Ölduselsskóli

Stjörnufręši

 

 

 

 
Himinninn ķ allri sinni dżrš

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 
Vor 2000

Fannar Gušmannsson

Gušrśn Jónsdóttir

Marta Ewa Bartoszek

Salvör Žórisdóttir

9. IÓ

Hópur 6

 

 

 

 


 

Efnisyfirlit

 

 

 

Inngangur 4

Sólin. 5

Hvašan fęr sólin orku sķna?. 5

Uppbygging og virkni sólar 6

Innri reikistjörnurnar 7

Merkśr 7

Venus. 8

Mars. 8

Jöršin. 10

Tungl jaršar 12

Ytri reikistjörnurnar 13

Jśpķter 13

Satśrnus. 14

Śranus. 15

Neptśnus. 15

Plśtó. 16

Smįstirni 18

Halastjörnur 19

Noršurljós. 21

Svarthol 21

Hvķthol 22

Geimverur 23

Lokaorš. 24

Heimildaskrį. 25

Vefheimildir 25

Myndaskrį. 27

Dagbók. 28

Samantekt 31

 


 

Inngangur

 

 

 

Flestir hafa lent ķ žvķ aš lķta upp til stjarnanna į stjörnubjörtu kveldi og hugsaš meš sér: “Er alheimurinn endalaus? Er lķf į öšrum hnöttum? Śr hverju er sólkerfiš samsett? Hvaš er svarthol? Śr hverju er jöršin? Hvaš eru halastjörnur?” Viš sem sömdum žessa ritgerš vonumst til aš sem flestum af žessum spurningum verši svaraš og mörgum fleiri. Ķ žessari ritgerš er sitt lķtiš af hverju s.s. żtarleg umfjöllun um reikistjörnurnar, sólina og tungl jaršar. Ritgeršinni mun einnig fylgja stutt umfjöllun um svarthol, hvķthol, noršurljós, halastjörnur, smįstirni og geimverur.

Viš vonum aš sem flestir muni njóta mešfylgjandi fróšleiks meš okkur og verša betur aš sér um sólkerfiš og žaš sem žvķ fylgir.


 

Sólin

 

Ķ fjarlęgš viršist sólin vera lķtill og hęttulaus hnöttur og ekki hafa annan tilgang en aš bręša snjóinn į vorin og annaš slķkt. En raunin er nś önnur.

Text Box: Yndislegt sólsetur viš hafiš, mynd 1

Sólin er mišja sólkerfis okkar ( meira en 99% massa žess alls) og snśast um hana 9 plįnetur, hver į sķnum sporbaug. Žvermįl sólarinnar er um 109 sinnum stęrra en  žvermįl jaršar og kęmust fyrir innan ķ henni um 1,3 milljónir hnatta į stęrš viš jöršina. Massi sólar er 333.400 sinnum meiri en massi jaršar. Hitastig į yfirborši sólar eru tępar 6.000°C en ķ kjarnanum er hitastigiš um 15 milljónir°C. Hęttulegir geislar stafa śt frį sólinni og  ef ekki vęri fyrir ósonlagiš vęru žeir sem ekki hefšu dįiš vegna śtgeislunar meš lķfshęttulegt hśškrabbamein.

 

(vefheimildir: 16 og 19)

 

 

Hvašan fęr sólin orku sķna?

 

Sólin fęr orku sķna frį kjarnasamruna. Tveir vetniskjarnar (róteindir) renna saman ķ einn helķumkjarna. Viš žetta losnar mikil orka. Žetta sama ferli į sér staš ķ vetnissprengju.

Samruninn hófst fyrir nokkrum milljöršum įra sķšan vegna hins mikla hita ķ kjarna sólarinnar sem orsakašist af žyngdarįhrifum alls massans sem sólin varš til śr.

Örlög sóla eins og okkar er aš ķ lok lķfstķma sķns mun hśn byrja aš breyta tveimur helķumkjörnum ķ žyngri frumefni. Žegar hśn gerir žaš mun hśn bólgna śt og verša svo stór aš hśn gleypir Jöršina. Eftir milljarša įra sem "raušur risi" fellur hśn saman ķ "hvķtan dverg" Žaš getur tekiš hana meira en 1000 milljarša įra aš kólna algjörlega.

 

(vefheimild: 20)

 

 

 


Uppbygging og virkni sólar

 

 

Innst er kjarninn, meira en 12 milljón grįša heitur og žar fer orkuframleišslan fram (sjį nešar).

Text Box: Sólin,  mynd 2Nęst kemur geislahvolfiš en žaš er žykkt lag af heitu gasi. Orkan sem myndast ķ kjarnanum fer ķ gegnum žetta stóra lag, ferli sem tekur milljónir įra. Į eftir geislahvolfinu er išuhvolfiš. Žar fara heit og köld rafgös stöšugt ķ hringi og flytja hita frį innvišum til yfirboršs. Žetta ferli myndar sólhreistur (sólkorn) į yfirboršinu. Žar nęst er ljóshvolfiš, en žaš er hiš eiginlega yfirborš sólar. Į ljóshvolfinu eru sólblettir og sólhreystur. Litahvolfiš, sem er į milli ljóshvolfsins og sólkórónunnar, er ķ raun ósżnilegt gaslag sem er c.a. 2.000 km. į žykkt. Žetta lag eru strókar geršir śr litlausu “köldu” gasi. Ysti hluti sólar er sólkórónan. Hśn nęr nokkrar milljónir kķlómetra śt frį sólinni. Kórónan er mynduš śr gasi sem er stöšugt aš fęrast frį sólinni. Sólkórónan sést ašeins frį jöršu žegar sólmyrkvi er.

 

Sólin er ašallega gerš śr vetni og helķum. Statt og stöšugt breytist vetni yfir ķ helķum og til aš standa undir žeirri orkuśtgeislun sem er af sólinni žarf aš breyta į 1 sec. um 600 milljónum tonna af vetni ķ helķum. Tališ er aš enn sé nóg til af vetni ķ sólinni og er įętlaš aš hśn geti brunniš ķ 5 milljarša įra ķ višbót.

Nęst sólinni eru innri reikistjörnurnar en um žęr veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

(vefheimildir: 16 og 20)


Innri reikistjörnurnar

 

Merkśr

 

Merkśr er innsta reikistjarnan ķ sólkerfinu okkar og sś nęst minnsta.

Hitinn į Merkśr er um 350°C į daginn en um -170°C į nóttunni sem žykir frekar mikill hitamismunur. Dagurinn į Merkśr tekur 59 jaršardaga sem er frekar mikiš en Merkśrįriš er stutt, ašeins 88 dagar. Merkśr hefur ekkert tungl.

Vegna žess hvaš Merkśr er nįlęgt sólinni (u.ž.b. 58 milljónir km aš mešaltali) sést hann ašeins ķ ljósaskiptunum, kvölds og morgna.

Text Box: Merkśr, mynd 3Fornžjóšir töldu žess vegna aš Merkśr vęri tvęr reikistjörnur en ekki eina. Grikkir įttušu sig į aš um eina og sömu reikistjörnuna vęri aš ręša en héldu samt įfram aš kalla hana tveimur nöfnum: žeir nefndu morgunstjörnuna Apollon en kvöldstjörnuna Hermes. Rómverjar köllušu Hermes, sendigušinn, Merkśr og eftir honum heitir reikistjarnan nś.

