فهرست

مقدمه: طرح مبحث----------------------------------3

تحليل مسأله--------------------------------------4

طراحي ي راهبرد-----------------------------------8

منابع------------------------------------------9

مقدمه: طرح مبحث

عدم شركت مردم در انتخابات اخير‍ ‍، فروش پايين روزنامه ها‍، انزجار عمومي از بخش خبري و سياسي ي صدا و سيما، در حالي كه برنامه هاي غير سياسي و فاقد هر گونه محتواي فكري و فرهنگي با استقبال عموم در همه ي لايه هاي اجتماعي رو به رو مي شود ، در مقايسه با حضور بي سابقه ي مردم در انتخابات سال 76 و چندي پس از آن و فروش روزنامه هاي مستقل به گونه اي كه بسياري شهروندان روزانه چندين روزنامه را خريده و مطالعه مي كردند، نشان از معضلي دارد كه موضوع اين نوشته است و تحت عنوان «سياست زدگي» و «از سياست زدگي» مطرح شده است. فعاليت هاي تند دانشجويي در قالب تحصن ها و تريبون هاي آزاد خارج از حدود و عرف شناخته شده ي مباحث سياسي و پاسخ هاي تند تر و غير قانوني تر از يكسو و بي تفاوتي عمومي ي مردم نسبت به بسياري از حقوق خود و همچنين عدم موضع گيري ي صريح و سريع در برابر حمله ي آمريكا به عراق و سخنراني هاي بوش عليه ايران به وضوح مسأله را بيانگرند. با نگاهي به موارد فوق به سادگي قابل تشخيص است كه مردم ما اغلب به تناوبي ميان دو حالت مورد بحث دچارند.

در يك طرف حالتي ست كه «حضور در صحنه» پا از حدودمورد انتظار فراتر مي گذارد و به جنبش هايي تبديل مي شود كه حتا گاهي در چارچوب قانون نيز نمي گنجد ( تجمع گروهي از مردم رو به روي مجلس را به ياد آوريد در اعتراض به آن چه كه اهانت يك نماينده ي قانوني ي مجلس به مقدسات قلمداد شده بود). شكل ديگر اين حالت را مي توان اين گونه مطرح كرد كه مباحث سياسي و فكري به جاي آن كه در نهاد ها، احزاب مردمي، دانشگاه ها و … طرح گردد اغلب در اين فضاها به مباحث رسمي و لايه هاي متظاهرانه محدود مي شود و لايه هاي ژرف و در واقع تابوهاي سياسي خود را

در جمع خانواده و فاميل و دوستان و حتا در تاكسي و صف نانوايي رو مي كند. اين حالت اجتماعي را سياست زدگي مي ناميم و جلوتر به بررسي آن مي پردازيم.

در حالت مقابل بيانديشيم كه هر يك جملاتي نظير « سياست پدرو مادر ندارد» ‍، « بحث را سياسي نكنيد» و امثال اين ها را چندين بار شنيده ايم. بيانديشيم كه چه اندازه علاقه مان به جدول روزنامه از مطالعه ي صفحه ي دوم آن بيشتر است و برنامه هاي طنز و ورزشي را چه اندازه بيشتر مي بينيم تا تفاسير سياسي و به زحمت گاهي اخبار سياسي را. اين حالت را از سياست زدگي مي ناميم كه نشان از دل زدگي مردم از هر گونه بحث سياسي و به ويژه فعاليت سياسي دارند ( كساني را به ياد بياوريد كه افتخارشان آن است كه هنوز نشان هيچ انتخاباتي بر شناسنامه شان نقش نبسته است.)

چنين نوساني بين دو حالت فوق از آنجا كه تعادل اجتماعي را متناوباً در جهات متقابل در هم مي ريزد، قابليت بررسي دارد و به عنوان يك معضل شناخته مي شود. در اين مقاله سعي در يافتن علل اين مسأله از ديدگاه هاي گوناگون داريم و در پايان به ارائه ي راهكار مناسب خواهيم پرداخت.

تحليل مسأله

اصل تضاد و تقابل در تحليل هاي جامعه شناسانه جايگاه خاصي دارد. مكتب ماركسيسم بر مبناي اصل تضاد ( به اين شكل كه تز و آنتي تز، سنتز را نتيجه ميدهد) به تئوري اقتصادي خود مي رسد ( تضاد طبقاتي انقلاب پرولتاريا را موجب مي شود) و ديالكتيك تاريخي را نيز بر همين مبنا توصيف مي كند. اصل تضاد در جامعه را مي توان به اين شكل بيان كرد كه اگر يك وضعيت Situatiom در جامعه شدت بگيرد، رشد يابد و به شكل يك چتر فراگير بر فراز اركان و افراد جامعه در آيد ، در دل خود موقعيت متضاد خود را مي آفريند و پرورش مي دهد و با رسيدن به اوج خود در برابر اين موجود دستافريده ي خود قرار مي گيرد كه حالا ديگر آنقدر رشد يافته كه با وضعيت اصلي مقابله كند. رويارويي ي دو موقعيت در صورتي كه زود هنگام باشد احتمالاُ به شكست موقعيت جديد و بازگشت وضعيت پايدار مي انجامد با اين تفاوت كه حالا مشروعيت وضعيت پايدار زير سؤال رفته است، و اگر به موقع باشد موقعيت جديد جاي موقعيت قبلي را مي گيرد و به تثبيت خود در سطح جامعه مي پردازد.

