Montaj

[Montaj]



      Montaj; resim ve yazı filmlerini, her baskı rengi için ayrı olmak üzere toplayıp belli bir plana göre boyutlarını değiştirmeyen tam saydam bir folye üzerine, ayarlı olarak yapıştırmaktır.
Kullanılan resim ve yazı malzemeleri tire ve tramlıdır. Basılacak iş 4 renkli ise montaj, 4 renk için ayrı ayrı yapılır.

      Çok renkli montajlar için tam saydam Taşıyıcılar kullanılır. Bu taşıyıcılar polyester, PVC, triasetat veya polistrol gibi folyelerdir. Bu folyelerden önce, montaj taşıyıcı olarak cam kullanılırdı. Camın avantajı, tam şeffaf oluşunun yanında, boyutlarında hiçbir değişiklik olmamasıdır. Cam, kolay kırılması ve özellikle büyük ebatlı montaj işlerinde taşıma ve çalışma zorluğu olduğundan 1937 de Hans Eggen astralonun montaj için en elverişli taşıyıcı olduğunu tespit etmiştir.
      İyi bir montaj folyesinin boyutlarını değiştirmeme ve tam şeffaf olma özelliklerinin yanı sıra, parlak ve pürüzsüz olması ve dolayısıyla kir tutmaması, ayrıca düz durması gerekir. Montajda temizlik çok önemlidir. En küçük pisliğin kalıba geçmesi orijinali bozacağından folyelerin alkolle silinmesi ve antistatik bezle tozdan arındırılması gerekir. Ancak antistatik bez kullanımında aşırıya kaçılırsa, filmlerin seloteyple yapıştırılması zorlaşır. Mat montaj folyelerinde bu zorluk yoktur. Fakat bunlar daha çabuk pislenirler ve mat folyeler kullanılırsa kalıbın poz süresi biraz daha uzar.
      Filmler, mutlaka ışığı geçiren bir zemin üzerinde toplanmalıdır. Bu işlem tek renkli işlerde kolaydır. Fakat çok renkli işlerde rehberle(kılavuz) iş görüldüğünden, montaj zorlaşır. Çok renkli işlerin montajında, her rengin filmleri üst üste doğru oturmalıdır.
      Reprodüksiyon atölyesinde orijinallerden hazırlanan filmler, montaj atölyelerine kopya tekniğine göre " Pozitif veya Negatif " olarak teslim edilir.

      Montaj Yapımı ve Gerekli Olan Malzemeler

      Montaj yapımında kullanılan teknik donanım, montaj masası, trase, astrolon, film, rehber, mili metrik folye, film kesme makinesi, kretuar, makas, pamuk, ispirto, cetvel, lüp ve bunların muhafazası için kullanılan dolaplardır.
      Montaj masasının üstünde ışık kutusu, içinde ise flüoresan tipi soğuk ışık veren lambalar olmalı ve üstteki buzlu cam mili metrik taksimatlı olmalıdır. İleri ve yana hareket eden cetveller de hassas montaj için önemlidir. Çizgi çekme tertibatı ise iyi cins montaj masası için gerekli bir aksesuar teşkil eder. Montaj masası yukarıda belirtilen aksesuarlara sahip olmayabilir, yalnızca ışık kutulu ve 4 ayaklı bir masa biçiminde olabilir. Aksesuar zenginliği montajcının işini kolaylaştırarak daha hassas çalışma imkanı verir.
      Montaj için önce baskı ölçüsündeki bir kâğıt üzerinde mili metrik hassasiyette bir plan hazırlanır. Bu planda, hangi resim veya yazının nereye geleceği işaretlenir. Bu plana göre mili metrik folye üzerine yerleştirilen montaj folyesi üzerine resim ve yazılar seloteyple yapıştırılır. Film kenarlarının resmin çok yakınından kesilmemesine dikkat edilmelidir. Resimler arasında en az 5 mm. lik bir yapıştırma payı bulunmalıdır. Yapılan iş buna müsait değilse şeffaf bir yapışkan ile filmler alttan yapıştırılabilir.

