[Complain or Opinion]

COMPLAIN OR OPINION

"หนังสือพิมพ์ชุมชน สื่ออนุบาลในสงครามทุน " ::
จากหน้าจุดประกาย หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ ฉบับศุกร์ที่ 21 ธันวาคม 2544

'หนังสือพิมพ์ชุมชน' ถือเป็นพื้นที่ทางสังคม ที่มีศักยภาพอย่างยิ่ง ในการดูแลผลประโยชน์ของคนเล็กๆ แต่ในประเทศไทยสื่อเหล่านี้ กลับถูกทำให้อ่อนแอด้วยอำนาจทุน โชคดีที่ศักราชนี้ ยังมีหนังสือพิมพ์ที่พอจะ เป็นปากเป็นเสียงให้คน ในชุมชนเหลือรอดอยู่บ้าง ธวัชชัย วงศ์กัณหา นำเสนอเรื่องราวของหนังสือพิมพ์โลกทัศน์ชุมชน พื้นที่ของคนลาดพร้าว จตุจักร บางเขน

เดนมาร์ก... ทุกเช้าที่โคเปนเฮเกนผู้คนจำนวนมากหลั่งไหลเข้ามาทำงานในเมืองใหญ่แห่งนี้ ถึงตอนเย็นก็เริ่มทยอยออกจากที่ทำงาน เดินทางกลับสู่เมืองเล็กๆ รายรอบซึ่งเป็นบ้านของตนเพื่อพักผ่อน ที่นั่น...แม้ว่าพวกเขาจะไม่ได้ใช้ชีวิตอยู่ในชุมชนตลอดเวลา แต่ก็สามารถรู้ได้ว่าเกิดอะไรขึ้นบ้าง จากหนังสือพิมพ์ชุมชนซึ่งมีอยู่ทั่วไป

ที่ลอนดอน ประเทศอังกฤษ ตอนเช้าของทุกวันจะมีหนังสือพิมพ์ฉบับเล็กวางไว้ตามสถานีรถไฟ เพื่อให้ผู้เดินทางได้หยิบอ่านฟรี เป็นการฆ่าเวลาขณะนั่งรถไฟไปทำงาน เนื้อหาเป็นเรื่องใกล้ตัวทำให้ผู้คนนิยมอ่าน และหนังสือพิมพ์เองก็สามารถอยู่ได้ด้วยโฆษณาจากร้านค้าต่างๆ ภายในท้องถิ่นนั้นเอง

หันมาดูในบ้านเราบ้าง แม้จะมีหนังสือพิมพ์ชุมชนอยู่บ้างตามจังหวัด หรือเมืองใหญ่ๆ แต่ส่วนใหญ่ก็จะเป็นสื่อของภาครัฐ ส่วนของเอกชนมักไม่เป็นที่นิยม เพราะนานวันจึงจะพิมพ์ออกมาครั้งหนึ่ง ราคาแพง แถมยังหาซื้อยากกว่าหนังสือพิมพ์จากส่วนกลางที่วางแผงอยู่ทั่วไป

ในกรุงเทพฯ แม้จะเป็นชุมชนขนาดใหญ่ เป็นแหล่งรวมความเจริญหลากหลายด้าน แต่หนังสือพิมพ์ชุมชนก็ยังไม่มีบทบาท และไม่ได้รับการยอมรับ เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น...?