مثال هاي فراواني مي توان بر اين قضيه آورد من جمله ظهور كمونيسم در اوج نظام سرمايه داري ي اروپا و يا شكست كمونيسم پس از فراگير شدن عام آن در دهه ي هشتاد و نود. سال گذشته نيز انتخاب ژان ماري لوپن درفرانسه كه مهد دموكراسي باشد، شاهد ديگري بر اين قضيه بودو انقلاب اسلامي ي ايران در كشوري كه هزاران سال نظام سلطنتي را تجربه كرده شاهد ديگر. به شكست ساسانيان پس از رسميت دادن و اجباري كردن افراطي دين زرتشتي در ايران نيز مي توان اشاره كرد.

در بحث سياست زدگي با استفاده از همين اصل تضاد ، با توجهي به تاريخ استبدادي ي كشور در طول تاريخ، همواره ظهور سياست زدگي ي عمومي در دوره هاي آزادي ي نسبي ي اجتماعي چندان عجيب نيست. به ويژه پس از انقلاب كه به هر شكل حركتي مردمي و خودجوش بود و به مردم خودباوري مي داد اين كه هر كس با هر سطح فكري و

زمينه ي ذهني به طرح نظرات سياسي ي خود بپردازد شگفت آورنبود. در مقابل بلافاصله پس از دوره اي اين چنيني با محدود شدن حركت هاي مردمي توسط حكومت كه ابتدايي ترين (و البته نه درست ترين) واكنش به فعاليت ها بود حالت مقابل شكل گرفت و احساس خطر سياسي درنتيجه ي بيان آراي سياسي به لايه هاي رويي ي جامعه نفوذ كرد. جريان حاكم در دوران سازندگي با استفاده از همين ترس و خود سانسوري به تحديد هر چه بيشتر آزادي ي سياسي در كنار آن چه سازندگي ناميده مي شد پرداخت و همين محدوديت ها با توسيع هر چه بيشتر خود جرياني را پديد آورد كه تحت عنوان جنبش دوم خرداد مي شناسيم ش. طرح و بررسي ي جريان هاي ديگر اجتماعي نيز با همين متد به سادگي قابل پي گيري ست و تا هم امروز مي توان از آن استفاده كرد. زياده روي هاي قوه ي قضاييه در برخورد با مطبوعات و اهل قلم، و همچنين مجازات هاي در ملأ عام برخورد غلطي بود كه هم سياست زدگي را از يكسو و هم از سياست زدگي را از سوي ديگر تشديد مي كرد. دلزدگي سياسي در هيأت خروج اكثر روزنامه نگاران قابل قبول از كشور و عدم استقبال مردم از رسانه هاي عمومي نيز نتيجه ي مستقيم اين عملكرد بود.

آنان كه دچار حالت اول بودند آتش مخالفت شان تندتر شد و آنان كه راه دوم را انتخاب كرده بودند بيشتر بر درستي ي تصميم شان ايقان يافتند.

با استفاده از نظريه ي روانشناسي ي يونگ مي توان توصيف ديگري بر اين مطلب ارائه كرد. كارل گوستاو يونگ روانشناس سوييسي نيز اعتقاد دارد بر اصل تضاد. بدين شكل كلي كه هر چيز در اوج خود به نقطه ي مقابل ش تبديل خواهد شد. وي همچنين در ارائه ي نظريه ي شخصيت ش پس از پذيرفتن وجود ضمير خودآگاه و ناخودآگاه شخصي ، براي اولين بار مفهومي را تعريف مي كند تحت عنوان ناخودآگاه جمعي. ناخودآگاه جمعي شامل اسطوره ها ، تجربه هاي تكرار شونده ي آدم ها، موارد غريزي و فطري و كلاً به مثابه ي مركز داده هاي عميق مشترك انساني ست. يونگ نام هر يك از داده هاي ضمير ناآگاه جمعي را آركي تايپ مي گذارد به معناي سرنمون، كهن الگو و البته صور مثالي نيز آورده اند معادل آركي تايپ كه به دليل تفاوت آنچه يونگ مي گويد با صور مثالي ي فلسفه ي كلاسيك يونان معادل چندان مناسبي به نظر نمي آيد. اگر آن گونه كه

