HUŞLAR'IN (BETULA)
TÜRKİYE'DE'Kİ DAĞILIŞI
Siğilli huş (B.pendula Roth.).
Kızılağaç yapraklı huş (B.medwediewi Regel.)
Kafkas tüylü huşu (B.litwinowii Doluch.)
B. recuravata (Ig. Vassil) V. Vassil'dir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Anasayfa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
HUŞLAR'IN (BETULA) TÜRKİYE'DE'Kİ DAĞILIŞI |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| YAZI VE FOTOĞRAFLAR: özge KOCADAĞLI | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Huş'un Genel Tanımı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bir cinsli, bir evcikli, anemogam, odunsu bitkilerdir. Gövdelerinin çoğunlukla beyaz, ince kabukları vardır. Kabuklar ince levhalar halinde soyulur veya kavlar dökülür. Kabuk üzerinde yatay çizgiler halinde, koyu renkli lentiseller bulunur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sürgünler ince ve elastiki, çoğunlukla yeşilimtırak veya kırmızı renklidir. Yapraklar uzun saplı, çoğunlukla üçgenimsi-yumurta biçimindedir ve kenarları çift sıralı dişlidir. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erkek çiçek kurulları sonbaharda oluşur. 2 veya 3'ü bir arada terminal veya yan durumlu olarak sürgünler üzerinde yer alırlar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sonbahardan sonra gelişimini tamamlayan, dişi çiçek kurulları yan dalların uçlarında yer alır. Dişi çiçek kurulları silindirik bir yapıya sahiptir. Meyveleri oluşturan derimsi pullar sonbaharda kanatlı meyvelerle birlikte dağılır, saçılırlar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Huşların Dünyadaki Dağılışı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Betula cinsi dünyada oldukça geniş bir yayılış alanına sahiptir. Ilıman ve serin yerlerin ağaçları olarak da tanımlanan huşların genel olarak yayılış alanları Kuzey yarımkürede Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'dır. Bu geniş yayılış alanı içinde huşlar 40 kadar farklı türle temsil edilir. En yaygın olanı siğilli huş, salkım huş, akhuş ve Avrupa huşu gibi isimlerle bilinen Betula Pendula'nın yayılış alanı Avrupa, Batı Sibirya, Kafkas dağları, İran'ın kuzey ve kuzeybatısı ve Kuzey Irak'tır. Norveç'te 69° kuzey enlemine kadar erişen Avrupa huşu, Asya'nın kuzeyinde Yenisey Nehri'nin doğusunda 105° doğu boylamına kadar sokulur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Huş'ların Ekolojik İstekleri | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Huşlar ılıman ve serin yerlerin ağaçlarıdır. Işık istekleri fazladır. Yangınlardan sonra gelen öncü ağaçlardır. Kısa ömürlüdürler. Genellikle derin, iyi drenajlı toprakları tercih etseler de, rutubetli, çakıllı ve taşlı yerlerde, kaya çatlakları arasında da yetişebilirler. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Huşların Kullanım Alanları | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İyi işlenebilen, kolay kuruyan, çok dayanıklı, Açık renkli odunları kontrplak, döşeme ve kağıt endüstrisinde, tornacılıkta, Travers, lif levha-yonga levha ve mobilya yapımında değerlendirildiği gibi, aktif kömürü Votka'nın destilasyon'unda koku giderici olarak kullanılır. Huş öz suyundan elde edilen huş birasş da meşhurdur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bir çoğunun kabuklarından elde edilen Huş Yağı (Oleum Betulinum) (B. Papyrifera) çeşitli yerlerde, ayrıca romatizmaya karşı kullanılır. Kuzey ülkelerinde, kışın yağmurlu havalarda ateş yakma için Huşun kabukları kullanılır. gövde ve dal katranı yumuşak derilerin hazırlanmasında kullanılmıştır. Amerikan yerlileri B. Papyrifera'yı (Kağıt huşu) kano yapımında kullandığı da bilinmektedir. Kuzey Amerikanın Atlantik kıyılarındaki micmac yerlileri (Miqkmaq) tüylü kalem yapımında, kızılderili çadırı örtüsü yapımında ve bebek beşiği yapımnda Huş'un kabuğunu kullanırdı. Huşlar parkçılık yönünden de değerli süs bitkileridir. Park ve bahçelerde, yol kenarlarında süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Betula pendula en fazla kültüvarş olan huş türüdür. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Türkiye'de Huşlar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Anadolu'nun doğu ve kuzeydoğusundaki yüksek kesimlerde tek başına ya da başka ağaçlarla karışık olarak bulunurlar. Ülkemizde 2,63 km² saf huş ormanı bulunmaktadır. Huşun Türkiye'deki yayılışı genellikle volkanik araziler olmakla birlikte, huşların yayılış nedenini sadece volkanik topraklara bağlamanın düşündürücü olduğunu da belirtmek gerekir. Çünkü huşların dünyada oldukça geniş bir yayılış alanı vardır. Örneğin Betulapendula'ın Anadolu'daki yayılış alanı çoğunlukla volkanik dağların yüksek kesimleridir. Ancak bu yayılış sadece volkanik dağların varlığyla değil, yayılış alanındaki serin ve nemli iklim koşullar ile de ilgili olmalıdır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Türkiye'de doğal olarak yetişen türleri; Siğilli huş (B.pendula Roth.). Kızılağaç yapraklı huş (B.medwediewi Regel.) Kafkas tüylü huşu (B.litwinowii Doluch.) B. recuravata (Ig. Vassil) V. Vassil'dir. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Betula pendula Roth. (Siğilli huş, Salkım huş, Avrupa Huş'u): | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 20 metreye kadar boylanabilen, dalları aşağı doğru sarkık bir ağaçtır. Gövde kabukları parlak beyaz renklidir. Geniş ve ince levhalar halinde soyulabilir. Lentiseller enine ince uzun çizgiler halindedir. Yaşlı a?açların dip kısmındaki kabuklar kaba, esmer ve çatlaklıdır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Genç sürgünler son derece ince, elastiki, aşağıya doğru sarkıktır. 3-7 cm. uzunlu?undaki sivri damla uçlu, dip tarafı kama biçiminde daralan, yumurtamsı-rombik yaprakların kenarı çift sıra sivri dişlidir. Yapragın her iki yüzüde çıplak ve yapışkandır. Yaprak sapı 2-3 cm. uzunluğundadır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erkek çiçekler sonbaharda ortaya çıkar, ilkbaharda daha da gelişerek 5-6 cm. ye ulaşır. Dişi çiçek kurulları ilk baharda gelişir, kurulu oluşturan üç loplu meyva pulları sonradan dağılır ve pulların iç tarafında yer alan kanatlı nus meyveler etrafa saçılır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Türkiye'de, Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu'da, Nemrut Dağı krateri içerisinde, Tunceli, Ovacık, Munzur vadisi, Artvin-Ardanuç, Erzincan, Erzurum, Muş, Gümüşhane ve Kars dolaylarında 1800-3000 metre yükseltiler arasında bulunur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Betula litwinowii (Kafkas Tüylü Huşu): | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yayılış alanı Hazar Denizi'nin batısı, Kafkas dağları ve Anadolu'nun kuzeydoğusu ile sınırlıdır. Betula litwinowii, ladin, göknar ve bazı çam türleri ile beraber bulunur ve subalpin bitki topluluklarını oluşturan bir elemen olarak tanımlanır. Yayılış alanı Betula pendula'ya göre oldukça sınırlı, Betula medwedewii'ye göre daha fazladır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Betulamedwedewii (Kızılağaç Yapraklı Huş): | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Betula litwinowii'e göre çok daha sınırlı bir yayılış alanına sahiptir. Daha çok 1500-2300 metreler arasında ortaya çıkmaktadır. Kuzeydoğu Anadolu'da daha çok alçak seviyelerde ise Rhododendron ponticum, R. Caucasicum, Laurocerasus officinalis ve Vaccinium arctostaphylos gibi daima yeşil türlerle birlikte nemli, derin yarılmış vadi içlerini yaşam alanı olarak seçer. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| FOTOĞRAFLAR | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şekil 1: Betula pendula odununun enine kesiti. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 1: Betula Pendula'nın Genel görünümü (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 3: Betula pendula'nın gövde kabuğu (genç birey) (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 2: Betula pendula'nın genel görünümü (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 4: Betula pendula'nın gövde kabuğu (daha ileri yaşlı birey) (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 6: Betula pendula'nın dişi çiçek kurulu ve yaprağı (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 8: Betula pendula'nın tohumları (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 7: Betula pendula'nın açılmış dişi çiçek kurulu (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 9: Betula pendula'nın erkek çiçek kurulu (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fotoğraf 10: Betula pendula'nın açılmış erkek çiçek kurulu (Foto: Özge Kocadağlı) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| KAYNAKLAR | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| AVCI, M., (2004), İç Anadolu bölgesi ormanlarının son sığınakları-Karacadağ ve Karadağ volkanlarının bitki örtüsü, Çantay Kitabevi, İstanbul. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| YALTIRIK, F., EFE, A.,2000, Dendroloji-ders kitabı,Çantay Kitabevi, İstanbul. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| http://www.ogm.gov.tr/agaclarimiz/agac19.htm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| http://www.orman.istanbul.edu.tr/abis2001/liste/Betula_pendula.htm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| http://www.cnr.vt.edu/dendro/dendrology/syllabus/factsheet.cfm (Betula papyrifera) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Microsoft Encarta Referans Library 2003 (betula) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Anasayfa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||