KINABUKASAN SOCIETY
Towards Unity and Service
Mga Istoryang "BARANSAGAN"
by: KSEANs Antonio H. Co. & Oscar "Nanye" B. Fernandez
Sa pag bana-bana nin temang masusurat na mina-nungod sa satuyang pagsadiri, napukaw an samuyang atensiyon sa sarong parte kan satuyang nagimat-an na kulturang Caramoanon, iyo inin "Baransagan". Minamaw-ot n'yamo na diskusyunon an bagay na ini para sa satuyang karagdagang pagkasabot sa mga ginikanan kan mga bansag asin para man sa satuyang kalingaan sana.
An Pamana kan Lahi
Kadakli sa mga darakulang pamilyang Caramoanon ang magkaigwa nin kabansagi. An ugat kan "bansag" o "alyas" na naging tatak kan kada pamilya, anas-anas nagpoon hali pa kaito halos sa saindang mga kanunununu-an, alagad may mga nagkapira man na mga namuknang bansag sa presente asin modernong kapanahonan.
An "bansag" garo baga ining sarong "pamana kan lahi" na tolos tolos na naipapasa sa mga kaaki-an hustong pagkamundag sana asin daing kaulangan na minamana kan mga kaapu-apuhan.
An "bansag" o "alyas" ay may mga "pahiwatig" o "historical background" na dara -dara patungkol sa persona kan orihinal na nabunyagan kaini. Interesante sa mga panahon na ini na masir-ip man lamang n'yato an mga nagkapirang istorya sa likod kan mga bansag na pamilyar na nadadangog ta sa satuyang mga kahimanwa.
Bansag:Kulturang Bikolano asin sa Bilog na Pilipinas man
Makamundo na isipon na dahil sa baransagan igwa nin minauli sa pag-iriwal-iwal. Gusto niato na maitanos an mga igwa nin lihis na pagkasabot asin gumagamit nin bansag bilang personal na panunuya. Siring man, nakikiulay kita na dai man magsintir an mga "dakilang" tagapamana nin mga bansag nin huli ta haloy nang panahon an nakaagi para giromdoman pa kung ano man an mapait o madiklom na ginikanan kaini. An baransagan bako lang na sarong parte kan kulturang bikolnon, kundi malawak man na praktis sa iba-ibang probinsya kan Pilipinas.
Consuelo nin Bansag
An baransagan sarong karawaton baga sa mga sitwasyon nin pagtiripon-tipon or huro-hingalo bilang kalingaan. Kung minsan naman ang paggamit sa bansag ginigibo bilang pagpamati nin pangangarinyo. O kaya naman, sarong kaswal na referencia sa pag-identificar sa sarong tawo.
Halimbawa: "Sa panahon na harani na an piyesta sa Caramoan, naging ugali na kan mga tawo ang mag-usyoso kun siisay an naghilig na pasahero sa jeep lalo na kun hali pa nin Guijalo. Dai pa ngani nag hupa an alpog sa tinampo, kadakul na tolos nin osipon:
"Aw!..sa tangod baga na Tang Ursung "balisawsaw' uminontok so awto"
"Siisay man an humunilig na an?"
"Aboooooo!!...garong si Unyo baga an!.."
"Siisay man na Unyo?"
"Hadaw so mako-apo logod ni Nam Basyon na 'tagilid', na kataning kan harong ni Bertong 'labhag' "
Umentra man so saro: "Nagbasang man kamo, taga Manila baga an!.."
"Sabi nang si Unyo an!.."
"Ataaaa!!...sigurado akong taga Manila an!!.."
"Aber, pan-o mo nasigurong taga Manila an?."
"Ho! hil-nga daw ta de relos! Eh di taga Manila mananggad."
"Aw! iyo ano?"
Ops!..napaparayo kita sa istorya.
Naipaheling niato na an mga ngaran perming sinusugponan nin bansag sa intensyon na pag identificar. An mga dagdag na diyalogo saro lamamg na pagsir-ip sa tipikal na dalagan nin maconsuelong biridahan kan mga Caramoanon. Dai pa ngani kaayon d'yan an mga istoryang "pasabat".
Bueno, an litanya nin bansag perming man sa trungkales o surusudan kan mga ginikanan kan magkaibong na patidos sa pagkakataon na may mag-inagoman.
Ginikanan kan Bansag
Sabi kan mga anoy o gurangnan, an "bansag" namumukna dahil sa saro sa mga kadakul na kadahilanan. Ini pueding nagpapaliwanag kan klase kan saiyang hanapbuhay, kahusayan o "kapalpakan kan saiyang produkto, estado nin pamumuhay, katanyagan, katungkulan, kabayanihan o kasup-ganan, kagayunan o kapansanan, pag-uugali, kakaibang 'wisyo, asin kadakul pang iba.