ดร.วิลาสินี พิพิธกุล นักวิชาการด้านหนังสือพิมพ์ ประจำภาควิชาวารสารสนเทศ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยให้ความคิดเห็นว่า การที่หนังสือพิมพ์ชุมชนไทย ไม่ได้รับความนิยมเหมือนกับต่างประเทศนั้นเป็นเพราะความไม่เข้มแข็งของตัวหนังสือพิมพ์ และค่านิยมการไม่ให้ความสำคัญกับของแจกฟรีของคนไทยเอง ทั้งนี้ เป็นเพราะหนังสือพิมพ์เองขาดปัจจัยในการสร้างคุณค่าให้กับตัวเอง เช่น การขาดเงินทุน และเทคโนโลยีที่ทันสมัยในการผลิต การสร้างเนื้อหาได้น่าสนใจ ขาดความเป็นมืออาชีพด้านสื่อโดยตรง และไม่มีความถี่ในการนำเสนอเพื่อให้สามารถผูกใจคนอ่านได้ เป็นต้น ดังนั้น ในสภาวะที่ หนังสือพิมพ์กระแสหลัก มีเงินทุนและเทคโนโลยีสูง ต่างแข่งขันกันใช้กลยุทธ์ต่างๆ เพื่อผลด้านการตลาดของตนเช่นนี้ ทำให้หนังสือพิมพ์ชุมชนขนาดเล็กไม่สามารถทานกระแสการบีบคั้นของทุนนิยมได้ต้องปิดตัวเองลง ที่เหลืออยู่ก็พยุงตัวในสภาพง่อนแง่นเต็มทน ผู้ที่คิดอยากทำเห็นตัวอย่างแล้วก็ล้มเลิกความคิด ดังนั้น การที่จะเห็นหนังสือพิมพ์ชุมชนวางเกลื่อนทั่วไป เช่น ต่างประเทศจึงเป็นไปได้ยาก

'โลกทัศน์ชุมชน' หนึ่งในร้อยที่อยู่รอด

ในขณะที่ นสพ.ชุมชนหลายฉบับไม่สามารถทานแรงบีบคั้นของ นสพ.กระแสหลักได้ แต่กลับมี นสพ.ชุมชนฉบับหนึ่งสามารถยืนหยัดอยู่ได้ท่ามกลางอำนาจทุนของ นสพ.ขนาดใหญ่เหล่านั้น และกำลังประสบความสำเร็จอย่างงดงามอีกด้วย Gregers Mollor กรรมการผู้จัดการ ผู้เป็นแกนหลักในการก่อตั้ง โลกทัศน์ชุมชน นสพ.ชุมชน ในเครือของสแกนดิเนเวียน พับลิชชิ่ง ที่ออกเผยแพร่เป็นรายปักษ์ (2 สัปดาห์) อยู่ใน 3 เขตของกรุงเทพมหานคร ได้แก่ ลาดพร้าว จตุจัตร และบางเขน มามากกว่าขวบปีแล้ว กล่าวถึงจุดเริ่มต้นว่า "เคยทำที่เดนมาร์ก ที่นั่นเขามีหนังสือพิมพ์แบบนี้ทุกเมืองเล็กๆ และเขาก็อยู่ได้ด้วยโฆษณาจากร้านค้าภายในเมือง จึงอยากลองทำในเมืองไทย เพราะที่นี่ก็เป็นสังคมย่อๆ สังคมหนึ่งไม่มีอะไรต่างกันมากนัก แต่คนในชุมชนกลับไม่รู้ว่าเกิดอะไรขึ้นในเขตของเขาบ้าง เกิดปัญหาขึ้นก็ไม่รู้จะไปถามใคร หนังสือพวกนี้จะช่วยเขาได้"

แรกกำเนิดของโลกทัศน์ชุมชนได้รับความร่วมมือจากกลุ่มคนทำสื่อโดยมีเกรเกอร์ส ซึ่งทำงานด้านสื่อสิ่งพิมพ์อยู่แล้ว ช่วยด้านนโยบายและการเงิน ร่วมกับ ขบวนการตาสับปะรด กลุ่มคนที่สนใจด้านสื่อให้การสนับสนุนด้านการข่าว

ด้วยทุนเล็กๆ กับความตั้งใจที่ยิ่งใหญ่ ที่ทำงานของนกน้อยในไร่ส้มกลุ่มนี้เป็นเพียงห้องแถวเล็กๆ ในหมู่บ้านธันยกานต์ เขตลาดพร้าว มีสมาชิกเพียง 5 คน ทำงานกันเสมือนหนึ่งครอบครัวเดียวกัน โดยทุกคนจะไม่ถูกจำกัดว่าต้องทำหน้าที่ใดหน้าที่หนึ่งเท่านั้น เมื่อเสร็จสิ้นภารกิจในความรับผิดชอบของตนก็จะมาช่วยในหน้าที่อื่นๆ ได้