Trase(baskı taksimat kartonu) : İlk rengin montajı için altlık olarak hizmet eder. Bu nedenle itina ile çizilmelidir. Trase, iyi bir bristol karton üzerine yapılır veya hazır olarak mili metrik kâğıda çizilir. Bu işlem için, alttan ışıklandırılmış, sabit demir cetvelli özel montaj masası kullanılır. Taksimat, basılacak işe ve işin forma sayısına göre yapılır. Çizim sıralaması şöyledir :

Temel çizgiler
1. Kâğıdın Ebadı
2. Baskı Başlangıcı
3. Sayfa Dağıtımı
Yardımcı çizgiler
1. Kesim
2. Metinli Sayfa
3. Ara Kesim
4. Sayfa Numara Yerleri
5. Rehberler
6. Forma Numara Yerleri
7. Kâğıt Ortasını Belirten Çizgi
      Ayrıca makas payı, iş numarası, işveren firmanın adı ve renk sayısının da trase üzerinde belirtilmesi gerekir.

      Astralon ve benzeri folyeler trase üzerine montaj masasında şeffaf bantla sabitleştirilir. Astralon elektrikli olduğundan tozları mıknatıs gibi kendine çeker. Bu yüzden folyelerin tozlardan arındırılması gerekir. Temizleme işlemi esnasında daha önce var olan elektriklenme daha da artar. "Antistatikum " adı verilen bir madde bu problem ortadan kaldırmıştır. Temizlenen Astralon üzerine ilk renk monte edilir. Bunun üzerine ikinci rengin astralonu konur ve ikinci renk monte edilir. Diğer renklerin montajı da aynen yapılır.
      Astralon Kopyalar kullanımlarına göre Kırmızı ve Mavi astralon kopya olarak ikiye ayrılır.

      Kırmızı astralon kopya tekrarı olan ince işlerde önem kazanır. Aynı zamanda Baskı Taksimat Kartonu vazifesini görür. Her rengin montajı için ayrı astralon kullanılır. Bunlar daha sonra tekrar kullanılmak üzere saklanabilir.
      Mavi astralon kopyada ise her renk için ayrı ayrı " Montaj Taşıyıcısı " kullanılmaz. Her renk kendi kopyasından sonra sökülür. Yani birinci renk monte edildikten sonra pozlandırılıp sökülür, diğer renklerde aynı işleme tabidir.
      Astralon kopyasında bütün renkler ve yazılar bir astrolon yani montaj folyesi üzerine monte edilir. Kalıp ve baskı ustalarına kontrol imkânı veren dikey ve yatay çizgili Rehberler yapıştırıldıktan sonra astrolon film makinesinde filme alınır. Daha sonra filmler, montaj masasına yerleştirilerek her renk ayrı olmak üzere montaj edilir. Montajlanan filmler, ayar hassasiyeti sağlandıktan sonra kalıba gönderilir.
      Ofsette montajlar, gazete montajları hariç, daima pozitif olarak yapılır. Ayrıca burada kullanılan filmlere mat yüzlerinden bakıldığından yazı ve resimler ters olmak zorundadır. Bu durum negatif montaj için de böyledir. Pozitif montajda renklerin hassas olarak üst üste oturması, negatif montaja göre daha kolaydır. Ne var ki negatif montajda film sarfiyatı daha azdır. Pozitif veya negatif montaja karar vermeden önce bu çalışmaların ekonomik yönü tartışılmalıdır. Gazeteler, film sarfiyatını azaltmak için negatif montaj sistemini seçmişlerdir.
Filmler montaj taşıyıcısına, şeffaf bantla, iş olmayan kısımlardan yapıştırılır. Şayet " İş " üzerine şeffaf bant gelirse, ince çizgiler meydana gelir ve bu çizgiler de baskıda ortaya çıkar. Şeffaf bantla yapıştırmanın mümkün olmadığı işlerde ise özel yapıştırıcılar kullanılır. Özel yapıştırıcılar poza zarar vermezler.