Įriš 1974 sendu Bandarķkjamenn ómannaša geimfariš Mariner 10 ķ įtt aš Merkśr og heppnašist feršin vel. Flaugin skaust žrisvar sinnum fram hjį Merkśr og tók um 2800 ljósmyndir og męldi mešal annars gerš lofthjśpsins. Žaš kom ķ ljós aš hann var mjög žunnur, innihélt eingöngu smį af vetni og helķum. Mesta athygli vöktu žó ljósmyndirnar sem sżndu aš Merkśr er mjög įlķkur tungli jaršar, alsettur gķgum og sprungum. Gķgarnir eru mjög misstórir, allt frį smįgķgum sem eru ašeins 100 m ķ žvermįl upp ķ margra kķlómetra breišar sléttur. Stęrsti gķgurinn er Caloris-dęldin sem er 1300 km ķ žvermįl og er hśn breiš, grunn dęld meš hraunbotni, umkringd 2 km hįum fjallgarši. Er hśn jafnframt stęrsta einstaka fyrirbęriš į Merkśr.

Stórkostleg klettabelti liggja um Merkśr žveran og endilangan. Fjöllin eru frį 100 m upp ķ 3 km į hęš. Žau myndušust žegar hluti skorpunnar lyftist upp vegna innri žrżstings. Slķk klettabelti eru óžekkt į öšrum reikistjörnunum.

Merkśr varš til fyrir um 4,6 milljöršum įra. Innķ Merkśr myndašist žį stór kjarni, hlutfallslega sį stęrsti af öllum reikistjörnunum. Į nęstu milljónum įra féllu hundrušir loftsteina į Merkśr en sķšustu 4 milljörš įrin hefur nįnast ekkert gerst į Merkśr og telst hann nś nįnast śtdauš plįneta.

 

(Heimild 1: 50-51, heimild 2:57-63)

 

Venus

 

Text Box: Venus, mynd 4Venus er nęst innsta reikistjarnan ķ sólkerfinu. Hśn heitir eftir Rómverskri gyšju įstar, frjósemi og hjónabands. Venus er heitasta reikistjarnann ķ sólkerfinu okkar, hitinn žar er 400-480°C vegna gróšurhśsaįhfrifa. Lofthjśpurinn į Venus er žykkur og ljósleitur og inniheldur mikiš af koltvķoxķši. Hann hleypir geislum sólarinnar aušveldlega ķ gegn en ekki innraušu hitageislunum frį yfirboršinu sem verša žess vegna eftir inni og hita upp plįnetuna. Žvermįl Venusar er 12100 km sem er

95% af žvermįli jaršar og massinn er 81% af massa jaršar. Venus er u.ž.b. 108 milljónir kķlómetra frį sólinni og hefur ekkert tungl.

Venus snżst réttsęlis ķ kringum sig en ekki rangsęlis eins og hinar reikistjörnurnar. Snśningstķminn er 243 dagar en įriš 225 dagar en vegna hins öfuga snśnings Venusar telst sólarhringurinn į Venus žess vegna 127 dagar.

Um 20% af yfirboršinu er lįglendi, 70% hįlendi, og um 10% fjöll. Stęrst eru Maxwell-fjöllin, nį žau 12 km yfir mešalyfirborši. Mörg hin fjöllin eru 2000-3000 metra hį eldfjöll, eins og Gula Mons og Sif Mons. Stęrsta hįlendiš er hins vegar Afrodita Terra, og er žaš jafnstórt og hįlf Afrķka.

Allmargir loftsteinagķgar eru į Venus en žeir sjįst ekki vel. Stęrstur er Mead-gķgurinn sem er 275 km ķ žvermįl.

Innri gerš Venusar er aš mörgu leiti lķk jaršarinnar. Hann hefur sennilega fljótandi kjarna sem er įlķka stór og kjarni jaršarinnar og möttullinn og skorpan eru hlutfallslega einnig įlķka žykk.En snśum okkur žį aš nęstu reikistjörnu, skķršri eftir herguši Rómverja; Mars.

(Heimild 1: 45-49, heimild 2: 64-69)

 

 

Mars

 

Mars er fjórša reikistjarnan frį sólinni og sś sem er lķkust jöršinni. Sem dęmi mį nefna aš dagurinn į Mars tekur 24,6 klukkutķma eša nęrri žvķ alveg eins og į jöršinni. Öxullinum hallar einnig lķkt og į jöršinni, 24°.

Hęgt er aš finna frosiš vatn į Mars. Žaš er mögulegt aš žar hafi veriš til lķf fyrir milljónum įra en nś er žar hvergi lķf aš finna.

Žvermįl Mars er 6760 km sem er 0,53 af žvermįli jaršar. Massi plįnetunnar er 1,107 af massa jaršar. Ešlismassinn er lķkur ešlismassa tunglsins.

Mars hefur tvö tungl, Deimos og Fóbos. Deimos er kślulaga og 8 km ķ žvermįl. Fóbos alsett gķgum Bergiš į Mars er rautt į litinn og žvķ hefur plįnetan oft veriš kölluš rauša reikistjarnan.

Text Box: Mars, mynd 5Frekar kalt er į Mars, hitinn sveiflast frį 0°C til - 120°C.

Mörg ómönnuš geimför hafa veriš send til Mars, en ekki hafa ennžį veriš sendir menn žangaš, enda er reikistjarnan 75 milljónir km ķ burtu og žaš tęki rśmlega 2 įr aš feršast til hennar og aftur til baka.

Įriš į Mars tekur 687 daga, frekar meira en į jöršinni, enda er sporbaugur Mars vķšari og hraši reikistjörnunnar minni en hraši jaršar.

Landslagiš į Mars er mjög fjölbreytt. Žar er hęgt aš finna stóra og smįa gķga, gljśfur og farvegi, og einnig nokkur virk eldfjöll. Žar eru einmitt stęrstu eldfjöll sólkerfisins.

Innri reikistjörnunum tilheyrir einnig Jöršin en um hana veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

(Heimild 1: 69-75, heimild 2: 70-83)


 

Jöršin

 

Text Box: Jöršin, mynd 6Jöršin er žrišja reikistjarnan frį sólu og žar aš auki fimmta stęrsta af reikistjörnunum nķu.  Žaš tekur Jöršina 365 daga, 5 klukkustundir, 48 mķnśtur og 46 sekśndur aš fara einn hring ķ  kringum sólina, sį hringur er kallašur įr. Vegna žess aš Jöršin er ekki nįkvęmlega einn dag aš fara kringum sólina žį bętum viš einum degi viš įriš į fjögurra įra fresti og kallast žaš hlaupįr. Jaršmöndullinn hallar um 23,5o mišaš viš braut Jaršar um sólu. Žessi möndulhalli veldur įrstķšarskiptum: sumar, haust, vetur og vor.