หนังสือพิมพ์ชุมชนฉบับนี้มีบรรณาธิการชื่อ ปฐมสุดา อินทุประภา ซึ่งต้องทำงานทั้งการบรรณาธิการข่าว หัวหน้าโต๊ะข่าว รีไรท์เตอร์ นักข่าว คอลัมนิสต์ พร้อมสรรพ ทุกวันจันทร์-ศุกร์ เธอมีหน้าที่เข้าออฟฟิศในตอนเช้า เพื่อตรวจดูว่ามีใครส่ง e-mail ข่าวอะไรมาให้บ้างหรือไม่ "หน้าที่หลักๆ คือ ขับรถตระเวนไปทั่วเพื่อหาข่าว เมื่อพบสิ่งผิดปกติอะไรเกิดขึ้นก็จะได้เห็น แหล่งข่าวเราก็หาไม่ยาก เช่น จากการพบปะพูดคุยกับวินมอเตอร์ไซค์หน้าปากซอย ร้านขายกับข้าว แม่ค้าในตลาด พวกนี้จะมีข่าวให้เราเยอะแยะ" ปฐมสุดา กล่าว

ด้วยเนื้อหาที่เน้นสู่กลุ่มเป้าหมายภายในชุมชนทั้ง 3 เขต ภายในเวลาไม่นานหนังสือพิมพ์ขนาดแท็ปลอยด์ที่จัดรูปเล่มสวยงามสะอาดตาก็กลายเป็นเพื่อนสนิทของคนในย่านนี้ เนื่องจากเรื่องราวที่นำเสนอล้วนเป็นสิ่งใกล้ตัว นับตั้งแต่การสะท้อนความเดือดร้อนของชาวบ้าน เป็นเวทีแสดงความเห็น ให้ข้อคิดต่างๆ รวมทั้งเป็นสื่อกลางด้านบริการให้กับผู้คนในชุมชน โดยมีกลยุทธ์ที่สำคัญ คือ แจกฟรีถึงประตูบ้าน ด้วยความสม่ำเสมอ และมีระยะเวลาที่แน่นอน

ทุกๆ 2 อาทิตย์ (วันที่ 1 และ 8 ของทุกเดือน) กว่า 15,000 หลังคาเรือนในชุมชนโชคชัย 4, เสนานิคม, ลาดพร้าว 71, ถนนนวมินทร์ และถนนลาดปลาเค้า สมาชิกราว 30,000 คน จึงไม่พลาดข่าวสารเกี่ยวกับชุมชนของตัวเอง

'นสพ.ชุมชน' จุดยืนเพื่อคนรากหญ้า
เนื่องจากเป็นหนังสือพิมพ์แจกฟรี รายได้หลักของโลกทัศน์ชุมชน จึงมาจากโฆษณาแทบทั้งสิ้น โดยผู้ที่ลงโฆษณาในหนังสือพิมพ์นั้นส่วนมากเป็นธุรกิจขนาดกลาง ภายในชุมชนเอง แต่สินค้าแบรนด์เนมจากต่างประเทศก็มีเข้ามาเช่นกัน การลงโฆษณาใน นสพ.ชุมชนนี้ หากเทียบกับ นสพ.กระแสหลักแล้วถือว่าราคาถูกมาก โดยอัตราค่าโฆษณานั้นจะคิดตามขนาดพื้นที่โฆษณา สนนราคามีตั้งแต่โฆษณาย่อยขาวดำ 450 บาท ไปจนถึงเต็มหน้า 25,500 บาท หรือเพิ่มสีก็มีการเพิ่มราคาตั้งแต่ 1,500-19,000 บาท ซึ่งการเก็บค่าโฆษณาจะทำเป็นงวดๆ ไปแล้วแต่จะตกลงกัน นอกจากโฆษณาแล้ว รายได้ส่วนหนึ่งซึ่งช่วยพยุงให้ นสพ.นี้ให้เดินไปได้ คือ รายได้จากการจำหน่ายสมาชิก ที่อยู่นอกเขต เพราะมีบางคนที่บ้านอยู่นอกเขตการเผยแพร่แต่อยากอ่าน และแจ้งความจำนงเข้ามา ทางบริษัทก็จะจัดส่งให้ ในราคาปีละ 300 บาท ซึ่งแม้จะเป็นรายได้ที่ไม่มากมายนัก แต่ก็สร้างความภูมิใจให้แก่ผู้ทำไม่ใช่น้อย

