Anasayfa
T.C.
iSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
COĞRAFYA YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
EKOLOJİK TEMELE DAYALI BÖLGE PLANLAMA
VE
TÜRKİYE BÖLGE PLANLARI
Danışman: PROF. DR. BARIŞ MATER
HAZIRLAYAN:
ÖZGE  KOCADAĞLI
-2004-
giriş
Tarih boyunca insanlar doğal kaynakların sınırsız olarak bulunabileceğini düşünmüşler, bu düşünce ekonomistlerin ve plancıların uzun yıllar çevre sorunlarını görmezlikten gelmelerine yol açmı?tır. İnsanlarIn mutluluk hIrsI, tüketimle ilişkili olarak doğa ve ekonomi arasındaki dengeyi doğanın aleyhine bozmuş, doğal çevrenin tahribatının yanı sıra açlık ve fakirlik hızla ilerlemiştir.
Ekonomi politikalarının gündemi; ekonomik kalkınmanın hızlandırılması, işsizliğin önlenmesi veya enflasyonun kontrol altına alınması olmuştur. Daha sonra bu politikaların doğal çevre üzerinde yaptığı tahribat gözlenmiş, gelecek nesillerin yararlanabileceği doğal çevre ve imkanların azalabileceği mesajları alınmaya başlanmıştır.
Bugün tüm dünyada kabul edilmi? en önemli gerçeklerden biri bugünün çevre sorunlar?n?n her geçen gün etkisini daha da artt?rarak devam edece?idir. Bu sorunlara küresel boyutta kesin önlemlerin al?nmas? gerekmektedir. Ülkelerin; do?al bir dengeye sahip olan dünya ekosisteminde, yerel ekosistemlerine uyumlu ekolojik, ekonomik  ve politik kararlar? almas? ve do?al kaynaklar?n verimli kullanmas?n? sa?layan ülke ve bölge planlar?n? yapmalar? gerekmektedir. 
Bölge ekonomik kültürel ve toplumsal homojenlikle tan?mlanabilece?i gibi fonksiyonel olarak ta tan?mlanabilir. Günümüzde mekansal birimlerin tan?m?nda kullan?lan k?r, kent, metropol, metropoliten, bölge gibi kavramlar?n içeriklerinin sürekli de?i?ti?i görülmektedir. Bölge kavram? kent ve metropolden, çok geni? k?rsal alanlara kadar de?i?mektedir. Bir di?er de?i?en anlamlar dizisi ise planlama ile ilgilidir. 1950 ve 1960?larda planlama sözcü?ünün içeri?i ile bugün ayn? sözcükle ifade edilen eylem özde? de?ildir.
Dünyada çevreye yönelik hassasiyet bu günkü durumuna gelmeden önce planlama k?saca ?mekan?n amaca en uygun ?ekilde düzenlenmesi? olarak tan?mlanmakta idi. Günümüzde ekoloji ve sürdürülebilirlik kavramlar?n?n gündeme gelmesiyle birlikte  planlama ?mekan?n arazi kullan?m?n?n yine mekan?n ta??d??? potansiyellere göre, geli?me ve koruma anlay??? çerçevesinde, en uygun ?ekilde düzenlenmesi? olarak tan?mlanmaktad?r.
Tan?mda meydana gelen bu de?i?im günümüz bölge planlar?nda ?sürdürülebilir geli?menin sa?lanmas? için, do?al kaynak yönetimi ve çevre kalitesinin irdelenmesi? ?ni ön plana ç?karm??t?r.
Bölge planlamada çevresel güdülerin ve ekolojik temele oturtma kayg?lar?n?n son dönemlerde h?z kazanmas?nda dünya ekosisteminde meydana gelen de?i?imlerin özellikle son y?llarda gösterdi?i art???n büyük bir pay? vard?r. Bu ba?lamda, çevresel kaynaklar?n azalmas?, çevrenin san?landan çok daha fazla kirlenmeye aç?k oldu?unun anla??lmas?, çevre sorunlar?n?n art???ndan ve ekolojik dengenin bozulmas?ndan, ister bu kirlenmeye katk?da bulunsun isterse bulunmas?n, herkesin etkilenece?inin aç?kça anla??lmas? bu kayg?lar?n temel nedeni olmu?tur.  
DÜNYADA BÖLGESEL GEL??ME E??L?MLER? VE POL?T?KALARI
Küreselle?me sürecinde de?i?en ko?ullara uyum, rekabet, insan kaynaklar?n?n geli?tirilmesi, küresel piyasan?n dinamik olarak izlenmesi, örgüt yap?lar?nda esneklik ve maliyet kontrolü gibi önemli olgular, geleneksel bölge anlay???n? de?i?tirerek yeni bir bölge yakla??m? olu?turmu?tur. Yeni dünya düzeninde, yerel dinamiklerin ekonomik kalk?nma ve bölgesel geli?me sürecindeki önemi artm??t?r.