Tališ er aš Jöršin hafi myndast fyrir u.ž.b. 4,65 milljöršum įra. Yfirborš jaršar er ašallega vatn sem er um 70% af yfirborši jaršar, svo kemur lofthjśpurinn sem gegnir žeim tilgangi aš verja jöršina og halda lofttegundunum innan lofthjśpsins. andrśmsloft Jaršar saman stendur af 78% nitri, 21% sśrefni, 0,9% argon og 0,003% koltvķsżring. Nįttśrufręšingar halda žvķ fram aš hlutfall koltvķsżrings sé aš aukast vegna mengunar og aš koltvķsżringur muni halda sólarhita inni ķ  lofthjśpi Jaršar, hitastig mun žį hękka og žį munu skilyrši fyrir dżralķf og jurtir breytast. Mešalhiti į yfirborši Jaršarinnar er um 15o C. Lķf į Jöršinni hefur valdiš breytingum į efnasamsetningu lofthjśps hennar t.d. sjį jurtir um aš sśrefni sé til stašar. Sśrefniš gerir sķšan öšrum lķfverum kleift aš lifa.

Jöršin er ķ fjórum lögum sem kallast jaršskorpa, möttull, ytri kjarni og kjarni. Jaršskorpan er gerš śr mörgum flekum. Žeir eru mest um 35 kķlómetrar į žykkt en žynnast allt nišur ķ 15 kķlómetra undir śthöfunum. Žeir eru śr storkubergi og fęrast til eša fljóta į yfirboršinu, en mjög hęgt. Hitastig bergsins hękkar eftir žvķ sem innar dregur og nęr 200°C viš 13 kķlómetra dżpi. Žar sem flekarnir sundrast kemur fram eldvirkni og kvika vellur upp, slķkt kallast eldgos. Žar sem žeir rekast saman brotna žeir og hrśgast upp viš įreksturinn og mynda fjallgarša. Žegar žrżstingur vegna jaršskorpuhreyfinga veršur of mikill renna klettar til, Jöršin titrar og rofna meš tilheyrandi drunum, žaš kallast jaršskjįlftar.

Mötullinn er nęst ystur og er um žaš bil 2900 kķlómetrar į žykkt. Į um žaš bil 80 – 150 kķlómetra dżpi er bergiš aš lķkindum brįšiš aš hluta og getur hreyfst hęgt til og fęrt meginlöndin śr staš. Ytri kjarninn er nęst innstur. Hann er eingöngu śr jįrni, nikkel og sśrefni, en žetta lag er tališ vera um 2.200 kķlómetrar į žykkt. Efniš ķ ytri kjarnanum er brįšiš og mjög seigfljótandi vegna žess hve hįtt hitastigiš er og tališ er aš žaš myndi segulsviš jaršar.

Innst ķ mišju Jaršar er kjarninn. Hitinn žar er um 4.500°C og hann er um 2.500 kķlómetrar aš žvermįli. Hann er samsettur śr jįrni og nikkeli og tališ er aš žrżstingur žar sé svo mikill aš hann haldi mįlmunum ķ föstu formi. Kjarnabreytingar į mįlmunum valda žvķ aš varmi losnar.  Jöršin hefur eitt tungl. Tungliš er um žaš bil ¼ af žvermįli Jaršar.

En um žaš veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

(Vefheimildir 7, 13 og 18)

 

 


 

Tungl jaršar

 

Text Box: Tungliš,
 mynd 7

Tungliš er fylgihnöttur jaršar. Tungliš er rśmlega 3400 km ķ žvermįl og u.ž.b. 80 sinnum massaminni en jöršin. Tungliš snżst einn hring ķ kringum jöršina į tępum 28 sólarhringjum. Um leiš snżst žaš į öxli sķnum og tekur žaš 28 sólarhringi aš fara einn hring. Afleišing samspils žessa snśninga er sś aš viš sjįum alltaf sömu hliš į tunglinu og hefur žessi hliš veriš kölluš "the dark side of the moon". Žessi hliš hefur miklu fleiri gķga en hlišin sem snżr aš jöršinni. Žaš er vegna žess aš jöršin ver hana nokkurn veginn fyrir loftsteinum.

Ef stašiš er į tunglinu og litiš upp žį getur mašur séš sólina, jöršina, žśsundir stjarna og kolbikarsvartan geiminn, allt į sama tķma. Žetta orsakast af žvķ aš enginn lofthjśpur er į tunglinu. Śr žvķ aš žaš er enginn lofthjśpur žį eru engir vindar, vešur né śrkoma og breytist landslagiš ekki mikiš nema vegna lofsteina śr geimnum og hitabreytingu. Žegar fyrstu geimfararnir stigu į tungliš skildu žeir eftir sig spor sem munu žess vegna varšveitast um aldur og ęvi.

Text Box:       Sjįvarföll, mynd 8Įsamt sólinni, framkallar tungliš flóš og fjöru ķ sjónum, svokölluš sjįvarföll. Į milli jaršar og tungls verka gagnkvęmir og jafnstórir žyngdarkraftar. Togkraftur žeirrar hlišar sem snżr aš tunglinu ķ sérhvert skipti, lyftir yfirborši sjįvarins og myndast "breišur og flatur hóll" į sjónum. Um leiš togar tungliš til sķn fasta hluta jaršarkślunnar lķtillega til sķn innan ķ vatnshjśpnum. Tungliš togar minna ķ hafiš į žeirri hliš jaršar sem snżr frį žvķ. Žess vegna veršur lķka til "hóll" į "bakhlišinni" į sjónum. Į einum sólarhring hittir hver stašur į jöršinni tvisvar bungu eša "hól" į sjónum vegna öxulsnśnings jaršar, žetta gerist hvor sķnum megin į hnettinum. Žį rķs tvisvar mishį flóšbylgja eftir breiddargrįšum į hnettinum viš tiltekna strönd į sólarhring og hnķgur žessi fljóšbylgja einnig tvisvar. Flóš og fjara verša meš u.ž.b. 12 klst. millibili, žess vegna lķša um 6 klst. į milli hįfjöru og hįflóšs. 

Nęst Jöršinni og tungli jaršar eru ytri reikistjörnurnar en um žęr veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

(Heimild 1: 36-40, heimild 2: 45-54)


 

Ytri reikistjörnurnar

 

 

Jśpķter

 

Jśpķter er stęrsta reikistjarnan ķ sólkerfinu okkar, og einnig sś massamesta. Hśn er fimmta reikistjarnan frį sólu og sś fyrsta af ytri reikistjörnunum. Jśpķter er svo stór aš allar reikistjörnurnar ķ sólkerfinu kęmust tvisvar sinnum inn ķ hann og jöršin 1318 sinnum. 

Jśpķter er risastór kśla śr fljótandi efni. Ķ andrśmslofti hans eru gas og vetni, žrżstingurinn žar stigeykst žangaš til aš gasiš veršur svo samžjappaš aš žaš veršur śr fljótandi efni.  Žess vegna vęri aldrei hęgt aš lenda į Jśpķter. Yfirborš hans er žakiš skżjum. 

Text Box:      Jśpķter,  mynd  9



Jśpķter er fljótur aš snśast kringum möttul sinn eša 10 klukkutķma. Eitt įr į Jśpķter jafngildir 12 įrum į jöršinni.

Žvermįl Jśpķters er 142.800 km, samanboriš viš jöršina er žvermįl hennar 12.756 km. Mešalhiti į toppum skżja Jśpķters er –153°C. Žar er žvķ mjög kalt, snöggir vindar Jśpķters feykja žessum skżjum ķ randamynstur. Dökkar rįkir į Jśpķter eru köld skż en ljósar rįkir heit skż.

