Herfê Bêvengi           Sessiz harfler
B b, C c, Ç ç, D d, F f, G g, Ğ ğ, H h, J j, K k, L l, M m, N n, P p,
Q q, R r, S s, Ş ş, T t, V v, W w, X x, Y y, Z z.
 
 
 
 

Herfê  çh, kh, ph, th
Zazacada dört tane ses var. iki harf yan yana gelerek bu sesleri çıkarır. Bu harfler aslında tam bir harfın sesini çıkarmadıkları için Zazaca da alfebeye alınmıyor. Bu durum ~ngiliçe ve diğer Avrupa dillerinde sıkça görülür. Harflar iki harfın arasında bir ses çıkarıyorlar. Daha doğrusu iki harf yan yana gelerek bir ses verirler. Türkçe ki  ç ve ş sesleri ~ngilice de iki harf yan yana gelerek bu sesleri verir. ch ve sh  örneklerinde  görüldüğü gibi. Bu sesler dudağın ve dilin ucundan çıkarılır. Bazılari bu sesleri kesme işaretiylede gösteriyorlar şöyleki: 'ç, 'k, 'p, 't
Aslında harfler sesleri gösteren birer semboldirlar. Önemli olan bu seslerin belli sembollerle ifade edilmesidir. Sesler Dünya'nin her yerine ayrı ayrı sembollerle ifade edilir.
Bizde bu sesleri iki harfle de gösterebiliriz.
  çh  çhem
 kh        khal
 ph phonc
 th  thal
 

Herfa "Ğ"

"Ğ" harfı Zazaca'da rastlanan bir sesdir. Tükçe de "ğ" çoğu zaman yumuşak "g" olarak okunur. "Ğ" Türkçe de hiç bir zaman bir sözcüğün başında bulunmaz. Dilimizde ise rahatça sözcüklerin başında bulunur.  Örneğin ğezal.
"Ğ" sesi "x" sesine çok yakındır. Aslında "ğ" harfı sembol olarak kullanılmıyabilinir. Bunun yerine "²" sembolu kulanılabilinir.  Her ne kadar "ğ" harfı  "x" harfıne yakın bir ses çıkarıyorsada; tamamıyla ayrı ve kendine özgü bir sestir. Fakat azda olsa tamamıyla "ğ" harfı bir sesi temsil ettiğinden alfebemizde bulunması daha uygundur. Bu sesi bazi kişiler "ğ" ile bazıleri de "²" harf ile ifade ediyorlar. "X" sesi ve "ğ" sesi birbirine yakın olduğunda sembollerinde birbirine yakın olmaları doğaldır. Bundan dolayi "ğ"  yerine yukarıda olduğu gibi, benzer bir  şekilde de  "²"  yazılabilinir. Biz "ğ" yerine rahatça "²" harfini de kulanabiliz. Benim "ğ" harfi kullanmamdaki maksat, bu harf Türkçe de bulunduğu için Zazaca bilenler Türkçe bildiklerin de bu harfa yabancı değil. Bu sesin dilimizde olması önemlidir yoksa hangi sembolle ifade etmek pek önemli değil.
Mesela:
 xelet yanlış
 ğelate hediye
 

Herfa "Ê"

"Ê" sesi Zazaca'da çok kullanılan sesler arasındadır. Bazen iki harf yan yana gelerek "ê" sesini verebiliyorlar. Örneğin: "Ye" harflerı.  "Aye" yazanlara çokca rastlanır. Bence en doğrusu "aê" yazmaktır. "Piê" yerine "piye" yazılıyor. Bazen "ê" "ey" sesi yerine yazılmakta. Buda harfın nerede hangi harfden sonra veya önce geldiğine balıdır.
Çoğunlukla "ê" harfı ile  "e" harfı birbirine karıştırılmakta. Bu harflerin birbirine yakın olmasının yanında, Türkçe bilenler pek "ê" sesine alışık olmadağında "ê" yerine "e" yazılıyor. Bu iki harf arasında söyleyişte fark vardır. Şöyleki: "ê" sesi gırtlakta çıkarılır. "e" sesi ise dilin arka ucunda çıkarılır. Bazi yörelerde bu ses genelikle "e" ile başlayıp "i" le biten harfler "ê" sesini çıkarır ei =ê.Herfa "Y"

