Eski ve ilk "Büyük Oyun", Rus Çarlığı ile İngiltere İmparatorluğu arasında 20. yüzyılın başlarında Orta Asya ve Kafkaslar'a yönelik nüfuz savaşına verilen ad. Beş yıldır bu adlandırma, başta Hazar denizi olmak üzere Orta Asya'daki petrol ve doğalgaz rezervlerinin kontrolu için verilen mücadele için kullanılıyor. Yüzde 80'inin Azarbeycan ve Kazakistan'da bulunduğu tahmin edilen bu rezervlerin, petrole olan talebi giderek artan dünya ekonomilerine nefes aldıracak zenginlikte olduğu kesin.

Ama bu petrol hangi yollardan, kimin kontrolünde dünyaya akacak? Hangi yatırımcılar ve hangi devletler bu dev projeden gerek ticari gerekse politik çıkar sağlayabilecekler?

Başta Rusya, Avrupa Birliği, İngiltere ve ABD olmak üzere, irili ufaklı birçok oyuncunun yığıldığı satranç tahtasında beş yıldır net bir oyun planı görülebilmiş değil. Bu yazının amacı, "yeni Büyük Oyun" üzerine çözümlemeler getirmek de değil ve bu zaten (satranç tahtası daha çok bir "puzzle"ı andırıyor!) yapılamaz. Ama Internet, bu konuda eşsiz kaynaklarla dolup taşıyor. Yazının amacı, "teröre karşı" ve "medeniyet için" ya da "sonsuz adalet" için verilecek bir savaşın geçeceği coğrafyanın başka ne türlü savaşlara gebe olduğuna dair ipuçları taşıyan, "puzzle"ı değişik açılardan tartışan kaynaklara işaret etmek.

Beyaz Saray'da Türki cumhuriyetler geçidi

Örneğin bir Washington Post makalesinden, Azerbaycan petrolüne yatırım yapan bir ABD firmasının, Başkan Clinton'dan Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'i Washington!'a davet etme sözü kopardığını öğreniyoruz. Altı ay sonra, o güne kadar bağışlarıyla hep Cumhuriyetçiler'i desteklemiş olan şirket, Demokrat Parti'ye 50,000 dolar bağış yapıyor. Ağustos 1997'de ise Clinton Beyaz Saray'da Aliyev'i ağırlıyor ve liderlerin huzurunda yeni bir Amoco petrol arama anlaşması imzalanıyor.

Petrolde bölge ülkeleri arasında üçüncü, doğalgazda ise dünyada dördüncü sırada gelen Türkmenistan'ın Cumhurbaşkanı Niyazov'un 4 Mayıs 1998'de Washington'da benzer bir biçimde ağırlanışını ise bir Time makalesinden hatırlıyoruz. Oval Ofis'te Clinton'la 45 dakika görüşen Niyazov, hükümet üyeleri ve CIA Direktörü george Tenet'la da temaslarda bulunmuş.

Bu arada, Rusya'nın petrolü kuzeyden ya da Karadeniz üzerinden Balkanlar'a aktararak batıya ulaştırma çalışmaları ile, Pakistan - Suudi - Birleşik Arap Emirlikleri sermayeli "Central Asian Gas and Oil Pipelines" (CENTGAS-OP) projesi ve Bakü - Ceyhan hattı projesi arasındaki kıyasıya rekabet de tüm hızıyla sürmekte. Bir de not: Petrolü Hint Okyanusu'na indirmeyi hedefleyen CENTGAS - OP projesinde, ikili boru hattı Afganistan ve Pakistan üzerinden, yani tam bugün "medeniyet savaşı"nın başlaması beklenen bölgeden geçiyor.

ABD - Rusya ittifakı?

Yöneticiler için strateji üretmeyi ve stratejilere bilgi altyapısı oluşturmayı hedefleyen Heritage Vakfı'nın Web sitesinde yayınlanan 25 Ocak 1996 tarihli bir makale de "Yeni Büyük Oyun"la ilgili kapsamlı bir panorama veriyor. Ama Ph.D'li "Senior Policy Analyst" Ariel Cohen'in yazdıklarına bakılırsa, petrol ve doğal gaz boru harlarının kontrolunu elinde bulundurmak için her yolu deneyen, Kafkaslar'ı karıştıran ve onbinlerce insanın ölümüne yol açan savaşları körükleyen Rusya Federasyonu ile ABD arasında uzlaşmaz çelişkiler bulunuyor. Cohen'in çizdiği tabloda, emperyalist politikaları yeniden coşan Rusya ile ABD'nin er ya da geç karşı karşıya gelmesi kaçınılmaz.

15 Şubat 2001 tarihli bir Guardian makalesine bakılırsa da, Hazar petrolünü Karadeniz üzerinden Burgaz Limanı'na ulaştırıp Bulgaristan, Makedonya ve Arnavutluk üzerinden batıya iletecek proje, ABD'de onay görüyor. bu konuda Guardian, US Trade and Development Agency'nin Mayıs ayında yayınladığı bir rapora atıfta bulunuyor.

Bu arada, Azarbeycan'la Türkmenistan arasındaki Hazar petrolü gerginliğini ve Türkmenistan'ın Azarbeycan'daki büyükelçiliğini "bütçe darlığı" gerekçesiyle kapatma kararını BBC 5 Haziran 2001'de ele almış.

Makalede, "Bazı şeyler için henüz erken. Hazar'a kıyısı bulunan İran, Rusya, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan arasında çözülmesi gereken meseleler var" deniyor.