Text Box: Stóri rauši bleturinn, mynd 10Stjörnufręšingar hafa veriš aš rannsaka ķ 300 įr, dularfullan risastóran raušan blett sem er į Jśpķter, žetta er mjög stór sśla śr žyrilskżjum. Stundum hverfur žessi blettur en hann kemur alltaf aftur. Jśpķter hefur 16 tungl. Tólf žeirra eru mjög lķtil en hin fjögur eru į stęrš viš reikistjörnur. Galķleó uppgötvaši žessi stóru tungl įriš 1610, žau nefnast Ķó, Evórpa, Ganżmedes og Kallistó. Stęrst žeirra er Ganżmedes, žaš er huliš ķs, en žaš er stęrra en reikistjarnan Merkśr. Ganżmedes er žakinn dökkum svęšum og į žeim eru gķgar. Ķó hefur virk eldfjöll sem eru alltaf aš ryšja śr sér kviku og žess vegna er yfirborš Ķó alltaf aš breytast. Kallistó er fyrir utan geislunarbeltin og er hann alsettur gķgum og žakinn ķs rétt eins og Evrópa sem er hvķt af ķs.

 

(Heimild 3: 40-41, heimild 6: 225-226, heimild 8: 44-45, vefheimildir 2 og 8)

 

 


 

Satśrnus

 

Text Box:      Satśrnus,  mynd  11



Satśrnus er sjötta reikistjarnan frį sólu, og sś önnur af ytri reikistjörnunum. Hann er einnig nęstmassamestur. Satśrnus er langt frį Jśpķter, eša tvöfalt lengra. Hann er risastór kśla śr fljotandi efni sem er alltaf aš snśast og ženst žvķ śt viš mišbaug og hann hefur lķtinn  haršan kjarna. Satśrnus er mjög léttur. Skż žekja yfirborš Satśrnusar, žau eru ekki jafn litrķk og skż Jśpķters en žau fara hrašar. Satśrnus er mjög langt frį sólinni og žvķ fęr hann 100 sinnum minni hita frį sólu heldur en jöršin fęr, sem leišir aš žvķ aš skż Satśrnusar eru mjög köld. Samt gefur Satśrnus frį sér tvisvar til žrisvar sinnum meiri varma en hann fęr frį sólu. 

Satśrnus hefur mjög žykkan lofthjśp ašallega śr vetni og

helķumi. Hiti ķ lofthjśp hans eru ašeins   -178°C.

Satśrnus hefur a.m.k 22 tungl en 18 af žeim hafa veriš nefnd meš nafni. Tķtanus er žar langstęrstur, žar vęri ekki hęgt aš lenda eins vegna žess aš žar er ķskalt andrśmsloft sem ķ er köfnunarefni og metan sem viš gętum aldrei andaš aš okkur.  Sex af tunglum Satśrnusar eru gerš nęr eingöngu śr ķs, žessi tungl eru mešalstór, örlķtiš lķk tungli jaršar. Satśrnus er mjög  fljótur aš snśast einn snśning og er žvķ einn dagur žar einungis 10 klukkutķmar. 

Text Box:  Hringir Satśrnusar, mynd 12 Eitt įr į jöršinni jafngildir 30 įrum į Satśrnusi. Sérkenni Satśrnusar eru hringir hans. Žeir eru śr smįum efnisögnum og milljónum ķsmola sem geta veriš allt frį žvķ aš vera mjög litlir allt ķ stór björg. Ekki er vitaš hvernig žeir myndušust, gętu hafa myndast um leiš og reikistjarnan eša veriš leifar af stóru ķstungli sem hefur brotnaš nišur. Hringirnir eru mjög margir, 14 hafa fundist. Žeir eru mjög misbreišir, innri brśn innsta hrings Satśrnusar er 7000 km frį yfirborši hans og ytri brśn ysta hrings hans er 190.000 km frį yfirborši hans.

 

(Heimild 3: 42-43, heimild 7: 165, heimild 8: 46-47, vefheimildir 5 og 11)

 


 

Śranus

 

Śranus er sjöunda reikistjarnan frį sólu og sś žrišja af ytri reikistjörnunum. Hann hefur fastan kjarna śr mįlmi en utan um hann er ķs og gas. Śranus er žrišja stęrsta reikistjarnan ķ sólkerfinu. Śranus er gręnleitur og mjög kaldur og hann viršist vera geršur śr fljótandi efni aš mestu og gasi eins og Jśpķter og Satśrnus, en Śranus hefur ekkert skżjalag og er helmingi minni en žeir. 

Text Box:      Śranus,  mynd 13 Lofthjśpur Śranusar er talinn vera nokkur žśsund km į žykkt, ašallega śr vetni og helķumi en žar er einnig örlķtiš metan sem gefur einmitt reikistjörnunni žennan gręnleita lit. Viš yfirborš lofthjśps Śranusar er mjög kalt eša –215°C. Śranus er hefur 15 tungl en önnur 5 hafa nżlega veriš uppgötvuš. Tķu af žessum fimmtįn eru mjög lķtil en hin fimm eru stęrri en 400 km ķ žvermįl. Stęrst af tunglum Śranusar er Tķtanķa sem er 1610 km ķ žvermįl. Nęst koma Óberon, Śmbrķel, Arķel og Mķranda. 

Hęgt er aš sjį Śranus meš berum augum. Hann er 18 klukkutķma aš snśast ķ kringum möttul sinn. Eitt įr į jöršinni jafngildir 84 įrum į Śranusi.

 

(Heimild 3: 44-45, heimild 7: 445-446, heimild 8:48-49, vefheimildir 6 og 12)

 

 

Neptśnus

 

Neptśnus er įttunda reikistjarna frį sólu, og sś fjórša af ytri reikistjörnunum. Neptśnus er fjórša stęrsta reikistjarnan ķ sólkerfinu. Hann er fljótandi möttull sem umlykur fastan kjarna.

Text Box:        Neptśnus,  mynd 14 Lofthjśpur Neptśnusar er 3000 km žykkur, hann er ašallega śr  vetni og helķumi en lķka ammonķaki og metani sem gefur honum blįan lit. Hitastigiš žar fyrir ofan skżin er –217°C. Neptśnus gefur frį sér tvöfalt meiri orku en

hann fęr frį sólu.

 Neptśnus hefur įtta tungl, stęrst žeirra er Trķton en žaš er kaldasti hlutur sem til er ķ

Text Box: Stóri svarti bletturinn, 
mynd 15
sólkerfi okkar enn sem komiš er, eša –235°C. Ólķkt öšrum tunglum ķ sólkerfi okkar žį snżst Trķton öfugt viš snśningshįtt móšurreikistjörnu sinnar, Neptśnusar. Stóri svarti bletturinn og litli svarti bletturinn eru fyrirbrigši į Neptśnusi sem eru lķk stóra rauša blettinum į Jśpķter aš vissu leiti. Žessir blettir eru skż sem feršast um Neptśnus eins og stormsveipar. Žeir feršast um reikistjörnuna į grķšarlegum hraša eša 2000 km/klst.  Stóri svarti bletturinn er įlķka stór og jöršin. Neptśnus er 19 klukkutķma aš snśast einn hring kringum sjįlfan sig.  Eitt įr į jöršinni jafngildir 165 įrum į Neptśnusi.