"Y" harfı Türkçe'de iki sesli harf arasına giriyor. Bizde bazen bunu yapıyoruz. Halbuki Zazacada her zaman buna gerek yoktur. Dilimizde  rahatça iki sesli harf yan yana yazılabilinir.
Örneğin:
  koyi  koi
  tayina  taina
  niya  nia
  taye  tae
  piya  pia
  arêdayine arêdaine
  onciya  oncia

Pêyniya nami ke ebe herfa "e", "a" xelesina:
İsim e, a harflarıyla bitiyorsa:

Jü manga; dı mangi.
Jü bêçıke; bonc bêçıki.
Jü çêneke; dı çêneki.

Yukardaki örnekleri çoğaltabiliriz. Yukardaki örneklerde de görüldüğü gibi tekil isimlerin son harfi  a veya e ile bitiyorsa; bunlar çoğul olduğunlarında i olurlar. Burada i çoğul ekidir. Bazi yörelerde tekil isimlerin son harfi  a veya e ile bitiyorsa çoğul eki i yerine "u"  harfi alıyor.
Jü bijeke -  dı bijeku
Jü manga -  dı mangu
Yine Palo yöresinde, harfi  a veya e ile bitiyorsa çoğul eki i yerine e harfi alıyor.
Yow mura - dı mure
İsim iki sesli harfle bitiyorsa. Örneğin: Sae(soe) ve rae bunlarda yukardaki örneklerde olduğu gibi çoğul olduklarında e yine i olurlar.
Jü sae(soe); dı sai(soi).
Jü rae; dı rai.
Jü miye; dı miyi olduğu gibi bazı yerlerde çoğul olduğunda dı mi de söyleniyor. Jü muriye; dı muriyi.  Ayni zamanda dı muri söylenmektedir.
Isimler tekil den çoğul olduklarında eylemlerde de değişik ek alıyor.
Tekil:
Manga Hesi kewta (kowta) bostanê ma.
Jü bızeke arde ware.
Çoğul:
Mangê Hesi kewtê (kowtê) bostanê ma.
Dı bızeki ardi ware.

Pêyniya Nami ke, ebe herfa bêvengi xelesina:
 İsimler sessiz harfla bitiyorsa:

Zazaca da bazen cümle içerisinde çoğul eki "i" ve "u" oluyor. Buda zamana göre ve cümlenin söyleyişine göre veya ismin eril veya dişi olmasi çok öemlidir.
Zazaca da cümlenin söyleyiş biçimi çok önemlidir.
A nişta here (her).   O eşeğe bindi. (burada eşeğe binende eşekte dişidir.)
 O nişto heri.     O eşeğe bindi. (Burada eşeğe binende eşekte erkek.)
Ê niştê heru (hera). Onlar eşeklere bindiler. (Burada cümle belirli)
Heri şiyê awxe.      Eşekler suya gittiler. (Burada eşeklar çoğul)

Jü dik; dı diki.
Jü azneber; dı azneberi.
Jü dest; dı desti.

Buradada görüldüğü gibi eğer tekil isim sessiz harfla bitiyorsa; ismin sonuna i ve bazen cümlenin söyleyişina göre u harfi getirilerek çoğul halline getirilir.
 

Pêniya nami ke ebe herfa "i" xelesina:
İsim i harfi ile bitiyorsa kelime hiç değişmeden çoğaliyor.

Jü kardi; dı kardi.
Burada jü cuani; dı cuani.
Jü boci; dı boci.
 
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi tekil isim çoğalırken hiç değişmeden çoğalıyor. Yani isim i harfi ile bitiyorsa, çoğul olduğundada ayni yazılır.