      Pikaj : Bir tasarımın basılabilmesi için kameraya hazır çiziminin hazırlanması gerekir. Bu çalışmaya "pikaj" adı verilmektedir. Tasarımcı, görsel unsurların nasıl yerleştirildiğini pikaj üzerinde denetleme olanağı bulur. Pikaj, kamera ile filme alınmaya hazır bir çalışmadır. Kamera ile kaydedilen film ise daha sonra baskı kalıbının hazırlanmasında kullanılır.
      Pikaj için gereken ilk malzeme, çizim yüzeyidir. Çizim yüzeyinin, tasarımın gerçek ölçülerinden biraz daha büyük tutulmasına rapido ve kurşun kalem gibi malzemelerle çizim yapmaya elverişli olmasına dikkat edilmelidir. Bu yüzeyler; resim kâğıtları, üzerlerinde mili metrik çizgiler olan bristol kartonlar, kuşe kâğıtlar ve aydıngerlerdir. Pikaj da kullanılan diğer malzemeler ise T cetveli, gönye, maskeleme bandı, yapıştırıcı, makas, cımbız, maket bıçağı, jilet, sıvı daktilo silgisi, kurşun kalem, rapido, fırça, trilin ve çini mürekkebidir.
      Dizgi çıktıları, reprodüksiyonlar ve illüstrasyonlar pikaj üzerinde bir araya getirilir. Küçük parçaların yapıştırılmasında kauçuk çözeltisi, büyük parçaların yapıştırılmasında ise mumlama yöntemi tercih edilmektedir.
      Slaytların, fotoğrafların ve illüstrasyonların pikaj üzerine istenilen ölçüler içinde yerleştirilmesinde orantı cetvellerinden yararlanılır, Letraset gibi kuru yöntemle transfer edilebilen harfler pikaj üzerine doğrudan uygulanabilirler.
      Çizim bittikten sonra bütün lekeler ve çizim yanlışları temizlenmeli veya kapatılmalıdır.
      Birçok renk kalıbının üst üste kullanıldığı durumlar dışında, genellikle bütün görsel unsurlar, aynı yüzey üzerinde ve gerçek boyutlarında gösterilir. Büyütülmesi ya da küçültülmesi istenen pikajların üzerine gerekli bilgiler not edilmelidir.
      Fotoğraf, slayt ve illüstrasyon gibi malzemeler renk ayrımı işleminden geçirileceği için, pikajdan ayrı tutulurlar. Pikaj üzerinde yer alan fotoğrafların bulunduğu bölümler, içi siyah veya kırmızı renklerle doldurulmuş kutular halinde gösterilir. Pikajdan alınan negatif film üzerinde fotoğrafların yer alacağı kutular saydam yüzeyler halinde elde edilirler. Böylelikle fotoğraflardan alınan tramlanmış negatifler, bu saydam kutular içine kolaylıkla monte edilebilir. Bazen siyah-beyaz çalışmalarda fotoğraflar önceden tramlanır ve tramlanmış pozitif kopyalar doğrudan doğruya pikajın üzerine yapıştırılırlar. Bu yöntem kullanıldığında, pozitif kopya üzerinde rötuş yapma olanağı doğar.
      Renk kalıplarının üst üste kullanılacağı ya da görsel unsurların birbirinin üstüne bindirildiği çalışmalarda, pikajın uygulandığı yüzeye ek olarak aydınger kâğıtlarından yararlanılır. Böylelikle renk ya da diğer görsel unsurlar, montaj aşamasında bir araya getirilmek üzere ayrı yüzeyler üzerine çizilir ya da yapıştırılırlar. Bu unsurların film, montaj, kalıp ve baskı aşamasında istenilen konumlarda kullanılabilmesi için pikaj da dahil olmak üzere bütün ek tabakaların üzerine siyah mürekkeple birbirleri ile çakışan kros işaretleri konur.
      Daha basit renkli çalışmalarda ise, renkli basılacak bölüme pikaj üzerinde istenilen renk kodu verilir. Böylelikle pikaj, biri siyah kalıp için, diğeri renkli kalıp için olmak üzere iki kez pozlandırılır.
      Pikajın sınır çizgilerini belirtmede, ortokromatik filmin duyarsız olduğu açık mavi tonlarda özel olarak üretilen markerler kullanılır. Eğer görsel unsurlar ya da zeminde kullanılan renkler tasarım dış sınırlarına kadar bütünüyle kaplıyorsa, bu durumda tasarımı sınırlayan çizgilerin 2-3 mm. dışına siyah mürekkeple bir çizgi daha çizilmelidir. Tasarımı sınırlayan çizgiler ile bu çizgilerin dışından siyah mürekkeple çizilen çizgiler arasında kalan boşluğa "bıçak payı" adı verilir. Ayrıca pikajın dört köşesine siyah mürekkeple kesim sınırlarını belirten kroslar konulmalıdır. Bu kroslar köşelerden 3-4 mm uzaklıklarda olmak üzere rapido, trilin ya da ince uçlu siyah keçeli kalemlerle belirtilmelidir.
      Pikaj, kamera ile pozlandırma aşamasında kirlenebilir, hatta çizilebilir. Bu nedenle pikaj çalışmalarını, üzerlerini örtecek biçimde, eski kâğıtlarla kaplamak yararlı olur.
      Pikaj, bir tasarımın basılma sürecindeki ilk basamaktır. Bu çalışma, çizim yüzeyi üzerine önceden belirlenen konumda yerleştirilmiş ve kamera ile pozlanmaya hazır hale getirilmiş bütün görsel unsurları içerir. Bu nedenle, pikajın kusursuz olarak hazırlanması gerekir, harflerdeki kırılmalar, imlâ yanlışları, baskı tekniği açısından risk oluşturan çalışma yöntemleri vb. basılı işe aynen yansıyacaktır.

