Στο βόρειο γεωγραφικό πλάτος 66 30' περνά ο αρκτικός κύκλος, όπου τουλάχιστον μια μέρα το χρόνο ο ήλιος βρίσκεται στον ουρανό ολόκληρο το εικοσιτετράωρο. Ως εκεί έφτασε το 330-320 π.Χ. ένας σοφός και τολμηρός Έλληνας, ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης. Ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος και είχε παρατηρήσει ότι το καλοκαίρι ανεβαίνοντας προς βορρά η διάρκεια της ημέρας συνεχώς αυξάνεται, ενώ το χειμώνα συμβαίνει το αντίθετο. Ο Πυθέας είχε αποκτήσει μεγάλη εμπειρία μετρώντας γεωδαιτικά την ακριβή θέση ορισμένων πόλεων, τις διαφορές στη στάθμη της θάλασσας, τη θέση του ήλιου σε ποικίλα γεωγραφικά πλάτη, τα θαλάσσια ρεύματα. Ο ίδιος ήταν οπαδός της θεωρίας ότι η γη είναι σφαιρική και είχε ερμηνεύσει το φαινόμενο της παλίρροιας με την επίδραση της σελήνης στη γη. Είχε ακόμη προσδιορίσει το γεωγραφικό πλάτος της πατρίδας του, της Μασσαλίας, μετρώντας το μήκος της μεσημεριανής σκιάς του δείκτη του ηλιακού ωρολογίου και σχετίζοντας το αποτέλεσμα με θέσεις απ' όπου περνούσε ο Ισημερινός.
Είχε ήδη μπει το καλοκαίρι όταν ο Πυθέας ξεκίνησε το ταξίδι του από το λιμάνι της Μασσαλίας, με κατεύθυνση νοτιοδυτικά προς τις Στήλες του Ηρακλή, το σημερινό Γιβραλτάρ. Εκεί υπήρχε μια ζώνη αποκλεισμού που έλεγχαν οι Καρχηδόνιοι για να κρατούν μυστικούς τους υδάτινους δρόμους προς τα νησιά απ' όπου προμηθεύονταν τον κασσίτερο, που τον διακινούσαν μονοπωλιακά σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου. Ο Πυθέας κατάφερε να περάσει τον κλοιό και να φτάσει μετά το ιερό ακρωτήριον στα Γάδειρα, το σημερινό Cadiz της Ισπανίας. Από αυτό το σημείο άρχιζε κατά τη γνώμη του η Οικουμένη στις ακτές του Ωκεανού. Οι πρώτες του μελέτες έγιναν στα βόρεια ισπανικά παράλια, όπου μέτρησε το ύψος της παλίρροιας. Συνεχίζοντας προς βορρά έμπαινε σε μια ολοένα λιγότερο γνωστή περιοχή για τον αρχαίο κόσμο. Από τις γαλλικές ακτές βρέθηκε στη νοτιοδυτική Βρετανία. Είναι ο πρώτος που έκανε επιστημονικές παρατηρήσεις για τη χώρα αυτή. Αναγνώρισε το τριγωνικό της σχήμα, μέτρησε την περίμετρό της, εντόπισε τα μεταλλεία του κασσίτερου, προσδιόρισε την ακριβή γεωγραφική θέση της, μέτρησε τη στάθμη της θάλασσας και τη διάρκεια της ημέρας. Κατά τον περίπλου πληροφορήθηκε ότι κάπου κοντά βρίσκεται ένα άλλο μεγάλο νησί, η Ιέρνη, η σημερινή Ιρλανδία. Υπήρξε ο πρώτος Έλληνας που την επισκέφθηκε και περιέγραψε τις δύσκολες συνθήκες ζωής εξαιτίας των καιρικών συνθηκών με μέτρο βέβαια αυτές που επικρατούν στις μεσογειακές χώρες. Όσο συνεχιζόταν η διείσδυση στο βορρά τόσο η θερμοκρασία έπεφτε και οι μέρες μεγάλωναν. Όταν έφτασε στα νησιά Shetland, στον 61ο παράλληλο, το φως της ημέρας κρατούσε 19 ώρες. Το εξερευνητικό ταξίδι συνεχίστηκε προς βορράν όπου ανακάλυψε το νησί Θούλκ που ήταν δέκα φορές πιο μεγάλο από τη Βρετανία, όπως έγραφε στο βιβλίο του "περί Ωκεανού". Κάπου εκεί άρχιζε η "πεπηγυία θάλασσα" δηλαδή ο παγωμένος Ωκεανός. Ο Πυθέας είχε φτάσει στο ύψος του αρκτικού κύκλου και είδε τον ήλιο που δεν έδυε ποτέ. Στη Θούλη βρήκε ανθρώπους, οι οποίοι κατοικούσαν και ζούσαν κάτω από σκληρές συνθήκες. Βορειότερα ο τόπος ήταν ακατοίκητος, εξαιτίας του ψύχους. Ο Μασσαλιώτης γεωγράφος είχε εντοπίσει το σημείο, που για πολλούς αιώνες μετά θα θεωρείται το βορειότερο της Οικουμένης. Η Θούλη δεν ήταν άλλη από τη σημερινή Σκανδιναβία και οι ακτές που προσέγγισε ο Πυθέας, τα φιορδ της βόρειας Νορβηγίας.
Αφού έγιναν οι απαραίτητες γεωγραφικές και αστρονομικές μετρήσεις, η περιγραφή του περιβάλλοντος και η συλλογή πληροφοριών, το πλοίο του Πυθέα εγκατέλειψε την παγωμένη περιοχή και στράφηκε προς νότον. Από τις ακτές της χώρας των Κελτών έφτασε στο στόμιο του Ρήνου, κοντά στο Ρότερνταμ. Από εκεί έπλεε κατά μήκος της ολλανδικής και γερμανικής ακτογραμμής. Ο Πυθέας συνάντησε ανθρώπους από το γερμανικό φύλο των Τευτόνων και υπήρξε ο πρώτος που μίλησε γι' αυτούς στην ιστορία. Φαίνεται ότι δεν προχώρησε ως τη Βαλτική Θάλασσα. Έμαθε όμως ότι είχε πλησιάσει τον τόπο παραγωγής του ηλέκτρου, του πολύτιμου υλικού, από το οποίο τα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Μεσογείου έφτιαχναν κομψοτεχνήματα. Του είπαν ότι το ήλεκτρο το έβγαλαν τα κύματα της θάλασσας σ'ένα μεγάλο νησί, απ' όπου οι ντόπιοι το μάζευαν, το μετέφεραν στην ηπειρωτική χώρα και το πουλούσαν στους εμπόρους του Νότου. Η Μασσαλία είχε γεννήσει κι άλλους τολμηρούς θαλασσοπόρους. Ο Πυθέας όμως ήταν ο μόνος Έλληνας κατά την αρχαιότητα που ταξίδεψε τόσο κοντά στο βόρειο πόλο και κατέγραψε με ακρίβεια τις νέες χώρες του Βορρά και τον Παγωμένο Ωκεανό. Τόσο επαναστατικές ήταν οι νέες γνώσεις, ώστε ορισμένοι μεταγενέστεροι ζωγράφοι να αντιμετωπίσουν τον άθλο του Πυθέα με καχυποψία. Αυτός όμως ακολουθώντας τη σωστή, όπως αποδείχτηκε, θεωρία για τη σφαιρικότητα της γης, ξέροντας να διαβάζει τον ουρανό και να μετρά τη γη και μη λυγίζοντας μπροστά στις δυσκολίες είχε περάσει το κατώφλι των Μεγάλων Ανακαλύψεων. |