Ko u koi:

Jü ko; dı koi.
Jü ga; dı gai
Örnekte da görüldüğü gibi; isim tek heceli ve sesli harfle bitiyorsa "i" alır.
Çoğul i yerine y yazanlarda var. (koi=koy)  Buda dilimizin bugüne kadar yazı dili olmayışında kaynaklanıyor. Buna benzer ayrılıklar elbette olaçaktır. Süreç içerisinde en uygun olanını halk benimseyecektir. Benim burada i çoğul eki almaktaki amacım: Dilimizde i ekin diğer örneklerde görüldüğü gibi çoğul eki olması ve aynı zamanda  burda i oldukça ses uyumunada uymaktadır.
Türkçe'de iki sesli harf pek yan yana gelmez ama diğer başka dillerde iki ve daha fazla sesli harf yan yana gelebiliyor. Zazacanında bu dillerle yakınlığï vardır. Zazacada rahatça iki sesli harf yan yana gelmektedir.

 Mı jü layik di berbêne.    Ben bir oğlan gördüm ağlıyordu.
 Mı layiko ke berbeno di.    Ben ağlıyan oğlanı gördüm.
Tekil ve blirsiz cümle tekil ve belirli cümle olduğunda Zazaca eril ve dişi olmasıda cümleyi etkilemektedir. Yukardaki örneği karşılatırın.

Bir kaç örnek daha verelim.
A çêneke berbena.    O kız ağlıyor (tekil ve belirli.)
O layik nêberbeno     O çocuk ağlıyor(tekil ve belirli.)
Cênek u lazek berbenê     Bir kız, bir erkek ağlıyorlar.
     (tekil ve belirsiz.)
Dı çımê mı estê.  iki gözüm var (çoğul ve belirli.)
Dı çımi estê.   iki göz var.  (çoğul ve belirsiz)
Dı lıngê mı estê.    iki ayağım var .  (çogul ve belirli.)
Dı lıngi  estê.    iki ayağ var.   (çogul ve belirsiz.)
Dı domanê mı estê.  iki çocuğum var. (çoğul ve belirli.)
Dı domani  estê.   iki çocuk var. (çoğul ve belirsiz.)
 

Şimdi burada belirli çoğul olduğunda yukardaki dediğimiz i ekini almıyor. Onun yerine ê veya a (bazi yörelerde a yerine u eki alır.) Demeki belirli isimlerde i yerine  a, u değişiyor, veya ê çoğul eki olmaktadir.

Yeni kelime yaratmanın en önemli yollarından biri de birleştirmedir. Türkçe'de bileşik isim denılıyor. İki isimden yeni bir ismin türemesidir.
                                                    zazaki                          tırki
can+weşiye   canweşiye  sağlık
çar+fekê    çarfekê  yengeç
qese+bend   qesebend  soru işareti
zere+weş        zereweş  sevgi dolu
serê+şıti   serêşıti   kaymak
dım+piştıke   dımpiştıke  akrep
zer+veti   zerveti   bavko
çıme+mırd   çımemırd  cömert

Namê Nêri u Makeki    dişil ve eril isimler

Zaza dilinde eril ve dişil çok önemlidir. Insanlar, hayvanlar ve eşiyalar erillik ve dişilik bakımından ikiye ayrılır. Konuşmalarda isimlerin eril mi yoksa dişil mi olduğu hemen söylenişte belli olur. Konuya yeri geldikçe sık sık değineceğim.

  nêri      makeki
zazaki   tırki   zazaki  tırki
mordem  insan   hermete kadın
dereza  erkek akraba  derêçena kız akraba
xal  dayı    xalceni  yenge(dayının karısı)
ap  anca   nacni  yenge(amcanın karısı)
wereza  kız kardeşin oğlu werezaê  kız kardeşin kızı
bıreza  erkek kardeşin oğlu bırazaê  erkek kardeşin kızı
 
 

Dişi ve eril cümlenin söyleyişna görede değişik ek ve değişik biçimde söylenir.  Bir örnek verirsek.
Cênıka rındeke.  Güzel kadın.
Cênıka gêje.   Sersem kadın.
Cênıke rındek a.   Kadın  güzeldir.
Cênıke gêj a.    Kadın sersemdir.