Küreselle?me süreci, kentsel ve yerel ekonomilerin de küresel ekonomide birer aktör olarak yer almas?n? sa?lam??t?r. Dünyada gözlenen yerel ekonomiler aras?ndaki rekabet, yerel ekonomilerin geli?me performans?n? da belirlemektedir. Yerel ekonomilerin küresel rekabet içerisinde geli?tirdi?i strateji ve politikalar, bölgesel geli?me politikalar?n?n temelini olu?turmaktad?r.
Finans sektöründe merkezile?menin artmas?, bu sektörün gücünü üretim sektörünün önüne geçirmi?tir. Sermayenin merkezile?mesine ba?l? olarak, kontrol ve yönetim Dünya Kentlerinde toplan?rken üretim, merkez d??? alanlara-yerele da??lmaktad?r. Bu nedenle kentlerin önemi göreli olarak artm??, kentler/kent a?lar?/bölgeler aras? yar?? h?zlanm??t?r. Bu ba?lamda, küresel ekonomide yeniden yap?lanma, mekanda yeniden yap?lanma ile bir arada geli?mektedir. 
Küresel rekabet süreci, kar??la?t?rmal? üstünlükler temelinde, yerel uzmanla?ma sürecini h?zland?rmaktad?r. Yerel giri?imcilik, yerel kaynaklar?n harekete geçirilmesi, bilgi ve beceri birikimi ve di?er yerel potansiyellere de ba??ml? olarak, belirli sektörlerde uzmanla?abilen yöreler, dünya ekonomisi içerisinde kar??la?t?rmal? üstünlük elde edebilmektedir.
Bölge planlamas?n?n, stratejik bir perspektifle, çe?itli eylem programlar?n? bütünle?tirdi?i ölçüde ba?ar?l? olaca?? görü?ü yayg?nd?r. Geçmi? uygulamalar, bölge planlamas?n?n ulusal ve yerel hedeflere ula?mada vazgeçilmez bir araç oldu?unu göstermektedir.
EKOLOJ?K TEMELE DAYALI BÖLGE PLANLAMA
Bölge planlaman?n ekolojik temele oturtulmas? veya ba?ka bir de?i?le ekolojik temele dayal? planlar?n?n elde edilmesi konusu bugün tüm dünya ülkelerinin tart??t??? bir konudur.
H?zl? nüfus art???, endüstrile?me ve turizm olgusunun ortaya koydu?u arazi ve do?al kaynak kullan?m? yo?unlu?u çevre bask?s?n? global boyuta getirmi?tir. Mekansal geli?menin titizlikle ve ak?lc? olarak yönlendirilmesi ve bu ba?lamda çevreye özgü ekolojik verilerin bugüne kadar oldu?undan daha fazla a??rl?k kazanmas?n?n gereklili?i tüm ülkeler için geçerli ve ivedi bir durumdur.
Ekolojik temele dayal? Bölge Planlama; bölge planlar? yap?l?rken, ekolojik ö?eler üzerine ekonomik, sosyal ve politik kararlar?n oturtulmas? olarak ele al?nmaktad?r. Burada amaç giri? k?sm?nda de?inilen çevresel kayg?lardan dolay?; 
Dünya ekosistemini bölgesel düzeyde temsil eden  geli?me bölgeleri saptamak,
Mevcut do?al kaynaklar?n i?levlerini sa?lamak,
Bitki ve havyan varl???n korumak,
Do?al varl?klar?n ortaya koydu?u özgün peyzaj?n devaml?l???n? sa?lamak,
Nihayetinde ekolojik temellere dayal? bölgesel planlar? hayata geçirerek dünya ekosisteminin
devaml?l???n? sa?lamakt?r.
Ekolojik planlama içinde bölgesel düzeyin önemi üç noktada toplanabilir. Bunlar;
Bölgesel düzeydeki ekolojik gereksinimlerin planlama sürecinde özümlenmesi, olas? çeli?kilerin somutla?t?r?lmas? ve önlemlerin al?nmas?,
Bölgesel ve yerel sosyo-ekonomik-ekolojik hedeflerin uyumlu k?l?nmas? için gerekli araçlar?n saptanmas?,
Bu ba?lamda ülke merkezi karar mekanizmas? ile yerel yönetim aras?ndaki uzla?man?n sa?lanmas?d?r.