 

( Heimild 3: 44-45, heimild 7: 445-446, heimild 8: 50-51, vefheimildir 3 og 9)

 

Plśtó

 

Text Box: Plśtó og Karon,  mynd 16Plśtó er nķunda reikistjarnan frį sólu og žvķ er hśn ysta reikistjarnan ķ sólkerfinu sem fundin hefur veriš. Plśtó er sś fimmta af ytri reikistjörnunum. Plśtó er langminnsta reikistjarnan ķ sólkerfinu og er hśn lengst frį sólu eša 5.913.520.000 km, eša 40 sinnum lengra frį sólu en jöršin er frį sólu. Plśtó er minni en sjö tungl ķ sólkerfinu. Ekki er mjög langt sķšan Plśtó fannst eša įriš 1930. Tališ er aš Plśtó sé śr 70% grjóti og 30% ķs, į yfirborši hans er frosiš metan. Lķtiš er vitaš um andrśmsloft Plśtó en stjarnfręšingar telja aš žaš sé samsett śr köfnunarefni, kolsżringi og metani. Hann hefur žunnan lofthjśp śr metani. Hitastig į yfirborši Plśtós er um –230°C, hann er žvķ ķskaldur enda nęr hann nęr engu sólarljósi frį sólinni.Vegna stęršar Plśtó telja sumir aš hann sé smįstirni eša halastjarna. Plśtó hefur eitt tungl, Karon en žaš er helmingur af stęrš móšurreikistjörnu sinnar, vegna lķtils stęršarmuns žeirra er oft hugsaš um žęr eins og tvķburareikistjörnur.

Plśtó er afar lengi aš snśast ķ kringum sig eša 6 daga, en įriš į Plśtó er einnig mjög langt eša 248 jaršarįr.

Nś er bśiš aš fjalla um ašalhluti sólkerfisins, en żmis önnur fyrirbęri leynast ķ himingeimnum en um žau veršur fjallaš ķ nęstu köflum.

 

( Heimild 3: 44-45, heimild 7:412, heimild 8: 48-49, vefheimildir 4 og 10)


 

Smįstirni

 

Smįstirni eru misstórir hnullungar sem svķfa um ķ geimnum og eru į sporbraut kringum sólina. Flest smįstirnin eru ķ smįstirnabeltinu milli Mars og Jśpķters.

Tališ er aš til séu um 100 000 smįstirni sem eru stęrri en 1 km ķ žvermįl. Um 5000 er žaš vel žekkt aš bśiš er aš skilgreina sporbraut žeirra. 

Stęrsta smįstirniš er Ceres (900 km ķ žvermįl), og er žaš einnig fyrsta smįstirniš sem fannst, įriš 1801.

Flest smįstirni eru mjög dökkleit og er žaš sennilega vegna dökkleitra kolefnissambanda į yfirboršinu. Žó eru til tveir minni hópar af bjartari smįstirnum.

Text Box: Smįstirniš Gaspra, 
mynd 17
Landslagiš į smįstirnunum er mjög fjölbreytt, mikiš er um rįkir og smįgķga. Flest smįstirni eru śr blöndu af bergi og mįlmum, en sum eru nęr eingöngu śr mįlmum.

Smįstirnabeltiš er sennilega aš nokkru leyti upprunalegur hluti geimskżsins sem sólkerfiš okkar varš til śr.

Smįstirnum er skipt ķ 14 flokka eftir žvķ hvernig žau endurkasta ljósi sem fellur į žau, og hvernig litróf žess ljóss er.

50 smįstirni hafa fundist sem hafa brautir sem nį inn fyrir braut Jaršar. Mikilvęgt er aš fylgjast meš žessum smįstirnum til aš koma ķ veg fyrir įrekstur.

Smįstirni feršast um himingeiminn eis og litlar plįnetur, en žetta gera einnig halastjörnur, sem um veršur fjallaš ķ nęsta kafla, en žęr geta veriš mörgžśsund įr aš feršast um himingeiminn.

 

(Heimild 1: 76-80, heimild 2: 103 -104)

 


 

Halastjörnur

 

Į nokkurra įra fresti birtast halastjörnur į himinhvelinu, oftast sżnilegar meš berum augum. Žęr eru flestar svo daufar aš ašeins įhugamenn og stjörnufręšingar verša varir viš žęr. Nś eru žekktar um 650 halastjörnur og į hverju įri finnast 5 nżjar aš mešaltali.  Halastjörnur eru litlir himinhnettir sem feršast į braut um sólu. Kjarni žeirra er śr ķs og rykögnum. Halastjörnur eru ķ rauninni frekar ómerkilegir snjóboltar. Ein allra fallegasta halastjarna seinni įra er halastjarnan West. 

Text Box:         Halastjarna Halleys, mynd 19


Text Box: Halastjarnan West, mynd 18Halastjörnur sveipast loftkenndum hjśpi sem fęr mjög oft langan og bjartan hala. Žęr fį hann žegar žęr eru mjög nįlęgt sólu og kjarni žeirra byrjar aš brįšna, žį losnar gas og žaš veršur aš hala. Žęr eru žvķ ósżnilegar nema nįlęgt sólu. Hali žeirra getur veriš allt aš 150 milljón kķlómetra langur. Halinn er tvöfaldur, geršur śr rykhala og gashala. Gashalinn er oftast um 100 milljón km į lengd og er śr rafgasi. Žessi hali er blįleitur. Rykhalinn er į milli 1 og 10 milljón km langur, hann lķtur śt fyrir aš vera gulleitur vegna žess aš ljósiš frį halanum er bara endurkastaš sólarljós. Sumar halastjörnur fara ašeins einu sinni framhjį sólu en ašrar hafa reglulegan umferšartķma.

Žekktasta og fręgsta halastjarnan er Halastjarna Halleys. Hśn var uppgötvuš og kennd viš stjörnufręšinginn Edmund Halley. Hann sżndi fyrstur manna fram į aš björt halastjarna sem hafši sést įrin 1531, 1607 og 1682 vęri sś sama. Hann reiknaši śt aš hśn myndi sjįst aftur įriš 1758 sem hśn og gerši. Umferšartķmi hennar eru 76-77 įr.  Halastjarna Halleys var sķšast ķ nįnd viš jöršina įriš 1986.

Halastjörnur og noršurljós eiga žaš sameiginlegt aš glampa fallega į kvöldhimninum og vekja undrun hjį fólki. Um noršurljós veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

( Heimild 1: 59-63, heimild 2: 105-108)


 

Noršurljós

 

 

Sólvindar eru stöšugt flęši hlašinna agna frį yfirborši sólar.

Nįlęgt jöršinni feršast žessar agnir meš mjög miklum hraša u.ž.b. 400 km/sek.

Žegar žessar agnir koma aš segulsviši jaršarinnar sveigja žęr frį lķkt og vatn sveigir frį skipi sem er į siglingu.

Text Box: noršurljós ķ bakrunni,
mynd 20
Sumar agnirnar komast žó inn ķ segulsvišiš. Žegar agnirnar rekast į lofttegundir ķ efri lögum andrśmsloftsins myndast fallegt ljós sem  kallaš er Noršur- og Sušurljós. En žaš fer eftir žvķ hvoru megin į hnettinum žś stendur.