Mêrıko rındek.  Güzel adam.
Mêrıko gêj.   Sersem adam.
Mêrık rındek o.   Adam güzeldir.
Mêrık gêj o.   Adam sersemdir
 

Bir kaç örnekte hayvanlarda verelim.

kêl   bıze
beran   miye
boğe   manga
astor   mayine
her   here
verg   deleverge
gamêş   medege

Zazacada bütün eşyalar eril ve dişidirler.
Bir kaç örnek, dişi kelimeler:
balişna   yastık.
dewe    köy
merge  çayir
kemere  taş
awxe  su
tırşıke  ışkın...
A balişna biya ita. O yastışı buraya getir.
 
Eril kelimeler:
arê   değirmen.
doşek  yatak.
ko  dağ
hard   toprak
 hêga  tarla
s ung  mantar...
O doşekê meymanan o. O yatak misafirlerindir.
Eril ve dişi Zazaca'da çokca rastlanır. Bazen ayni eşya durumuna göre   bazen eril ve bazende dişi olmakta.
Dare ağaç burada dişidir yeşil bir ağaç kast edilmekte.
A dare. O ağaç. (dişi)
Dar (tekil) dari (çoğul) ağaç, ağaçlar. ağaç burada eril oluyor. Çünkü ağaç artık kurumuş. Başka bir hal almïştır.
O dar. O ağaç. (eril)
 Zazacada kelimenin eril mı yoksa dişi mi olduğunu bulmak çok kolaydir.
 Kelimenin cinsini eril olduğunu belirlemek için:
Kam o? insanlar için
Çı ko?/ Çi yo? eşyalar için sorulur.
Bir de o/ê mı no kendine mal ederek eril olup olmadığı belirelenir.

 Kelimenin cinsini dişi olduğunu belirlemek için:
Kam a? insanlar için
Çı ka? eşyalar için sorulur.
Bir de a/ê mı na kendine mal ederek dişi olup olmadığı belirelenir.
 
 
 
 

bê+mae   bêmae   annesız
bê+pi    bêpi    babasız
bê + Usi  bê Usi   Hüseyin'siz
bê + kar  bêkar   işsiz
bê + non  bênon   ekmeksiz
bê + awxe  bêawxe   susuz
bê + roz  bêroz   talihsiz (gün görmamiş)
bê + çê   bêçê   evsiz
bê + çım  bêçım   gözsüz (kör)
bê + dest             bêdest   elsiz
bê + por              bêpor   saçsız (kel)

İsimlerin önüne bê eki getirilerek, isim olumsuz yapılır. Yeni bir varlığı ifade eder. çım gözdür, bêçım gözün kör olduğunu ifade eder. pi baba demektir; bêpi babasız yani kişinin öksüz olduğunu ifade eder. Türkeçe' de bu durum iki ayrı kelimelerle ifade edilir. Çım, kör; baba ve öksüz. Burada dikkat etmek gerekir bunu fiile karïştımamak gerekır. Yani burada olumsuz olan isimdir. Burada olumlu isimde yeni bir isim türetılıyor.

...TINE  ...EY    ....lik, ...lık, ...luk
İsimlerin sonuna ...tine veya bazı ağızlarda ey getirilerek yeni isim türetılır.
Eke  tine u ey amê pêyniya koka nami, ancia beno name:

Mesela:

Heval + tine   hevaltine  arkadaşlık
Dışmen + tine  dışmentine  düşmanlık
Xurt + tine           xurttine  yiğitlik
Her + tine             hertine  eşeklik
Xort + tine           xorttine  gençlik (erkek)
Azeb + tine          azebtine  gençlik (kız)

Bazi yörelerde    ...ey
 

Heval + ey   hevaley  arkadaşlık
Dışmen + ey  dışmeney  düşmanlık
Xurt + ey            xurtey   yiğitlik
Her + ey             herey   eşeklik
Xort + ey            xortey   gençlik
Azeb + ey           azebey   genç kız, gençlik(genel)
 Teres + ey  teresey   korkaklık

Birde dilimizde isimlerde pekiştirme yapılır.