TÜRK?YE?DE BÖLGE PLANLAMA
Türkiye?de bölge planlama 1950?lerden beri gündemde olan bir kavram olup bölge planlama ile ilgili ilk çal??ma 1959 y?l?nda pilot bir proje olarak ele al?nan Antalya projesi ile uygulanmaya ba?lanm??t?r. Bu dönemde bölge planlaman?n temelinde ilgili yörenin ekonomik aç?dan geli?tirilmesi hedeflenmi?tir. Bu dönem ayr?ca Türkiye?nin çevre konusunda geçerli bir politikas?n?n olmad??? bir dönem olmas? dolay?s?yla bölge planlama konusunda herhangi bir çevre koruma veya geli?tirme olgusuna rastlanmamaktad?r. Çevre konusunda ilk politika sinyalleri ise 3. be? y?ll?k kalk?nma plan? (1973-1977) ile gündeme gelmi?,  6. be? y?ll?k kakl?ma plan?nda (1990-1994) sürdürülebilir kalk?nma temel politikalar aras?na girmi? 7. ve 8. be?  y?ll?k kalk?nma planlar?nda (1996-2000; 2001-2005) ise çevre koruma ve sürdürülebilirlik di?er baz? sektörlerin temel amaç ve stratejileri aras?ndaki yerini alm??t?r. Bu sektörlerden biride bölgesel geli?me-bölge planlama sektörüdür.
Türkiye?de bölge planlama ekolojik yöneli?leri ortaya koyabilmek aç?s?ndan a?a??da kalk?nma planlar?nda yer alan ilgili maddeler ile ?imdiye kadar haz?rlanm?? olan bölge planlar? k?saca ele al?nm??t?r. 
Kalk?nma planlar?nda belirtildi?i gibi ? Ülke düzeyindeki sosyoekonomik planlar ile yerel düzeydeki ayr?nt?l? fiziki planlar aras?nda yatay ve dikey ili?kilerin kurulmas? ile ulusal önceliklerin yerel ölçekteki gereksinimlere yan?t verecek biçimde mekana yans?t?lmas?; yerel ve bölgesel kaynaklar?n harekete geçirilmesi için kamu ve özel sektör aç?s?ndan yap?lacaklar?n belirlenmesi, Sürdürülebilir kalk?nma ilkesi çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek, gelir ve istihdam?n art?r?lmas?, Ulusal kaynaklar?n, en yüksek ekonomik ve sosyal fayday? sa?layacak ?ekilde geli?tirilmesi ve bölgeleraras? dengesizliklerin en aza indirilmesi ? bölge planlama çal??malar?n?n temel amac?d?r.[1]
Ayr?ca Bölge planlaman?n; bölgelerin farkl? imkanlara, özelliklere ve sorunlara sahip oldu?u gerçe?inden hareketle, kapsaml? ve kat?l?mc? bir yakla??mla ele al?nmas?, Bölge planlar?n?n, ulusal öncelikleri ve yerel talepleri yans?tarak sektörler aras? ba?lar? kuracak, bölge için stratejik vizyon geli?tirecek ve dinamik bir yap?lanmaya sahip olacak ?ekilde ele al?nmas? gerekti?i prensibi planlama sürecinde izlenecek yolu göstermesi bak?m?ndan önemlidir.
Bölgesel geli?me politikalar?n?n uygulanmas?nda uluslar aras? bölgesel geli?me kavramlar? dikkate al?narak ?sürdürülebilirlik, bölgeleraras? bütünle?me, sosyal ve ekonomik dengelerin sa?lanmas?, ya?am kalitesinin iyile?tirilmesi, f?rsat e?itli?i, kültürel geli?me ve kat?l?mc?l?k ilkeleri esas al?nacakt?r.? denilmektedir. Türkiye?nin 6. be?y?ll?k kalk?nma plan?ndan itibaren temel ald??? çevresel politika sürdürülebilir kalk?nma olmu?tur. 7. plandan itibaren ise sürdürülebilirlik kavram?n?n di?er baz? sektörlerde de yerini almaya ba?lad???, 8. plan döneminde ise ilk kez bölgesel planlama bölümünde de sürdürülebilirlik kavram?na yer verildi?i görülmektedir.       
Ayr?ca bölgesel planlama prensipleri aras?nda bölgelerin potansiyellerinin ön plana ç?kart?lmas?, bölgede geli?mesi muhtemel sektörlerde uzmanla?malar?na yönelik çal??malar yap?lmas? gerekti?inden bahsedilmektedir. Buradan da anla??laca?? gibi bölge planlar? haz?rlan?rken, her bölgede ayni tip sektörün geli?me göstermesinin mümkün olamayaca?? fikrinden hareket edilmekte, örne?in bu ba?lamda ? Endüstriyel faaliyetlere elveri?li olmayan bölgelerin geli?tirilmesine yönelik olarak her bölgenin karakteristik özelliklerine göre hayvanc?l?k, tar?m, el sanatlar? gibi faaliyetler desteklenecektir. ? denilmektedir.
Bölge planlar? yan?nda, bu planlarla uyumlu, il düzeyinde geli?me planlar? yap?lmas?, ?l geli?me plan?n?n haz?rlanmas?na veri taban? olu?turacak olan il envanter ve istatistik raporlar?n?n güncelle?tirilmesi ile bilginin ortak kullan?m?n? sa?layacak  ?l Envanteri Modellemesi Projesi tamamlanmas?, 8. plan?n bölgesel geli?me bölümünde yer alan önemli unsurlardan biridir.