เกรเกอร์ส เล่าว่า กว่าที่โลกทัศน์ชุมชนจะตั้งตัวได้ก็ต้องล้มลุกคลุกคลานมาเช่นเดียวกับ นสพ.ชุมชนอื่น ใช้เวลาเกือบทั้งปีกว่าจะมีกำไรขึ้นมา โชคดีที่บริษัทมีพื้นฐานการผลิตหนังสืออื่นอยู่ก่อนแล้ว จึงสามารถพยุงตัวมาได้ และกำลังดีขึ้นเรื่อยๆ อย่างน่าพอใจ นอกจากเงื่อนไขทางธุรกิจซึ่งหนังสือพิมพ์แห่งนี้จับทางได้ไม่พลาดแล้ว

ดร.วิลาสินี แสดงความคิดเห็นไว้ว่า จุดเด่นของ นสพ.ชุมชนที่จะทำให้สามารถยืนอยู่ได้ ก็คือ การเข้าถึงชุมชน ซึ่งหนังสือพิมพ์กระแสหลักทำไม่ได้ ดังนั้น การเสริมจุดแข็งนี้จะทำให้ นสพ.ฉบับเล็กๆ สามารถยันสู้กับกับองค์กรขนาดใหญ่ได้ แต่จะต้องดึงความเป็นตัวตนที่มีให้ออกมาเป็นจุดขายให้ได้ "หนังสือพิมพ์ชุมชนโดยมากจะอยู่ได้ด้วยโฆษณาเป็นหลัก แต่หนังสือพิมพ์ที่ดีควรคำนึงว่าต้องไม่ให้โฆษณามามีอิทธิพลเป็นส่วนมากำหนดเนื้อหาของตนได้" ดร.วิลาสินี กล่าวย้ำ

จากอดีตถึงปัจจุบัน นสพ.ชุมชนมีการพัฒนารูปแบบของตนอยู่เสมอ และมีการปรับปรุงตัวเชิงคุณภาพมาเป็นลำดับ แต่เงื่อนไขเดียวที่ทำให้หนังสือพิมพ์ชุมชนต่างจากสื่อกระแสหลัก ก็คือ การยืนอยู่เคียงข้างผู้อ่านของตนเอง ซึ่งในท้ายที่สุดชุมชนจะเป็นผู้ตัดสินความอยู่รอดของหนังสือพิมพ์ด้วยตนเอง

'พื้นที่ในสื่อ' เวทีของชุมชน แม้ว่า 'โลกทัศน์ชุมชน' จะไม่ได้สร้างข่าวฮือฮาอย่างที่หนังสือพิมพ์ขนาดใหญ่ทำ แต่ถึงวันนี้หนังสือพิมพ์ชุมชน ก็ได้พิสูจน์ตัวเองแล้วว่า สามารถเป็นกระบอกเสียงให้กับคนในชุมชนได้อย่างดี ทุกครั้งที่มีอะไรเกิดขึ้นในชุมชน เสียงเล็กๆ ก็จะถูกถ่ายทอดต่อกันไปอย่างทั่วถึง ซึ่งในบางกรณีนำไปสู่การแก้ไขปัญหาได้ดีกว่า นสพ.กระแสหลักด้วยซ้ำ ทั้งนี้ เพราะภายในพื้นที่เล็กๆ ของโลกทัศน์ชุมชน มีการเปิดเวทีให้คนในชุมชนสามารถเข้ามาเสนอความคิด ร้องเรียนปัญหาต่างๆ ได้ ซึ่งก็ได้รับผลตอบรับเป็นอันดี ไม่ว่าจะเป็นคอลัมน์ตอบปัญหาทางกฎหมาย คอลัมน์คลีนิคชุมชน ถามมาตอบไป หรือร้องทุกข์ชาวบ้าน ที่เป็นการเข้ามาใช้พื้นที่โดยตรงของชาวบ้าน

