’ αφήσουν την ελευθερία στο λαό, κράτησαν γι’ αυτόν τον φόβο των κάτεργων της Τσέκα…η εξουσία επέτρεψε στη νέα γραφειοκρατία στους κομισσάριους και στους κομμουνιστές υπαλλήλους να εξασφαλίσουν μια ζωή ήσυχη και ξέγνοιαστοι…αυτοί, με τη βοήθεια των κρατικοποιημένων συνδικάτων έδεσαν τον εργάτη στη μηχανή και μεταμόρφωσαν τη δουλειά σε μια νέα σκλαβιά…τώρα γίνεται φανερό, πως το κομμουνιστικό κόμμα δεν είναι όπως καμωνόταν πως είναι ο υπερασπιστής των εργαζομένων. Του είναι ξένα τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Αφού πέτυχε να κατακτήσει την εξουσία, έχει μόνο μια έγνοια: να μην την χάσει.» [5]

Την πρωτόλεια αυτή κριτική των παλιών του αντιπάλων ο Λέων Τρότσκι θα την αναπτύξει παραπέρα. Αντιλαμβάνεται την πηγή που δημιουργεί μια νέα ιθύνουσα τάξη στο πρώτο εργατικό κράτος: την εξουσία. Η εξουσία δίνει τη δύναμη και τα προνόμια σ’ αυτή τη γραφειοκρατική ηγεσία που βαθμιαία απλώνει τα πλοκάμια της σ’ όλη την κρατική-κομματική μηχανή. Όλα τα οικονομικά σχέδια ανάπτυξης περνούν τα από τα χέρια των γραφειοκρατών για λογαριασμό των οποίων δουλεύει πλέον η εργατική τάξη, που στερείται στην ουσία κάθε δικαίωμα αυτοκαθορισμού της.

Ο Τρότσκι γράφοντας την «Προδομένη Επανάσταση» επισημαίνει: «…τα μέσα παραγωγής ανήκουν στο κράτος. Το κράτος, όμως, με τη σειρά του ανήκει κατά κάποιο τρόπο στη γραφειοκρατία…(η οποία) είναι υποχρεωμένη να υπερασπίσει την ιδιοκτησία της, δηλαδή το κράτος, εφόσον αυτό είναι η πηγή της δύναμης και των αποδοχών της…το κράτος αποκτά ένα διπλό χαρακτήρα από τη μια μεριά γίνεται σοσιαλιστικό, υπερασπίζοντας τη συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, κι από την άλλη παραμένει αστικό, στο μέτρο που η κατανομή των αγαθών υλοποιείται σύμφωνα με τα αστικά πρότυπα και μ’ όλες τις συνέπειες που συνεπάγεται μια τέτοια πρακτική.» [6]

Ο Τρότσκι έθεσε ένα ερώτημα, με το οποίο προσπάθησε να καθορίσει, βάσει των απαντήσεων σ’ αυτό, το κριτήριο οικοδόμησης μιας κοινωνίας χωρίς τάξεις και, όπως λέει, χωρίς υλικές αντιφάσεις: «Η δικτατορία του προλεταριάτου είναι μια γέφυρα ανάμεσα στην αστική και στη σοσιαλιστική κοινωνία. Από την ίδια της την ουσία λοιπόν έχει προσωρινό χαρακτήρα. Το κράτος που πραγματοποιεί την δικτατορία έχει ως καθήκον παράγωγο αλλά πρωταρχικό να προετοιμάση την ίδια του την κατάργηση. Ο βαθμός εκπληρώσεως του ‘παράγωγου’ αυτού καθήκοντος αποτελεί, υπό ορισμένη έννοια, τον δείκτη της επιτυχούς ή όχι ή μέχρι ποιού σημείου επιτυχούς πραγματοποίησης της δεσπόζουσας ιδέας, δηλαδή της οικοδομήσεως μιας κοινωνίας χωρίς τάξεις και χωρίς υλικές αντιφάσεις. Ο γραφειοκρατισμός και η κοινωνική αρμονία είναι αντιστρόφως ανάλογα το ένα προς το άλλο». [7]

Είναι φανερό πως, παρά τον πλούτο των θεωρητικών και άλλων αναλύσεων του Λέοντος Τρότσκι, η βασική ιδέα που γύρω της περιστρέφεται το έργο του είναι αυτή της αντίφασης ανάμεσα στο «σοσιαλιστικό», όσον αφορά την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, κράτος και στο «αστικό», όσον αφορά τη διανομή, κράτος, που παρ’ όλα αυτά παραμένει, ουσιαστικά εργατικό στη βάση του. Ο στόχος που έθεσε ο Τρότσκι για το κομμουνιστικό κίνημα σε μια μετεπαναστατική κοινωνία, δεν είναι άλλος από την «απορρόφηση του κράτους μέσα σε μια κοινωνία που αυτοδιοικείται». [8] Το μέσον θα ήταν μια δεύτερη πολιτική επανάσταση που θα υπερνικούσε τη γραφειοκρατία από τα αριστερά. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο πολλοί τροτσκιστές, παρά τον κίνδυνο, εισχώρησαν μαζικά στα μεγάλα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα (σταλινικά ή μη), και κυρίως η αιτία για την τακτική στήριξης του Γκορπατσώφ από τον οποίον «περίμεναν πολλά». Η γραφειοκρατία «νικήθηκε». Αυτή τη φορά, όμως, από τα δεξιά.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

http://www.geocities.com/homo_politicus/index.html

[1] Βλ. Ταρίκ Αλή- Φιλ Έβανς, 1986, Ο Τρότσκι, Θεσσαλονίκη, Εκδ. Επιλογή.

[3] Μια παρόμοια άποψη αλλά με διαφορετικό σκεπτικό θα αναπτύξει και λίγο πριν το θάνατό του απ’ το χέρι του Σταλινικού πράκτορα Ραμόν Μερκαντέρ του 1940. Βλ. Λέων Τρότσκι, 1956, Τα συνδικάτα στην εποχή της ιμπεριαλιστικής παρακμής, Αθήνα, Εκδοτική Φιλολογική Εταιρεία.

[4] Βλ. Ταρίκ Αλή, στο ίδιο, όπου αναφέρεται απόσπασμα από σχετικό άρθρο του Τρότσκι (Ισβέστια, 2/6/21).

[5] Βλ. Ντανιέλ Γκερέν, χ.χ., Ούτε Θεός ούτε αφέντης: Μακνό-Κροστάνδη, Οι Ρώσοι αναρχικοί στη φυλακή, Αθήνα, Εκδ. Σπηλιώτη (βλ. σ.σ. 120-1, Ισβέστια της Κροστάνδης, Νο. 6, 8/3/1921).

[6] Απόσπασμα από το κυριότερο έργο του Λ. Τρότσκι με τίτλο «Η προδομένη επανάσταση» που έγραψε εξόριστος πια το 1936. Περιλαμβάνεται στο έργο του Michel Beaud, 1985, H ιστορία του σοσιαλισμού, Αθήνα, Εκδ. Μάλλιαρη-ΠΑΙΔΕΙΑ.

[7] Απόσπασμα από την «Προδομένη επανάσταση» που περιέχεται στο συλλογικό έργο υπό την διεύθυνση του Graethan Ricon, 1958, Πανόραμα των Συγχρόνων Ιδεών, τόμος Α΄, Αθήνα, Εκδ. Δ. Βογιατζή.