Bunlar?n d???nda;
Sosyal, ekonomik, kültürel ve mekansal politikalar?n birbirlerine olan etkileri dikkate al?narak sektörel politikalara mekansal boyut kazand?r?lacakt?r.
Bölgesel geli?me çal??malar? ve fiziki planlar, çevresel etkenleri ve ekolojik dengelerin korunmas?n? da amaçlayan sürdürülebilir kalk?nma anlay??? içerisinde haz?rlanacak ve bunlar?n kademeli planlama yap?s? içerisinde Kalk?nma Planlar? ile uyum içinde olmas? esas olacakt?r.
Çe?itli bölgelerin ve illerin sorunlar? dikkate al?narak farkl? geli?me politikalar?n?n ve tedbirlerinin uygulanmas?na çal???lacakt?r.
Ça?da? bir ya?am düzeyine ula??labilmesi için, ba?ta ula?t?rma ve haberle?me olmak üzere Büyük?ehirlerden ba?lan?larak kentsel altyap? ve çevrenin dünya standartlar?na yükseltilmesi hedeflenecektir.
Güneydo?u Anadolu Projesi kapsam?nda haz?rlanan çevresel etki de?erlendirme çal??malar? uygulamaya konulacak, gerekti?inde di?er bölgeler için de benzer çal??malar yap?lacakt?r.
Organize sanayi bölgeleri plan döneminde tamamlanacak ve küçük sanayi sitelerinin yap?m?na önem verilecektir.[2]
Do?an?n, kültür ve tabiat varl?klar?n?n tahribat?n? en aza indirmek için, yerle?melerin ve geli?me alanlar?n?n yer seçimlerinin belirlenmesinde mevcut do?al ko?ullar ve ekolojik denge konular? önemle ele al?nacakt?r.
Toprak ve su kaynaklar?n?n korunmas?na yönelik ve her il için ayr? olarak yap?lacak çal??malar, bölgesel geli?me projelerinde dikkate al?nacakt?r.
Bölgesel merkez konumundaki kentler ba?ta olmak üzere, kent çevrelerinde ve içinde mevcut ye?il alanlar?n korunmas? amaçlanacak ve ye?il alan önerileri getirilerek, bu alanlar?n a?açland?r?lmas? gerçekle?tirilecektir.
Kentlerde tarihi, do?al ve kültürel de?ere sahip alan ve eserlerin korunmas? ve yenilenmesine önem ve öncelik verilecek, kent kimli?ini olu?turan ?ehircilik ve mimari tarzlar?n? koruma ve geli?tirme faaliyetleri te?vik edilecektir.
Metropolleri ve çevre illerini de kapsayacak ?ekilde haz?rlanacak Bölgesel Geli?me Planlar?n?n yan?s?ra, bu planlarla uyumlu olarak fiziki plan çal??malar? da yap?lacak ve geli?me alanlar? buna göre belirlenecektir.
Çöp alanlar?n?n çevreye olan olumsuz etkilerini gidermek amac?yla yeni çöp alanlar? tespit edilecek ve kat? at?klar? ay?klayan, geri kazanan, düzenli ve sa?l?kl? bir ?ekilde depolayan kat? at?k yönetim sistemleri kurulacak ve gerekti?inde özel sektör de bu etkinlik içinde görev alacakt?r. ?eklinde bölge planlar?na ekolojik boyut kazand?ran aç?klamalara yer verilmi?tir.
Türkiye?de  Bölgesel planlama çal??malar?
Antalya bölgesi projesi :  
1959 y?l?nda ba?lanm??t?r. Antalya, Isparta ve Burdur illerini içeren bölgede ekonomik ve toplumsal yönden dengeli bir geli?meye temel olacak  ?yat?r?m öncesi? ara?t?rma yapmak, hem ba?ka bölgelerde yap?lacak ara?t?rmalar için, hem de Türk personelin planlama yöntemleri konusunda yeti?tirilmesini sa?lamak üzere  pilot bir proje hizmeti görmü?tür.
Do?u Marmara bölgesi projesi :
?stanbul?un geli?imi ve geli?meye yönelik  özendirilmesi amaçlanm??t?r. ?stanbul?un Anadolu yakas?n?n geli?tirilmesi, sanayinin derince Adapazar? ve ?zmit koridoruna kayd?r?lmas? gibi projeleri içermekteydi. Projede ekolojik temellere dayal? bir geli?me anlay??? bulunmamaktad?r. Proje sonucunda ?zmit körfezinde kirlenme, ?zmit-Adapazar? ve çevresindeki verimli tar?m alanlar?n?n büyük k?sm?n?n sanayi faaliyetlerinden zarar görmesi ve çarp?k kentle?me gibi çevresel sorunlar ortaya ç?km??t?r.
Çukurova bölgesi projesi :
Çukurova?y? kapsayan, Tar?m ve sanayi öncelikli, turizm potansiyellerinin de de?erlendirildi?i bir proje idi. Ekolojik politikalar içeren bir plan de?ildir.  