ปฐมสุดา กล่าวเสริมถึงความภูมิใจในบทบาทตรงนี้ว่า
"เราเป็นคนในชุมชนนี้ เราจะภูมิใจถ้าเราเป็นส่วนหนึ่งที่ได้มีส่วนร่วมพัฒนาชุมชนตรงนี้ เพราะไม่มีใครรู้ปัญหาของเราดีเท่าตัวเราเอง การพัฒนาที่เกิดขึ้น มีการร้องทุกข์ว่าถนนเจ๊งแล้วเราแจ้งไป เกิดมีการซ่อมแซมจริงๆ เราก็รู้สึกภูมิใจว่า...เราทำได้นะ เราช่วยเขาได้ ถึงแม้เราจะตัวเล็กก็เถอะ" ด้านผู้อ่านภายในชุมชนต่างแสดงความคิดเห็นว่า นับเป็นเรื่องดีที่มีหนังสือพิมพ์ประเภทนี้ในชุมชนของตน เพราะผู้คนจะได้อ่านข่าวที่เป็นเรื่องเกี่ยวกับตนเอง เป็นเรื่องที่ใกลัตัว ทำให้รู้ได้ว่าเกิดอะไรขึ้นบ้างในชุมชน การได้รับรู้ความเป็นไปของเพื่อนบ้านก็จะดูเหมือนพวกเขาไม่ได้อยู่คนเดียว นอกจากเป็นกระบอกเสียง และเป็นสื่อถ่ายทอดความรู้ข่าวสารแก่ชุมชนแล้ว นสพ.ชุมชนยังมีหน้าที่ในการประชาสัมพันธ์ธุรกิจภายในพื้นที่เองให้เป็นที่รู้จักเพื่อส่งเสริมการขาย และสร้างเศรษฐกิจที่ดีแก่ชุมชนด้วย

ในส่วนของกลุ่มธุรกิจที่ลงโฆษณาใน นสพ.ฉบับนี้ บอกว่า ราคาที่ลงทุนไปถือว่าคุ้มค่ากับผลที่ได้รับ เพราะเป้าหมายที่ผู้ลงทุนโฆษณาต้องการ คือ คนในชุมชน และ นสพ.ชุมชนก็สามารถตอบสนองความต้องการในส่วนนี้ได้ดีกว่า นสพ.ขนาดใหญ่ ที่มีราคาแพงกว่ามาก และกลุ่มเป้าหมายก็กว้างเกินไปไม่เหมาะสมกับกิจการของพวกเขา

อย่างไรก็ตาม น่าเสียดายที่ยังมีชุมชนอีกไม่น้อยใน 3 เขตนี้ ซึ่งไม่เคยได้รับ หรือไม่รู้จักหนังสือพิมพ์เล่มนี้เลย ด้วยข้อจำกัดด้านจำนวน และพื้นที่ในการแจกจ่ายของทางผู้ผลิตเอง ดังนั้น ในระยะแรกข่าวสารที่ผลิตออกมาจึงเป็นประโยชน์ต่อชุมชนเพียงบางส่วนที่อยู่ในแผนการแจกเท่านั้น และนี่เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งของหนังสือพิมพ์ชุมชนที่สามารถยืนได้ด้วยขาของตนเอง ที่เหลือก็ขึ้นอยู่กับว่าเราจะช่วยประคับประคองสื่อที่ปกป้องผลประโยชน์ของประชาชนเหล่านี้ ให้ยืนหยัดท่ามกลางสภาพการแข่งขันเช่นนี้ได้อย่างไร

ลองหลับตานึกภาพดูสิว่าหากบ้านเมืองเรามีหนังสือพิมพ์แบบนี้อยู่ทุกซอกทุกมุมชุมชนจะเป็นเรื่องดีแค่ไหน...

>> กลับไปหน้าเดิมค่ะ...:)

| HOME | WORK'S EXPERIENCE | SIGN &VIEW GUESTBOOK |