Mesela: Kar mar, qap qacax, do mo, şıt mıt, heval meval, dar mari, kıc mıc...
Mı kar u marê xo kerd. Ben işimi yaptım.
Mı qab u qacaxe xo şuti. Ben tabaklarımı yıkadım.
 
No: Bu (eril) Burada nesne işaret edilmekte.
To:  Senin    Burada karıncanın organları işaret edilmekte.
Aê: O(dişi)  Burada karıncanın yerine kullanılmıştır.
O: O (eril)  Burada nesne işaret edilmekte.
İna: Onlar   Soru soranların yerine kullanılmıştır.
Na: Bu (dişi)  Burada nesne işaret edilmekte.
A: O (dişi)   Burada karıncanın yerine kullanılmıştır.

  Layik kıtav waneno, layik kıtav ra heskeno.
 Çocuk kitap okuyor, çocuk kitabı seviyor.
 Pek öyle güzel bir cümle olmadı.  Şöyle yazarsak daha iyi olur.
 Layik kıtav waneno, o dê ra heskeno.
Çocuk kitap okuyor, O onu seviyor.
Burada ikinci kez  layik ve kıtav yazmak yerine o ve dê  yazılıyor.
 

Zamirler, yerine kullanıldığı isimlerin durumuna göre beşe ayrılır.
Zamiri, gorê namê ke kewtê hürendiya, gorê halê dina, phonc zamiri estê.

Kişilerin isimleri yerine kullanılan kelimelere şahıs zamiri denir.
Piya ê ke hürdina namê dina de kelima  wa ke êna vatenê, ma cıra zamirê kesi (piya) vanime.
İnsanlar konuştukları zaman üçe ayrılırlar:
Söz söyleyen kişi, birinci şahıs;
Kendisine söylenen kişi, ikinci şahıs;
Anılan kişi, üçüncu şahıs;

Waxto ke isani qesê kenê:
Mordemo ke qese vano, piya o verên; Cümla de namê xo nêvano; hürdinede  ez, mı vano.
Mordemo ke cira qesa êna vatene, piya ê dıdine; Cümla de namê piya o ke tê qesê kenê, namê dê nêvano; hürdinede tı, to vano.
Mordemoke qalê cı beno, piya ê hirine; Cümla de namê piya o ke qalê cı kenê nêvanê; hürdinede a, o, aê, ê vanê.
 

 Raşti      direkt

         Jükek
ez   ben
tı   sen
o   o (eril)
a    o (dişi)
          Xeylê
ma   biz
şıma(sima)  siz
ê(i, iye)    onlar

Ez herêy ama  Biz geç geldim.
Tı herêy ama  Sen geç geldin.
A herêy amê  O  geç geldi.
O herêy amê  O  geç geldi.
Ma herêy amê me Biz geç geldik.
Şıma herêy amê  Siz geç geldiniz.
Ê herêy amê  Onlar geç geldilar.

Birde zamana göre değişiyor

mı   ben
to   sen
ê.ey   o (eril)
aê,aye   o (dişi)
ma   biz
şıma   siz
i,ina,ine,inu  onlar

Ez to ra vanke....  Ben sana söylüyorum ki ( şimdi ki zaman) Burada "ez" ın yerine "mı" kullanılmaz. "Mı" aşağıdaki cümlede kullanılır.
Mı to ra vake...     Ben sana söylemiştim. ( geçmiş zaman)

Sen dün bana gelmiyeçeğini söyledin, ama sen bu gün geldin.
To vızêri mı ra va ke, ez nêna, hama tı ewro ama. Bu cümlede "to" ve "tı" nın yerlerini değiştirdiğimizde; cümlenin söyleyiş biçimede değişir.

O köye geldi ama o benimle konuşmadı.
A amê dewe, hama aê mı de qesê nêkerd.
Aê şodır do şanıt.
 
O yaylaya gitti ,ama ayran getirmedi.
O şi ware, hama ê do xo de niyard.
Onkar ilkbahar da nadas yaptılar
İna usari şüvê xo kerdi.
Burada ina yerine ê kulanılmaz. Burada ê kullanıldığı zaman cümlenin anlamı değişir. O zaman cümle çoğulken tekil olur. Onlar değilde o nadas yapmïş olur.
Ma ve şıma  her iki halde de aynıdır. Yani değişmiyor.
 