Do?u Anadolu Projesi (DAP) :
 DAP?ta temel amaç, bölgenin di?er bölgelere göre geride olan sosyoekonomik geli?mesini h?zland?racak, özel sektörün bölgede geli?mesini sa?layacak ve uygun yat?r?m iklimini olu?turacak politika ve uygulamalar? ortaya koymakt?r.
Do?u Anadolu Bölgesine yönelik olarak, bölgenin kalk?nmas?na yeni bir ivme kazand?rmak üzere, bölgenin öncelikli sektörleri olan tar?m ve hayvanc?l?k ba?ta olmak üzere, tüm ekonomik ve sosyal sektörleri içerisine alan, plan olgusunun mekansal boyutunu ön plana ç?karan, bölgenin geli?me potansiyellerinden daha fazla yararlan?lmas?na a??rl?k veren, özel kesimin bölgede geli?imini öngören ve özel sektör için uygun yat?r?m ortam? olu?mas?n? amaçlamaktad?r.
Ana Plan; Do?u Anadolu Bölgesinde yeralan 14 ili (A?r?, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elaz??, Erzincan, Erzurum, Hakkari, I?d?r, Kars, Malatya, Mu?, Tunceli, Van) ve bu bölge ile homojenlik gösteren Gümü?hane ve Bayburt illerini kapsamaktad?r. Ana Plan alan? 158.972 km2 olup, nüfusu 1997 itibar?yla 5,9 milyondur.
Ana Plan çal??mas? kapsam?nda; mevcut durumun sektörel bazda tespiti ve analizi, bölgesel potansiyelin belirlenmesi, bölgenin Türkiye içindeki konumunun di?er bölgeler ile mukayeseli olarak tespiti, bölgesel geli?me stratejisi ve senaryolar?n olu?turulmas?, orta ve uzun dönem bölgesel geli?me ana plan?n?n haz?rlanmas? ve Do?u Anadolu Bölgesinin di?er bölgeler ve kom?u ülkeler ile etkile?iminin incelenmesi yer almaktad?r. Plan çal??mas?n?n 2000 y?l?n?n sonunda tamamlanmas? programlanm??t?r. DAP ekolojik temele dayal? bir plan olmamakla birlikte çevre kirlenmesinin önlenmesini içeren politikalarda içermekte idi. DAP tam olarak tamamlanamam?? bir projedir.
Zonguldak, Karabük, Bart?n Projesi (ZKBP):
1995?te planlanm??, 1997 y?l?nda tamamlanmas? öngörülmü?tür. Bu proje uygulanamam??t?r.
Sahada, Kentsel yerle?imler ve sanayinin hava ve su kaynaklar?n? standartlar?n üzerinde kirletmekte oldu?undan, at?k de?erlendirme, çevreye duyarl? teknoloji kullanma, çevrenin iyile?tirilmesi ve geli?tirilmesi, erozyonla mücadele, yeni orman alanlar? olu?turma, alternatif olarak eko turizmi geli?tirme, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi?nde çevre bilimlerinin bölümlerinin kurulup geli?tirilmesi gibi amaçlar? vard?r. Türkiye?nin ekolojik ö?eler dikkate al?narak haz?rlanm?? ender planlar?ndan biri olmakla birlikte uygulamada ya?anan sorunlar nedeniyle ba?ar?ya ula?amam?? bir pland?r.  
Do?u Karadeniz Bölgesel Geli?me Plan? (DOKAP) :
Do?u Karadeniz Bölgesel Geli?me Plan?nda, bölgenin ekonomik yap?s?n? güçlendirmek ve bu yolla yeni istihdam olanaklar? yaratmak, gelir düzeyini yükseltmek ve bölgede sermaye birikimini sa?lamak, bölgeden d??ar?ya göçü ve bölge içi farkl?l?klar? azaltarak sosyal dayan??may? te?vik etmek ve bölgenin kaynaklar?n? harekete geçirmek temel hedef olarak belirlenmi?tir.
Do?u Karadeniz Bölgesinin potansiyellerini harekete geçirerek, sürdürülebilir kalk?nmay? gerçekle?tirmek ve bölge ile ülkenin di?er bölgeleri aras?ndaki geli?mi?lik farklar?n? azaltmak amac?yla Devlet Planlama Te?kilat?n?n koordinasyon ve denetiminde, Japonya Uluslararas? ??birli?i Ajans? (JICA) taraf?ndan yürütülmektedir.
DOKAP kapsam?nda; Artvin, Bayburt, Giresun, Gümü?hane, Ordu, Rize ve Trabzon olmak üzere Do?u Karadeniz Bölgesindeki yedi il yer almaktad?r. Plan alan? 39.203 km2 olup, toplam bölge nüfusu 1997 y?l? itibar?yla 2,9 milyondur.