 

(vefheimild: 15)

 

 

 

Svarthol

 

 

Hlutar svarthols eru tveir. Innst inni er einpunktur sem hefur enga stęrš en mikin massa.

Ķ įkvešnum radķusi frį punktinum er svonefnt atburšahvolf sem er žį nokkurs konar konar yfirborš svartholsins. Radķusinn er nefndur Schwarzschild-radķus.

Allt sem er viš atburšahvolfiš hreyfist nęstum į ljóshraša. Innan viš hvolfiš er lausnarhrašinn oršinn hęrri en ljóshrašinn og žašan sleppur žvķ ekkert žekkt fyrirbęri.

Text Box: Besta mynd sem nįšst hefur af svartholi, 
mynd 21
Ķ svartholiš getur efni "horfiš" žannig aš viš getum ekki séš žaš og enn er ekki hęgt aš skżra hvaš veršur um žaš.

Allt efni sem dregst meš sķvaxandi hraša aš svartholinu, vegna sterkra žyngdarkrafta sem toga ķ žaš tekur žaš aš senda frį sér rafsegulbylgjur, s.s. ljós, gammageisla og röntgenbylgjur. Žį myndast lżsandi efnisskķfa ķ kringum svartholiš og menn hafa fundiš mörg dęmi um slķkar bjartar en tiltölulega smįar röntgengeislauppsprettur ķ nįlęgum hlutum vetrarbrautar okkar. Žegar efnisagnir eins og frumeindir hverfa inn ķ svartholiš eru žęr horfnar śr sjónsviši okkar og ekki hęgt aš fullyrša hvaš varš um žęr ķ raun og veru.

Til aš jöršin nęši žvķ aš verša svarthol žyrfti aš žjappa henni saman ķ kślu sem vęri 0,89 cm aš stęrš.

Svarthol draga til sķn efni sem er nógu nįlęgt žeim. Ķ kjörnum stórra vetrarbrauta eru vęntanlega miklir möguleikar fyrir svarthol aš vaxa, og einnig ķ kślužyrpingum. Svartholiš dregur til sķn efni, t.d. frį nįlęgum stjörnum, eša jafnvel aš eitt svarthol dragi annaš til sķn og gleypi žaš, og vex žannig og myndar svokallaš risahol.

Stundum er hvķthol į öšrum enda svarthols en um hvķthol veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

 

 

Hvķthol

 

Fręšilega séš ętti efni sem fellur inn ķ svarthol aš geta rušst śt annars stašar ķ okkar heimi, śt śr hvķtholi.

Hvķthol er žvķ andstęša svarthols, og er svęši ķ rśminu žar sem efni ryšst śt śr einpunkti.

Ef hvķtholiš er tengt svartholi, žannig aš efni sem dregist hefur inn ķ svartholiš žeytist śt śr hvķtholinu einhvers stašar ķ geimnum, eru tengslin milli žeirra kölluš ormahola.

Ef žetta hvķthol sem tengt er svartholi, er ķ öšrum alheimi en okkar, ž.e. alheimi sem er hvorki ķ fortķš né framtķš okkar heims žį nefnast tengslin Einstein-Rosen brś.

Svarhol og hvķthol eru svo sannarlega furšuleg fyrirbęri, og mętti jafnvel kalla žau yfirnįttśruleg. En geimverur teljast svo sannarlega til yfirnįttśrulegra fyribęra en um žęr veršur fjallaš ķ nęsta kafla.

 

(Heimild 1: 120-122, vefheimildir 14 og 17)

 


 

Geimverur

 

 

Text Box: Fljśgandi furšuhlutur į jöršu,
mynd 24
Text Box: Fljśgandi furšurhlutur,
mynd 23
Text Box: Frummenn aš horfa į fljśgandi furšuhlut, mynd 22Allar lķfverur eru geimverur aš žvķ aš žęr lifa ķ geimnum. Margir halda aš geimverur séu litlir gręnir karlar frį Mars, en ég held žvķ fram aš vitsmunalķf į öšrum hnöttum sé ekkert svo frįbrugšiš okkar į jöršinni. Svo var žaš breskur mašur aš nafni Michael Dillon (FFH-įhugamašur) įliktaši aš geimverur myndu lenda žann 5. nóv. 1991 į Snęfellsjökli. Fjölmenntu fjölmišlar og móttökunefnd žį į jökulinn ķ žeirri von aš sjį žessar furšuverur. Žeir sem žarna voru staddir standa fast į žvķ aš hafa séš FFH. Sumir segja aš geimverurnar hafi komiš og segjast hafa skynjaš nįvist annara vera en best er aš trśa žvķ varlega. Svo hefur lķka veriš talaš um "svęši 51" ķ Bandarķkjunum sem į aš vera einhver leynileg herstöš sem hylur yfir geimverur sem hafa brotlent į jöršinni. Svo hafa veriš geršir margir žęttir og myndir um geimverur t.d. Star Wars, Star Trek, Mars Attack og svo ekki sé minnst į hinn geisivinsęla X-files žįtt sem er örugglega ein af undirstöšum žess aš fólk trśi į geimverur og furšuhluti. Svo trśi ég sjįlfur aš žaš sé eitthvaš vitsmunalķf utan jaršarinar, žó ekki ķ okkar sólkerfi. Sumir halda aš žaš séu gręnir karlar į Mars sem fljśga fjśgandi diskum og eru langt į undan okkur į sviši vķsindanna. Tališ er aš flugdiskaöldin hafi hafist meš flugi Kenneths Arnold kringum fjalliš Tacoma/Mt.Rainier ķ jśnķlok 1947, žar sem hann sį nķu silfurgljįndi hluti į sveimi, og undir eins og hann var lentur kallaši hann saman blašamannafund og lżsti žvķ sem hann hafši séš.

 

 

(Heimild 4: 134-135, vefheimild 1)


Lokaorš

 

 

Hér į undan hefur fariš umfjöllun um sólkerfiš og žaš sem žvķ fylgir. Viš sem sömdum žessa ritgerš vonumst til aš sem flestir hafi haft įnęgju og gaman af. Sem flestir ęttu t.d. nśna aš vita hvaš reikistjörnurnar eru margar, hvaš žęr heita og samsetningu žeirra og hvaš svarthol og hvķthol eru. Og aušvitaš ęttu allir aš vita śr hverju jöršin er. Deila mį um žaš hvort lķf sé öšrum hnöttum en viš reyndum aš skżra hugmyndir annarra og okkar eigin svo aš viš vonum aš sem flestir hafi nś skżrari mynd um hvort lķf sé į öšrum hnöttum.

Sem nemendur ķ 9. bekk en ekki reyndir stjörnufręšingar teljum viš aš okkur hafi tekist įgętlega aš semja žessa ritgerš. Aušvitaš hefši hśn getaš oršiš margir tugir blašsķšna en viš reyndum aš hafa žetta žaš stutt žanig aš hęgt vęri aš lesa hana įreynslulaust en einnig žaš żtarlegt aš hęgt vęri aš mynda sér hugmyndir um viškomandi hlut. Žetta ritgeršarefni, stjörnufręši, er mjög spennandi vegna žess hve mikiš er vitaš um sólkerfiš en samt svo lķtiš vegna žess aš ķ raun er ekkert vitaš um žaš hve stórt allt er ķ kringum okkur.