 

Çeperaşti    indrekt

 Jükek
Mı ra   beni
To ra   seni
Aê ra   onu (Dişiler için)
Ê ra   onu (erkekler için)
 Xeylê
Ma ra          bizi
Şıma ra        sizi
İna ra           onları

Tı mı ra heskêna.  Sen beni seviyorsun.
Ez to ra heskêna.  Ben seni  seviyorum.
Ez aê ra heskêna.  Ben onu seviyorum. (dişi)
Ez ê ra heskêna.  Ben onu seviyorum. (eril)
Tı ma ra heskêna.  Sen bizi seviyorsun.
Ez şıma ra heskêna. Ben sizi seviyorum.
Ez ina ra heskêna. Ben onlari seviyorum.

mı rê   bana
to rê                    sana
aê rê                    ona (dişi)
ê rê                     ona (eril)
ma rê                    bize
şıma rê                  size
ina rê   onlara

O mı rê kınca ceno.  O (eril) bana elbise alaçak.
A to rê  kınca ceno.  O (dişi) sana elbise alaçak.
Ez aê rê kınca cena.  Ben ona (dişi) elbise alaçağım.
Ez  ê rê kınca cena.  Ben ona (eril) elbise alaçağım.
O ma rê kıtav waneno.  O bize kitap okuyor. (eril)
A ina rê torak ana.        O onlara çökelik getiriyor. (dişi)
 

 
  Zamirê Wayiri Mülkiyet zamiri

Burada zamir malın kime ait olduğunu gösterir.
Zamirê wayiri, musnenê; kam wayirê çı ki o.
Mesela:
Ê mı jü kıtav esto.   Jü kıtavê mı esto.  O kıtav ê mı no. Kıtavê mı.
Şıma jü beran herno. Ez beranê şıma ra heskena. Beranê şıma o.
 

ê mı   benim
ê to   senin
ê dê   onun(erkek)
ê aê,ye ae  onun(dişi)
ê ma   bizim
ê şıma   sizin
ê dina(ina)  onların

Jükek  Xeyle  tırki
ê mı no  ê mı nê  benimdir
ê ti o  ê ti ê  senindir
ê aê o  ê aê ye  onundır (dişi)
ê dê o  ê dê  ye  onundır (erkek)
ê ma o  ê ma ê  bizimdir
ê şıma o  ê şıma ê  sizindir
ê dina o  ê dina ê  onlarındır
ê mı no  ê mı nê  benimkidir
ê ma no  ê ma nê  bizimkidir
ê şıma no  ê şıma nê sizinkidir
ê dina o  ê dina nê onlarınkidır

Eğer sayip olduğu eşya çoğul ise o yerine ê alır:

O kıtavê mı no.  O kitap benimdir.
Nê kıtavê mı nê.  Bu kitablar benimdir.
O kıtavê ti o.  O kitap senindir.
Nê kitavê  ti ê.  Bu kitablar senindir.
No kıtavê aê o.  Bu kitap onundur.
No kitavê dê o.  Bu kitap onudur.
Nê kıtavê aê ye.  Bu kitablar onundur.
Nê kıtavê dê ye.  Bu kitablar onundur
O kıtavê ma no.  O kitap bizimkidir.
Nê kıtavê ma nê.  Bu kitablar bizimkidir.
No kıtavê şıma no. Bu kitap sizinkidir.
Nê kıtavê şıma ê.  Bu kitablar sizindir.
No kıtavê dina o.  Bu kitap onlarindir.
Nê kıtavê dina nê. Bu kitaplar onlarinkidir.
 