DOKAP Ana Plan?nda farkl? sektörlerle ilgili toplam 10 program paketi ve 53 proje yer almaktad?r. Bu programlarla, ula?t?rma ve telekomünikasyon ile kentsel altyap?n?n iyile?tirilmesi, daha az geli?mi? iç bölgelerin büyümelerine ivme kazand?r?lmas?, toprak verimlili?inin ve çevre kalitesinin art?r?lmas?  amaçlanmaktad?r.
Ye?il?rmak Havza Geli?im Projesi (YHGP) :
Ye?il?rmak ve kollar?n?n yer ald??? havzada ak?m rejiminin düzensizli?inden kaynaklanan ta?k?nlar, erozyon, su ve çevre kirlili?i sorunlar? sebebiyle, Havzada do?al kaynaklar?n korunmas? amac?yla, ekolojik dengeyi bozmayacak arazi düzenlemesini gerçekle?tirmek için haz?rlanm??t?r.
Ye?il?rmak Havza Geli?im Projesi ile, Ye?il?rmak Havzas?'nda ekolojik dengeyi bozmadan, arazinin uygun ve ekonomik kullan?m?, do?al kaynaklar?n güncel takibinin ve yönetilmesinin sa?lanmas?, bu kapsamda erozyonun önlenmesi, su kirlili?inin belirlenmesi ve meralar?n ?slah?, orman alanlar?n?n belirlenmesi ve takibi, kentle?me ve s?naile?menin izlenmesi ve planl? geli?imi konular?nda, sorunlar?n çözümü amaçlanmaktad?r. Proje kapsam?nda Co?rafi Bilgi Sistemi Altyap?s? kurulmas? çal??malar? TÜB?TAK Marmara Ara?t?rma Merkezince yürütülmektedir.
Do?u Akdeniz Bölgesi Geli?me Projesi (DABGP) :
Do?u Akdeniz Bölgesi Geli?me Plan? ile, bölgenin geli?tirilmesinin yan?nda Kuzey K?br?s Türk Cumhuriyeti ile ekonomik, sosyal ve kültürel ili?kilerin güçlendirilmesi amaçlanmaktad?r.
Güney Do?u Anadolu Projesi (GAP) :
Türkiyenin ?imdiye kadar yapt??? en büyük ve kapsaml? projesidir. Ad?yaman, batman, Diyarbak?r, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, ??rnak ve ?anl?urfa olmak üzere GAP bölgesindeki 9 ili kapsamaktad?r.
Toplam proje tutar? 34 milyar dolar olan proje, türkiyenin alan bak?m?ndan 9.5, nüfus bak?m?ndan 9.75?ini kapsamaktad?r. ?u ana kadar yap?lan yat?r?m tutar? 16 milyar dolar civar?ndad?r. 
Projelendirme çal??malar? 1986 y?l?nda ba?layan proje halen sürmekte ve 2020 y?l?nda tamamlanmas? planlanmaktad?r.
Topyekün sosyo-ekonomik kalk?nmay? amaçlayan bir projedir. GAP; F?rat ve Dicle nehirleri üzerinde yap?mlar? süren baraj, hidroelektrik santralleri ve sulama tesisleri yan? s?ra kentsel ve k?rsal altyap?, tar?m ula?t?rma, sanayi, e?itim, sa?l?k, konut, turizm ve di?er sektörlerdeki yat?r?mlar? da kapsayan entegre ve sürdürülebilir kalk?nma yakla??m? içinde devam ettirilmektedir.
Marmara Bölge Plan? (MBP) :
Marmara Bölge Plan? ile, sahada1999 y?l?nda meydana gelen Marmara ve Bolu-Düzce depremlerinin yaratt??? olumsuzluklar?n giderilmesi, kentsel alanlara yönelik göçün istikrarl? bir yap?ya kavu?turulmas?, tar?m, sanayi, ticaret, konut, turizm, vb. konulara ili?kin yerle?im alanlar?n?n afet riskleri de dikkate al?narak haz?rlanacak bir arazi kullan?m plan?na göre yönlendirilmesi, çevre ve mekan kalitelerinin korunarak kentsel büyümenin denetim alt?na al?nabilmesi ve sosyoekonomik orta vadeli geli?me deseninin belirlenmesi amaçlanmaktad?r.
Kocaeli, Sakarya, Yalova illerine öncelik vermek üzere Marmara Bölge Plan? haz?rl?k çal??malar? ba?lat?lm??t?r.
SONUÇ
Türkiye?nin temel kalk?nma politikas? sürdürülebilir kalk?nmad?r. Sürdürülebilir kalk?nma çerçevesinde tüm sektörlerin çevre sektörü ile entegre bir planlama içerisinde olmas? temel bir prensiptir. Bu ba?lamda son yap?lan bölge planlama çal??malar?nda ekolojik unsurlar? göz önüne alan fakat; tam olarak ekolojik temellere dayal? olamayan, daha çok ekonomik özelliklerin üzerine ekolojik unsurlar?n yerle?tirildi?i bir bölge planlama politikas? hakimdir.