Įšur en viš byrjušum į žessari ritgerš vissum viš allt of lķtiš um žaš sem ķ kringum okkur er, en aušvitaš fręšist mašur heilmikiš eftir svona ritgeršarskrif en óljóst er hve mikiš festist inni ķ minni okkar.

 

Reykjavķk 14.03.2000

 

 

________________________________________

Fannar Gušmannsson

 

________________________________________

Gušrśn Jónsdóttir

 

________________________________________

Marta Ewa Bartoszek

 

________________________________________

Salvör Žórisdóttir

Heimildaskrį

 

 

Heimild 1: Ari Trausti Gušmundsson. Ferš įn enda - Įgrip af stjörnufręši.                  Reykjavķk, Ķsafold. 1992

 

Heimild 2: Įgśst Gušmundsson. Stjörnufręši 1&2. Reykjavķk, įn forlags. 1982

 

Heimild 3: Becklake, Sue. Himingeimurinn. Įlfheišur Kjartansdóttir žżddi. Reykjavķk, Mįl og Menning. 1988

 

Heimild 4: Einar Yngvi Magnśsson. UFO – Fljśgandi furšuhlutir. Reykjavķk. M-śtgįfan. 1994

 

Heimild 5: Vilhelm S. Sigmundsson. Milli himins og jaršar - samtķningur um stjörnufręši. Reykjavķk, įn forlags. 1998

 

Heimild 6: Żmsir höfundar. Ķslenska alfręši oršabókin H-O. Reykjavķk, Örn og Örlygur. 1990

 

Heimild 7: Żmsir höfundar: Ķslenska alfręši oršabókin P-Ö. Reykjavķk, Örn og Örlygur. 1990

 

Heimild 8: Żmsir höfundar. Ultimate visual dictionary 2000. London, A Dorling Kindersley book. 1999

 

 

Vefheimildir

 

Vefheimild 1: http://fva.ismennt.is~harpa/fva/verknema/hjalmur/geimverur.html

 

Vefheimild 2: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/welcome/jupiter.htm

 

Vefheimild 3: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/welcome/neptune.htm

 

Vefheimild 4: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/welcome/pluto.htm

 

Vefheimild 5: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/welcome/saturn.htm

 

Vefheimild 6: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/welcome/uranus.htm

 

Vefheimild 7: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/earth.html

 

Vefheimild 8: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/jupiter.html

 

Vefheimild 9: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/neptune.html

 

Vefheimild 10: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/pluto.html

 

Vefheimild 11: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/saturn.html

 

Vefheimild 12: http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/uranus.html

 

Vefheimild 13: http://www.gardabaer.is/gardaskoli/namsefni/stjornur/jord.htm

 

Vefheimild 14: http://www.gardabaer.is/gardaskoli/stjornur/hvithol.htm

 

Vefheimild 15: http://www.gardabaer.is/gardaskoli/stjornur/nordur.htm

 

Vefheimild 16: http://www.gardabaer.is/gardaskoli/stjornur/solin.htm

 

Vefheimild 17: http://www.gardabaer.is/gardaskoli/stjornur/svarthol.htm

 

Vefheimild 18: http://www.ma.is/Nem/98argu/sólkerfi/Jordin.htm

 

Vefheimild 19: http://www.ma.is/nem/99eleh/Einar/solin.htm

 

Vefheimild 20: http://www.verslo.is/Skolanet/Kennsluefni/edl/stjornufr/Nemendur/solin/lok1.html

 

 


Myndaskrį

 

Forsķšumynd: Ari Trausti Gušmundsson. Ferš įn enda – įgrip af stjörnufręši.

Ķsafold. Reykjavķk. 1992   bls. 126

Mynd 1: Tyrmand, Leopold. Zly. Czytelnik. Warszawa. 1990   bls: 56

Mynd 2: http://www.msund.is/heild/ Alheimur/Jord/Sólin.htm

Mynd 3: http://pds.jpl.nasa.gov/planets

Mynd 4: http://pds.jpl.nasa.gov/planets

Mynd 5: http://pds.jpl.nasa.gov/planets

Mynd 6: http://pds.jpl.nasa.gov/planets

Mynd 7: http://nssdc.gsfc.nasa.gov/photo_gallery/photogallery-moon.html

Mynd 8: Tyrmand, Leopold. Zly. Czytelnik. Warszawa. 1990   bls. 102

Mynd 9: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/jup/jupiter.gif

Mynd 10: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/jup/febgrs.gif

Mynd 11: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/sat/2moons.gif

Mynd 12 : http://www.solarviews.com/r/sat/satring.gif

Mynd 13: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/ura/uranus.gif

Mynd 14: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/nep/fullnep.gif

Mynd 15: http://pds.jpl.nasa.gov/planets/jpeg/nep/gdsspot2.jpg

Mynd 16 : http://pds.jpl.nasa.gov/planets/gif/plu/plutoch.gif

Mynd 17: http://www.worldbook.com/fun/bth/meteorites/html/asteroid_.html

Mynd 18: http://www.solarviews.com/r/comet/west.gif

Mynd 19: http://www.mtwilson.edu/Tour/Museum/Exhibit_H/m_halley2.html

Mynd 20: http://www.vik.is/myndir/mynd18.htm

Mynd 21: “Ķ geimrannsóknum er žetta gjörbylting”. Lifandi vķsindi. nr. 11:43. 1998

Mynd klippt til af Mörtu.

Mynd 22: http://www.oocities.org/Area51/Shadowlands/6583/

Mynd 23: http://www.science.nasa.gov/newhome/headlines/prop16apr99_1.htm

Mynd 24: http://www.science.nasa.gov/newhome/headlines/prop16apr99_1.htm

 

 

 

 

 

 

 

Dagbók

 

Fundur 1 : vinnufundur     mišvikudagurinn 19. jan.  15:00 – 17:00

Allir męttir

Viš hittumst heima hjį Gušrśnu. Žį įkvįšum viš hver įtti aš gera hvaš. Fannar -jöršin, Gušrśn - ytri reikisstjörnurnar, Marta - ytri reikisstjörnurnar, Eydķs – tungl jaršar og Salvör – sólin. Sķšan spjöllušum viš um umfjöllunarefniš og skošušum hvaša heimildir viš gętum notaš.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti aš vera fimmtudaginn 28. jan. kl. 14:30 heima hjį Salvöru.

 

Fundur 2 : vinnufundur     fimmtudagurinn 27. jan.  14:30 – 16: 10

Allir męttir

Viš hittumst heima hjį Salvöru. Viš fórum aš skrifa ritgeršir śt frį punktunum semviš geršum ķ seinustu viku. Įkvešiš var ķ sameiningu aš allir ęttu aš vera bśnir meš sinn skyldukafla fyrir nęsta fund, sem var sunnudaginn 31. jan. kl. 20:00 heima hjį Mörtu. Einnig įkvįšum viš hve stóran žįtt sólkerfiš ętti aš vega ķ ritgeršinni.

 

Fundur 3 : tékkfundur     sunnudagurinn 30. jan.  20:00 – 20: 20

Allir męttir

Viš hittumst heima hjį Mörtu. Viš athugušum hvort allir vęru bśnir meš žaš sem sett var fyrir. Įtti eftir aš leggja lokahönd į verk flestra, nema Eydķs var ekki byrjuš.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti aš vera  mišvikudaginn 2. feb. kl. 15:00 heima hjį Gušrśnu.