      Pikaj çizimine başlamadan önce slayt, fotoğraf, illüstrasyon, tipografi gibi görsel unsurları istenilen boyutlarda büyültmek ya da küçültmek gerekir. Görsel bir imgeyi orantılı olarak büyütüp-küçültmede başvurulan iki yöntem vardır :
a) Diyagonal Çizgi : Büyütülmesi yada küçültülmesi gereken görsel unsurun sınırlarını belirleyen çerçeve çizgileri, üzerline yerleştirilen yarı saydam bir kağıda aktarılır. Çerçeveyi oluşturan dikdörtgenin sol alt köşesi ile sağ alt köşesi, cetvel yardımıyla, diyagonal bir çizgiyle birbirine bağlanır. Eğer imgenin büyütülmesi söz konusu ise, bu diyagonal çizgi çerçevenin sağ üst köşesinin daha da yukarısına doğru uzatılmalıdır. Bu diyagonal çizgi üzerinde alınacak herhangi bir noktadan, çerçeveyi oluşturan doğrulara çıkılacak dikmelerle; imgenin orantılı olarak büyütülmüş ya da küçültülmüş örnekleri elde edilir.
b) Orantı cetveli : Büyültme ve küçültme işleminde sık kullanılan, kolay ve hızlı çalışma olanağı veren bir araçtır. Orantı cetveli, genellikle aynı merkezden birbirine bağlanan iki diskten oluşur. Disklerin çevresi mili metrik çizgilerle bölünmüştür. Görsel imgenin en ya da boy ölçüsü ile büyültme ya da küçültme durumunda istenen en ya da boy ölçüsü iki disk üzerinde üst üste çakıştırıldığında; disklerin bütün kenarlarında birbirleriyle karşılıklı olarak çakışan bütün ölçüler, görsel unsurun küçültülmüş ya da büyütülmüş boyutlarını gösterir.