در تحليل هاي جامعه شناسيك رايج است جامعه را يك موجود متشخص داراي صفت ها و اراده ي معطوف به عمل فرض كنيم و به عبارت كلي جامعه را همانند يك فرد در نظر آوريم كه عناصر سياسي-اجتماعي به مثابه ي اندام هاي آن هستند، گروه ها و اصناف بافت هاي اين بدن و افراد مانند ياخته هاي آن خواهند بود. حال اين جامعه زماني كه در تشبيه به انسان مورد بررسي ست قطعاً رواني دارد و اين روان به نوبه ي خود ضميري ناخودآگاه دارد با هر دو طيف شخصي و جمعي.(1)

تعامل سياست زدگي و از سياست زدگي را مي توان با مدل تحليلي ي يونگ براي تعامل آركي تايپ ها تشريح كرد.براي اين كار هر كدام از دو موقعيت منظور را يك آركي تايپ در ناخودآگاه جمعي در نظر مي گيريم. زماني كه يك آركي تايپ به حدفعليت مي رسد، به دليل به هم ريختگي ي تعادل روحي، بر كليه ي رفتارهاي ظاهري اثر مي گذارد. يك حالت عمومي (كه مستقيماً به عملكرد آركي تايپ مربوط است) بالكل بر شخصيت حكم فرماست، و نتيجتاً در اثر برخورد ها و بازخوردهاي بيروني ، شخصيت فرايندهاي دفاعي ي خود در مقابل آركي تايپ را به كار مي گيرد و بيش از هر چيز از آركي تايپ مقابل (و به عبارتي سركوب آركي تايپ بيش از حد فعال) كمك مي گيرد. در نهايت فعاليت آركي تايپ فروكش مي كند و كم كم حالت مقابل شكل مي گيرد. تمام پاراگراف بالا را مي توان با جايگزاري مستقيم كلمه سياست گذاري به جاي آركي تايپ فعال باز نويسي كرد و توضيح مطلوبي براي ظهور اين دو پديده ارائه كرد.

----------------------------------------------

(1)براي بررسي ي بيشتر وضعيت آن چه به اندام ها و ياخته هاي جسماني تشبيه شده رجوع كنيد به مقاله ي «فردگرايي و دموكراسي ي جمع سالار» و همچنين موومان دوم از داستان «بي عرضه ها» هر دو از مسعود بُربُر در آدرس زير:

http://www.oocities.org/masborbor/contents.htm

طراحي ي راهبرد

يونگ اغلب براي درمان مسائل ناشي از ظهور ناگهاني ي كهن الگوها، به جاي سركوب، كاناليزه كردن انرژي ي كهن الگو را پيشنهاد مي كند. همين راهكار را مي توان براي بسياري معضلات اجتماعي ي ناشي از اصل تضاد به كار برد و نتيجه ي مطلوب گرفت. به گونه ي واضح تر اگر انرژي ي ظاهر شده در دوران سياست زدگي را كاناليزه و به عبارتي فعاليت هاي اينچنيني را نهادينه كنيم و از هر گونه سركوب مستقيم بپرهيزيم به تدريج فردِ دچار سياست زدگي با تخليه ي انرژي ي كاذب و گذار از لايه هاي سطحي ي نهادِ اجتماعي ي خود به لايه هاي عمقي تر راه پيدا مي كند و به سمت نقش اصلي ي خود در جامعه هدايت مي شود و در زمان مقتضي نه تنها دلزده از سياست نميشود كه به گونه ي قانونمند و مطلوب سهم سياسي ي خود را به دست مي گيرد و ايفاي نقش مي كند. احزاب جايگاه خود را مي يابند و رسانه ها نه سانسور خبري ي بيش از حد را ناگزير خواهند بود و نه به موج سواري بر توده ها خواهند پرداخت. نهضت ها در قالب نهادهاي مردمي به فعاليت قانوني و نه انگونه كه بيشتر به شورش مي ماند خواهند پرداخت. تقابل نهضت-نظام به تعامل و تعادل خواهد رسيد و (آن گونه كه در نظريه ي ادبي رايج است به تعامل بين منظور نويسنده با تأويل خواننده بپردازند) متن جامعه، داستان جامعه و جامعه در شكل قطعه اي ادبي ساختار متشكل خود جداي از خواننده (در جايگاه منفي ي منفعلين اجتماعي) و نويسنده (در جايگاه منفي ي موج سواران جامعه) خواهد يافت.

منابع

-جامعه شناسي، آنتوني گيدنز

-انسان و سمبولهايش، كارل گوستاو يونگ، محمود سلطانيه ، نشر جامي

-ساختار و تأويل متن، بابك احمدي، نشر مركز

-فردگرايي و دموكراسي ي جمع سالار ، مسعود بُربُر ، روزنامه ي بنيان،

-اسلام اشرافي و نهضت عاشورا، مسعود بُربُر ، مقاله ي برگزيده ي سال 1379، آرشيو حزب كارگزاران سازندگي

-بي عرضه ها، مسعود بُربُر