 

Fundur 4 : vinnufundur     mišvikudagurinn 2. feb.  15:00 – 16:30

Allir męttir

Viš hittumst heima hjį Gušrśnu. Viš fórum yfir verkefni hjį kvort öšru og geršum żmsar naušsynlegar breytingar. Eftir žaš įkvįšum viš hvaša aukaverkefni viš ętlušum aš gera. Fannar – geimverur, Gušrśn – halastjörnur, Marta – smįstirni, Salvör – svarthol, hvķthol og noršurljós. Eydķs hafši ekki byrjaš į skylduverkefninu sķnu og fékk žvķ ekki neitt aukaverkefni.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti aš vera föstudaginn 4. feb.  kl.14:30 į bókasafninu.

 

 

Fundur 5 : vinnufundur     föstudagurinn 4. feb  14:30 – 15:30

Allir męttir

Viš hittumst į bókasafninu. Viš fórum yfir uppköstin af aukaverkefnunum og voru flestir bśnir meš žau. Naušsynlegar breytingar voru geršar og eftir žaš byrjušum viš į žvķ aš skrifa samfelldan texta upp śr punktunum.Įkvešiš var aš allir ęttu aš vera bśnir meš sitt aukaverkefni fyrir nęsta fund, sem var mišvikudaginn 9. feb. kl. 16:00 heima hjį Gušrśnu.

 

Fundur 6 : tékkfundur     mišvikudagurinn 9. feb  16:00 – 16:20

Allir męttir nema Salvör og Fannar - veik 

Viš hittumst heima hjį Gušrśnu. Viš athugušum hvort allir vęru bśnir meš sķn verkefni en var ekki allt fullklįraš, svo viš ķtrekušum aš allir ęttu aš vera bśnir fyrir nęsta fund.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti aš vera fimmtudaginn 17. feb. kl. 13:40 į bókasafninu.

 

 

Fundur 7: vinnufundur     fimmtudagurinn 17. feb  13:40 – 14:30

Allir męttir nema Salvör – veik og Gušrśn – leyfi.

Viš hittumst į bókasafninu og fórum aš vinna aš punktum fyrir aukaverkefnin, nema Eydķs sem var aš vinna aš skylduverkefni sķnu en kom žvķ mišur engu ķ gang.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti vera mišvikudaginn 23.feb. kl. 14:30 į bókasafninu.

 

Fundur 8: vinnufundur     mišvikudagurinn 23. feb   14:30 – 15:45

Allir męttir nema Eydķs – skróp.

Viš hittumst į bókasafninu og unnum aš aukaverkefnunum. Žegar lišiš var į fundinn žurftum viš aš flytja okkur nišur ķ sal vegna óvišrįšanlegra ašstęšna.

Įkvešiš var aš nęsti fundur ętti aš vera fimmtudaginn 24. feb. kl. 13:00 į bókasafninu.

 

Fundur 9: vinnufundur     fimmtudaginn 24. feb  13:00 – 14:50

Allir męttir, Eydķs kom 20 min of seint.

Viš hittumst į bókasafninu. Viš geršum inngang aš ritgeršinni og leitušum aš myndum į internetinu til žess aš setja inn ķ ritgeršina. Viš pikkušum einnig dagbókina inn ķ tölvuna.

Įkvešiš var aš nęsti fundur yrši mišvikudaginn 1. mars. kl. 14:30 į bókasafninu.

 

 

Fundur 10: tékkfundur      mišvikudaginn 1. mars   14:30 – 14:45

Allir męttir.

Viš hittumst į bókasafninu og fórum yfir aukaverkefnin hjį hvor öšru, enn var Eydķs ekki bśin meš skylduverkefni sitt og vorum viš komin meš įhyggjur yfir žvķ hvort hśn myndi į annaš borš klįra žaš en viš sóttum mjög hart aš henni aš vera bśin meš žaš fyrir nęsta fund sem įkvešiš var aš skyldi vera fimmtudaginn 9. mars kl.14:00 heima hjį Mörtu.

 

Fundur 11: vinnufundur     fimmtudaginn 9. mars   14:00 – 17:00

Allir męttir, nema Eydķsi sem hafši veriš vikiš śr hópnum ķ samrįši viš kennara.

Viš hittumst hjį Mörtu. Viš samręmdu alla texta og settum ritgeršina saman en žaš tók óratķma. Viš geršum einnig heimildaskrį og myndaskrį en ekki var alveg hęgt aš klįra žaš žar sem aš hópmešlimir voru ekki allir bśinr aš gefa upp heimildir sķnar. Salvör og Gušrśn geršu einnig skylduverkefni um Tungl jaršar sem hafši įtt aš vera ķ höndum Eydķsar. Įkvešiš var aš nęsti fundur yrši um kvöldiš kl. 20:00 į sama staš.

 

Fundur 12: vinnufundur     fimmtudaginn 9. mars   20:00 – 22:30

Allir męttir.

Viš hittumst hjį Mörtu og héldum įfram meš žaš sem viš höfšum veriš aš gera um kvöldiš.

Įkvešiš var aš nęsti fundur yrši sunnudaginn 12. mars. kl. 16:00 hjį Mörtu.

 

Fundur 13: vinnufundur     sunnudaginn 12. mars   16:00 – 19:30

Allir męttir nema Fannar – var hjį pabba sķnum.

Viš hittumst heima hjį Mörtu og klįrušum aš skrifa dagbókina inn ķ tölvu. Viš geršum einnig samantekt og fundum nafn og mynd fyrir forsķšu og klįrušum hana. Viš lögšum lokahönd į ritgeršina žannig aš ekkert var eftir fyrir utan žaš aš binda ritgeršina inn.

 

 

Samantekt

 

 

 

 

Salvör:    Salvör skrifaši um sólina, noršurljós, svarthol og hvķthol. Hśn var alltaf bśin meš alltaf bśin meš vinnuna į réttum tķma og mętti į alla fundi nema žegar hśn var veik. Salvör fann sjįlf myndir viš žaš sem hśn skrifaši. Salvör sį einnig um dagbókina. Salvör og Gušrśn skrifušu um tungliš.

 

Gušrśn:  Gušrśn skrifaši um ytri reikistjörnurnar og halastjörnur og fann sjįlf myndir viš. Gušrśn var alltaf bśin meš vinnuna į réttum tķma og mętti į alla fundi nema žegar hśn var į Ķtalķu. Gušrśn skrifaši einnig inngang og lokaorš meš hjįlp hinna. Hśn skrifaši einnig um tungliš meš Salvöru.

 

Fannar:   Fannar skrifaši um jöršina og geimverur og fann sjįlfur myndir viš. Fannar  var oftast bśinn meš vinnuna į réttum tķma og mętti į alla fundi nema žegar hann var veikur.

 

Marta:    Marta skrifaši um innri reikistjörnurnar og um smįstirni og fann sjįlf myndir viš. Marta gerši heimildaskrįna, efnisyfirlitiš, myndaskrįna, samantektina og samręmdi śtlitiš. Marta mętti į alla fundi og var alltaf bśin meš vinnuna į réttum tķma.