Ekonomik kalk?nman?n dengeli ve yararl?l?k ilkelerine uygun olabilmesi için Türkiye?nin do?al mekan boyutu ile bütünle?en bir planlama anlay???n? tan?mlamas?, benimsemesi ve bu planlama modelinin kalk?nma planlar?na, çevre politikalar?na, ekolojik planlama sürecine entegre edilmesi zorunludur. Bu nedenle do?al ekosistemlerle uyumlu bir ülkesel geli?menin sa?lanmas? ve yönlendirilmesi, ülkesel ve ülkeler aras? bölge ölçe?inden ba?layarak metropoliten, ?ehir ve giderek ?ehirsel alan birimlerinin planlanmas?n? içeren bir mekansal planlama kavram? olarak ele al?nmas? gerekmektedir. 
Ekoloji-politika ili?kilerini göz önünde tutarak bölge planlamaya yakla?t???m?zda, s?n?rlar ötesi yakla??mlar?nda gündeme getirilmesi gerekmektedir. Bu ba?lamda Türkiye hemen tüm s?n?r bölgelerinde duyarl? s?n?r ötesi sorunlarla kar?? kar??yad?r. Bunlar?n ba??nda, sorunlar?n ciddiyeti bak?m?ndan güneydo?u Anadolu bölgesi gelmektedir. Bu bölgede s?n?r kom?ular?m?z Suriye ve Irak ile giderek kritikle?en, uluslar aras? platforma çekilen bir ?su sorunu? mevcuttur. Ülke  içindeki ko?ullar bak?m?ndan ekolojik kimi sorunlar? gündeme getiren GAP, kom?uluk ili?kilerinde de önem ta??maktad?r. Bu aç?dan bölge planlar? yap?l?rken planlaman?n uluslar aras? çevre boyutu da politika olarak dikkate al?nmal?d?r. Bu aç?dan ele al?nabilecek bir di?er konu ise, Karadeniz?e k?y?s? olan ülkelerin Karadeniz?in korunmas?na yönelik uluslar aras? politika yaratma çal??malar?d?r.
Türkiye?de ?u ana kadar belirlenmi? kesin bir bölge kavram? olamad???ndan planlama çal??malar? daha çok ekonomik geli?mi?lik düzeyi aç?s?ndan bir bütünlük -özellikle di?er bölgelere göre geli?mi?lik s?ralamas?nda geride olma aç?s?ndan homojenlik gösteren alanlar- gösteren alanlar?n planlanmas? süreci olarak ele al?nmaktad?r. Bu aç?dan bak?ld???nda planlama çal??malar?nda eko-havza/bölge kavram?n?n henüz geli?medi?i görülmektedir. Bu ba?lamda Türkiye denizler ve ana su havzalar? dikkate al?narak 8 bölgeye bölünmü?tür. Türkiye?de 26 su havzas? bulundu?undan söz konusu bölgeler bundan fazla su havzas?n? kapsamaktad?r. Ekonomik planlar bu havzalar kullan?larak ekolojik bulgulara a??rl?k verilerek havza boyutunda ele al?nabilir.  Böylece yerel potansiyellere uyumlu bölge planlar? olu?turulabilir.      
?uan uygulamada olan veya tamamlanm?? olan planlama çal??malar?na bak?ld???nda genel olarak istenen hedeflerin tam olarak gerçekle?tirilemedi?i görülmektedir. Ekolojik aç?dan ise planlama çal??malar?ndan önce ilgili sahalarda görülmeyen bir çok çevresel sorunun planlar?n uygulama süreci içerisinde kendini göstermeye ba?lad??? görülür. Örne?in do?u Marmara geli?im plan? sonucu tar?m alanlar?nda do?al kaynaklar?n yanl?? kullan?m?ndan kaynaklanan do?al alan kay?plar?, ?zmit körfezinin kirlenmesi, yine yanl?? arazi kullan?m?ndan kaynaklanan 1999 ?zmit ve düzce depremlerinde büyük ölçüde yerle?melerin hasar görmesi; GAP kapsam?nda sulu tar?m projeleriyle sulamaya aç?lan alanlarda ?özellikle Harran ve ceylan p?nar ovalar?n?n Suriye s?n?r?na do?ru olan kesimlerinde- görülen toprak tuzla?mas? ve drenaj sisteminin olamamas?ndan dolay? bo? çukur alanlara sal?nan tar?msal at?klar ve yo?un tuz konsantrasyonuna sahip drenaj sular? nedeniyle Harran ovas? güneyi Suriye s?n?r?nda gerçekle?en toprak tuzlula?mas?n?n kurakç?l bitki örtüsüne zarar vermesi gibi. Drenaj sular?n?n Suriye s?n?r?n?n d???na ç?kmas? ve Suriye?deki baz? alanlarda birikmesi de s?n?r ötesi bir sorun olarak hali haz?rda bulunmaktad?r.   