      Pikajda kullanılan bütün çizgiler, film yüzeyinde görünecek biçimde, siyah mürekkeple gösterilir. Pikajın köşelerinde yer alan ve kesim yerlerini gösteren çizgilere kros çizgileri denir. Kesik çizgiler ise katlama yerlerini belirtir. Pikaj içinde yer alan ve mürekkeple belirtilen bütün çizgiler, baskı ile doğrudan ilişkilidir. Çerçeve çizgileri, kesilerek ayrılması gereken bölgeleri gösteren kesik çizgiler, tramlanacak ya da baskıda renklendirilecek kısımların sınırlarını belirtmede kullanılan çizgiler bu gruba girer.
      İki ya da daha fazla rengin, tipografi, illüstrasyon ya da fotoğrafın birbirinin içinde veya üst üste kullanıldığı tasarımlarda pikaj, iki yada daha fazla olmak üzere ayrı kâğıtlar üzerine hazırlanır. Önce görsel unsurların en belirleyici olarak yer aldığı çizim hazırlanır. Ayrı olarak çizilen bu tabakaların her birine; sonradan doğru olarak monte edilmelerini sağlayacak biçimde, üst üste konulduklarında birbirlerine çakışan kros işaretleri konulmalıdır.
      Montaj yapılırken filmlerin ters yani "Emülsiyonlu" tarafı üste bakmalıdır ki kopya işlemi yapılırken hassas tabaka plakaya gelsin. Aksi halde film kalınlığı ışığı geçireceğinden özellikle tramlı işlerde nokta kaybına neden olur.
      Ayrıca sınırlı bir resim içersinde tek tek monte edilmesi gereken filmlerin, iş olmayan kısımlarının üst üste montajı, sonradan bir takım düzeltmelerin yapılmasını gerektirir. Üst üste filmler gölgeler yapar ve bu gölgeler plâkaya aynen geçer.

      Montaj Folyeleri ve Özellikleri
      Günümüzde, kullanılmakta olan montaj folyelerinin özellikleri grup olarak birbirinin aynı olmasına rağmen sadece kimyasal özellikleri açısından farklılık gösterirler.

1) Selüloz asetat esaslı folyeler : Ultrapan, selonex ve asetat folyeler bu gruba dahildirler. Bunlar selüloz ve asitikasit bileşimleridir ve yumuşatıcı miktarları % 25 dir. Kimyevi maddelere karşı dayanıklıdırlar. Çok çabuk aşınırlar ve düşük hararette kırılırlar. Neme ve ıslaklığa karşı dayanıksızdırlar.
2) Polikarbonat esaslı folyeler : Bunlar sıcaklığa karşı oldukça hassa olmalarına rağmen neme karşı dayanıklıdırlar. Soğuğa ve yıpranmaya karşı dirençlidirler.
3) Vinilklorit-Karışık Polimerisat esaslı folyeler : Astralon bu gruba dahildir. Günümüzde en yaygın kullanışlı olanıdır. Sıcağa karşı oldukça hassastır. Neme karşı diğer folyelerden daha dayanıklıdırlar. Kullanma sıcaklığı 50 derecedir. Kimyevi maddelere karşıda dayanıklıdır. Kolay yıpranmazlar. Ancak 50 derecenin üstünde veya çok düşük sıcaklıklarda kırılmalar başlar ve elastikiyetleri kaybolur.
4) Polyester esaslı folyeler : Montaj işleri için en çok aranılan ve kullanılan folyelerdir. Yapıları bakımından soğuğa, neme, kimyevi maddelere, yırtılmaya ve yıpranmaya karşı dayanıklıdırlar. Kıvrılma elastikiyetleri fazladır.
5) Kaplama (Sargı) Esaslı folyeler : Polyester tipi folyelerdir. Polietilen veya PVC bileşimleri ile kaplıdırlar. Mat, bir yüzü parlak, her iki yüzü parlak folyeler bu gruba dahildir. Kaplama nedeniyle neme karşı dayanıklılık derecesi çok yüksektir. Bu nedenle kimyevi maddelere karşı dayanıklıdırlar.