Uya ngunyan nagkapirang istorya na nagtao nin buhay sa bansag na satuyang nagimat-an, para sa pagkasabot kan mga bag-ong tubo na mga kaaki-an. Inuulit n'yamo na mayo kitang personal na intensyon sa pagdiskurso kaiini, kundi saro lamang na puntong edukasyonal na pagpapahalaga. Inaasahan mi na an komentaryo asin pagtatanos gikan sa mga iginagalang n'yamong gurangan na may hararom na pagkasabot sa mga bagay na ini.
Diksyunaryo kan Bansag
Alang (Dry)
Bansag sa sarong tawong maluyahon maghiro-hiro. Tumutugon ini sa kasabihan na "nag alang ngaya an inagihan". Gustong sabihon, haloy sanang marhay na alsahon an bitis sa paglalakad, kaya "alang" na an tinim-akan.
Bongoran (a banana specie)
Sarong klase nin batag, paduplas na magkaparehong dangog sa "bongog" o kaluyahan nin pag dangog kan sarong tawo.
Sanggatos (a hundred)
Sinasabi sa istorya kan mga gurang, siya an taga tao nin sanggatos na hagupit sa mga tawong nagkakasala kan mga panahon na kasuguan kan gobyernong kastila.
"paragatus" - an apod sa tagabadol<
"nagatusan" - an apod sa makaherak na nabadolan
Igwa man nin saro pang bersyon. Ini daa an nagiging bansag sa tawong nagreresebi nin pensyon sa halagang sanggatos pesos.
Haluga (loosely fitted)
Kadakli na mga karpintero an natuktukan sa siring kaining bansag, " Nagharaluga ngaya an kana dahil sa paglupos kan kahoy o dahil sa paltos na sukol".
Balalong (to announce)
Istorya nin sarong parakagot nin tuba. An mahamison na likido na hali sa turo kan tinakras na lumbod nin niyog, ipinapalis sa laagan na butong o kawayan. Mientras tantong puro-pas-an niya an ginusing tuba pauli sa saiyang harong, nakagawian n'ya na an pagturutuk-tukon an laagan na butong bilang pagbandilyo para sa mga mahihilig uminom nin tuba na garo man sanang sarong sorbetero na kumakalembang para agawom an atensyon kan mga kaakian.
Kaya pagnadangog na kan mga tawo an matanog na "tuktok" aram na ninda, "yaon na ngaya si 'Balalong' ". Kun siring palan,an gustong sabihon kan "balalong" iyo an "bandilyo".
Listahan kan mga Bansag
An minasunod na listahan iyo an katipunan kan mga pamilyar na "bansag" sa kataw-han sa iba-ibang sulok nin mga baryo kan satuyang banwaan. Hanapon an bansag na tugma saindo asin maghiyom-hiyom sana. Kun may aram pa kamo na napalaen o dai nakaayon sa listahan, hala magmadali sa pagpalista.click here
abante, adobo, alang, amerikano, amid, atot, balalong, balangagan, balukbok, baod, baol, baragsik, biente dos, bigik, buk-ad, bulabog, bulala, bulokon, buswak, daing gilid, doro, flash light, gabot, guapo, gurang, habagat, habongal, haluga, huros, iraid, kabayan, kabayo, kaet, kagit, kalaw, kalibo, kamang, kamatis, karate, kastila, labaw, lada, lampaw, langka, lantu-ag, lasaw, layug, ludog, lunok, malinghod, odo, orod, pan-os, pakal, pak-it, paras, pilit-pigit, platito, pritos, ragamo, salted, small head, sanggatos, sangribong ayam, taan, tabanglo, tagaw, tagkaro, tampawak, tikling, tudok, tukaw, ube, uwak, yaman.
Saro palan na pagiromdom sa mga nagreresibe kan bansag. Iwasan an mapikon dahil lalo lamang na minasolong an saimong bansag asin biyo man logod na minasorodu-sudu an mga tawong daing maginibo sa buhay.
About the Authors:
Ksean Antonio H. Co was a COCOFED Scholar. He graduated B.S. in Agricultural Engineering from Central Luzon State University, Nueva Ecija, Philippines. He was the Area Sales Manager of TRAMAT Mercantile, Inc. and is now managing his own business, KANVAR ENTERPRISES. He can be contacted at Tel. No. 0063-2-832-1236.
Ksean Oscar B. Fernandez is a Registered Civil and Jr Geodetic Engineer. He graduated from University of Nueva Caceres. He is currently employed as Planning Officer at Parañaque City. He is the son of Mr. Honesto H. Fernandez and former Tawog Barangay Captain Aparicion B. Fernandez.