Bölge planlar?nda ilgili alanlarla ilgili belirlenen sektörel geli?im projelerinde alan?n özelliklerine uygun olmayan sektörlerin seçilmesi de bölge planlama çal??malar?nda çe?itli sorunlar?n ortaya ç?kmas?na neden olmaktad?r. Bu aç?dan bölge planlar?nda alan?n do?al özellikleriyle uyumlu, ekolojik de?erleri gözeten bir bölgesel ve sektörel kalk?nma stratejisinin belirlenemedi?i görülmektedir.
Bölge planlama çal??malar?nda en büyük eksiklerden biride bölge içerisinde ya?ayan vatanda?lar?n planlama çal??malar? hakk?nda ve hayata geçirilecek olan projeler hakk?nda yeterli ?ekilde e?itilememesidir. Genel olarak gerçekle?tirilen planlarda e?itim k?sm? bo? b?rak?ld??? ve halk?n projelere kat?l?m? sa?lanmad??? için çal??malar yerli halktan yeterli destek ve ilgiyi görememi?tir.
Ekolojik temele dayal? bölge planlama aç?s?ndan Türkiye bölge planlar?na bak?ld???nda, bu alalay??a en yak?n planlama çal??mas? olarak Zonguldak, Karabük, Bart?n projesi örnek gösterilebilir.
KAYNAKLAR
ATABAY., S. (1998) ?EKOLOJ?K TEMELE DAYALI BÖLGE PLANLAMA?, Uluslar Aras? Sempozyum Bildirileri Ocak 1996, Y.T.Ü. Bas?m-Yay?m Merkezi, ?stanbul
AVCI., S. (2000)?TÜRK?YE?N?N EKONOM? POL?T?KALARI VE CO?RAF? SONUÇLARI?, ?.Ü.Co?rafya Dergisi,Say?:8, s:29-70, ?stanbul
DPT, (1989), ?ALTINCI BE? YILLIK KALKINMA PLANI 1990-1994?, Devlet Planlama Te?kilat? Yay?n?, Ankara
DPT, (1996) ?YED?NC? BE? YILLIK KALKINMA PLANI 1996-2000?, T.C. Ba?bakanl?k Devlet Planlama Te?kilat? Müste?arl??? Yay?n?, Ankara
DPT (2000), ?UZUN VADEL? STRATEJ? VE SEK?Z?NC? BE? YILLIK KALKINMA PLANI 2001-2005?, T.C. Ba?bakanl?k Devlet Planlama Te?kilat? Müste?arl??? Yay?n?, Ankara
Ayhan Uysal, ?SÜRDÜRÜLEB?L?R KALKINMA: GENEL BAKI? YÖNET?C? ÖZET? 6-OCAK-2003?http://vizyon2023.tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/cevrevesurdur ulebilirkalkinma/raporlar/son/EK-3)
ÇALI., H. HÜSEY?N, ?SÜRDÜRÜLEB?L?R KALKINMA POL?T?KALARI VE TÜRK?YE AÇISINDAN ?NCELENMES?? (http://www.caginpolisi.com.tr/21.htm) (13.12.2004)
SEK?Z?NC? BE? YILLIK KALKINMA PLANI, Çevre Ve Orman Bakanl??? (http://www.cevreorman.gov. tr/plan8.htm) (12.01.2005)
ULUSAL ÇEVRE VE EYLEM PLANI (UÇEP) Çevre Ve Orman Bakanl???,  (http://www.cevreorman. gov. tr/belgeler/ucep) (02.12.2004)
DO?U KARADEN?Z PROJES?, (http://ekutup.dpt.gov.tr/bölgesel/dokap/özet/pdf) 
GÜNEY DO?U ANADOLU KALKINMA PROJES?, (http://ekutup.dpt.gov.tr/bölge sel/ gap2003/pdf) 
ZONGULDAK KARABÜK BARTIN PROJES?, (http://ekutup.dpt.gov.tr/bölgesel/ zbkp/pdf)
TÜRK?YEDE BÖLGESEL FARKLILIKLARIN NEDENLER? VE BU FARKLILIKLARIN AZALTILMASINA YÖNEL?K POL?T?KA ÖNER?LER?, (http://ekutup.dpt.gov.tr/ bölgesel/mehmetkirmic/pdf) 
Dipnotlar
[1]Türkiye?nin bölge planlama politikalar?yla ilgili temel amaçlar ve stratejiler aç?klan?rken 6. 7. ve 8. Be? Y?ll?k Kalk?nma Planlar??n?n bölgesel geli?me-bölgesel planlama k?s?mlar?ndaki maddeler kullan?lm??t?r. 
[2]Organize sanayi bölgelerinin ülke ekonomisindeki önemli bir faydas? daha az çevre sorunlar?na yol açmas?, ekonomiye bu konuda yeni yükler getirmemesidir. Organize sanayi bölgelerinde önleme ve izleme çal??malar? da kolayl?k sa?lamaktad?r.
Anasayfa