      Montajda Sayfa Dağılışı

      Bir katalogun, bir mecmuanın veya bir kitabın montajında, sayfaların tek tek basılıp kırıldıktan sonra sayfa numaralarının dağıtılmasına "Montajda Sayfa Dağılışı" denir.
      Kural olarak kâğıdın ön ve arkasına baskı yapılır. Bu baskılara "İlk (ön yüz) baskı - İkinci (arka yüz) baskı" adı verilir.

      Montaj çalışmalarında " Makas payı" nın mutlaka bırakılması ve makas tarafının işaretlenmesi lazımdır. Makas, tabaka baskı makinesinin kağıdı tuttuğu kısmına verilen addır. Bu alana baskı yapılamaz, bu paylar baskı makinesi çeşitlerine göre değişebilir. Baskı makinesinde makas adı verilen tutacaklar ile kağıt, baskıya geçirilir. Makasın karşı tarafına etek denir.

      Baskı makinelerinde kağıdın hizalanarak baskıya geçmesini sağlayan makine parçasına Poza denir. Poza, sağ ve sol (ön ve karşı) olarak 2 adettir. Kağıtların baskısı bittikten sonra ayrı bir baskı ya da kesim için kağıtlar poza tarafından hizalanır.

      Kâğıdın, aynı kalıpta hem arka hem de ön yüzün baskısını yapma işlemine Revolta denir. Kağıdın bir yüzü basılır ve daha sonra aynı kağıt ve aynı kalıplar kullanılarak arka yüz baskıya geçirilir. Bu yöntem baskı ebadının büyük olduğu makinelerde, küçük, arkalı önlü ve yarım formalı işlerde kullanılır.

      Revolta, etek-makas ve poza olarak iki çeşittir. Etek-makas revolta da; kağıt önce makas tarafından baskıya girer, tüm kağıtlar basıldıktan sonra kağıt, etek tarafından çevrilerek baskı yapılır. Poza revolta da ise kağıt sağdan sola yada soldan sağa ve arkası çevrilerek baskı yapılır. Ayrıca Etek-Makas revolta da, etekten ve makastan bırakılacak boşluk eşit olmalıdır.

      Kâğıdın her iki tarafına baskı yapabilmek için kâğıdı çevirmek gerekir. Bunlar :

1) Yanı Üzerine Çevirme (Revoltalı) : En çok kullanılan çevirme şeklidir. Küçük ebatlı basılacak işin ön ve arka sayfaları kâğıdın bir yüzündedir. Yani kalıpta ön ve arka sayfalar bir aradadır. Kâğıdın her iki tarafı da basılacağından, bir tabaka ortadan kesilerek iki ayrı forma elde edilmiş olur. Ebadı biraz büyük olan işlerde önlü arkalı baskıdan sonra kâğıt ortadan kesilmez, yani tek forma şeklindedir. Yine bu çevirme usulünde kâğıdın çok düzgün dik açılı kesilmesi şarttır. Yanı üzerine çevirmede "Sayfa Kılavuzu" değişir, "Baskı Kılavuzu" değişmez.

2) Kıvırarak Öne Doğru Çevirmek (Etek/Makas) : Bu çevirme şeklinde kâğıt öyle çevrilmelidir ki, "Kâğıt Kenarı" ve "Sayfa Kılavuzu" konumu değiştirmeden "Baskı Yan Kılavuzu" ile arka arkaya gelebilsin ve muntazam baskı yapabilmek için kâğıdın her iki geniş yüzü dik açıyla kesilebilsin.