 
Zamirê ke cêrenê xo ser  (zamirê refleksi)
Dönüşlü zamir
Bir eylemde öznenin etkisi kendisine dönüyorsa Türkçe'de buna dönüşlü (refleks) eylem denir. Örnek:
Gül küçük Hasan'ı yıkıyor.
Gül yıkanıyor. (yani; Gül kendini yıkıyor.)
Yukaridaki birinci cümlede Gül özne ve Küçük Hasan nesnedir. ~kinci cümlede ise Gül hem özne, hemde nesnedir. Zazaca da eylemin özel bir dönüşlü hali bulunmaz bunun yerine bazı sahış zamirleri özel biçim alırlar:
Gule awxe kena Hesi ra. (Gule Hesê qıjkeki şuna.) Gül küçük Hasan'ı yıkıyor.
Gule awxe kena xo ra. (Gule xo şuna.) Gül yıkanıyor. (yani; Gül kendi kendini yıkıyor.)
Türkçe de zamir bir daha cümlede tekrarlanır. Bizim dilimizde bu xo, xu ile olmaktadır.

Mı destê xo bırna.  Ben kendi elimi kestim.
To destê xo bırna.  Sen kendi elini kestin.
Aê destê xo bırna.  O kendi elini kesti.
Ê destê xo bırna.   O kendi eline kesti.
Ma destê xo bırna.  Biz kendi elimizi kestik.
Ş ıma destê xo bırna.  Siz kendi elinizi kestiniz.
İna destê xo bırna.  Onlar kendi ellerini kestiler

Zamir bazen tekrarlanır:
Ez zana kê ez ben nêveş.  Ben biliyorum ki ben hastalanırım.
Tı zana kê tı şona.  Sen biliyorsun ki sen gidiyorsun.
 

 Zamirê nişani  işaret zamirleri

İşaret zamirleri, parmakla gösterilen varlıkların isimleri yerinde kullanılır.
Zamirê nişani namê xo ra ki kıfşo ke çiya nişan kenê. Ma ebe nê zamira dayina rınd piya u çimi musnenime.

no, ine  bu (eril)
na, ina  bu (dişi)
o  o (eril)
a   o (dişi)
nê, ini  bunlar
ê, eyin, yi, i onlar
ê, eyi  şunlar
ê bini, eyi bin  ötekiler

Nê saê(soye) tırşê.  Bu elmalar ekşidir.
Bıde mı na peserokê!  Bu dergiyi bana ver!
Ê heval ê minê zaf rındê.  Onlar benim çok iyi arkadaşlarımdır.
Ez na  şande şon.   Ben bu akşam gedeceğim.

 
Zamirê persqese  Soru zamiri

Kam?   kim?
Kami?   Kimler?
Kamcı?   hangi?, hangisi?
Ê kami?   kimin?
Çı?   ne?

Çıra?   Neden?
Çıko?   Nedir?
No ê kam o?  Bu kimindir?
No çı ko?  Bu nedir?
To va çı?   Sen ne dedin?
Tı vana çı?  Sen nediyorsun?
Kamcı mi ê dê we? Hangi koyunlar onundur?
 

A dişil
O eril
Aê dişil
Ê eril

Zazaca'da dişil ve eril çok kulanılır. İnsanlarda kullanıdığı gibi hayvanlar içinde kullanılır.
Mesela:
o astor  erkek at
a mayine  dişi at
o beran (vosn) koç
a miye.  koyun
o ga,  öküz
a manga.   inek

Ç = K   Tırki
çê : kê, kiye  ev
çêver : kêver   kapı
çêneke :  kêneke  kız
B = V
 bi : vi   olmak
ebe : eve   ile
bo : vo   olsun
robar : rovar   elbise yıkanması
bıberbe:  bıverbe  ağla
teber : tever   dışarı
E = İ
verde : verdi   önde
caê de:  caê di   her hangi bir yerde
bıde mı:    bıdi mı   bana ver
G = C
hemgen: hemcen  bal
bıge : bıce   al
Z = C
roze : roce   gün
laz : lac   oğul
bıze : bıce   al
vaze : vace   söyle
j = C
jor : cor   yukarı
roj : roc   gün
jêr : cêr   aşağı
J = Z
jü : zü   bir
ma ji : ma zi   bizde
jur : zur    yalan
S = Ş
sıme : şıme   gidelim
soder : şoder   sabah
sewe : şewe   gece
wes : weş   iyi, sağ