Bu hafta, olup biten tatsızlıkları pas geçip "Sundance Online Film Festivali"ni yazmaya niyetlenmiştim. Ama son anda caydım. Tatsızlıkların üzerine bir parça bal çalmak ağızdaki acıyı yok etmiyor, bu bir. İkincisi de, Web'de bir şeylerin neden kötü gittiği şimdi tartışılmalı. Turkport'un başına gelen, son altı aydır tüm dünyada yüzlerce sitenin başına geliyor. 2001'in ilk haftalarında Türkiye'de de sitelerin kepenklerini indirişine tanık oluyoruz. Kötüye gidişin nedenleri üzerine söylenebilecekler buraya elbette sığmaz. Ama bazı temel şeylerin altını çizmek gerek. Özellikle de bir noktanın.

Her şeyden önce, bizde de bir süre pekçok kişi tarafından "default" doğru sayılan "Web'de iş yapmanın fiziksel ortama göre daha az maliyetli olduğu" tezi, herhalde artık bu kişilerce de anlaşılmıştır ki, efsanenin dik alasıdır. Donanım, hat ve eleman maliyetleri bir yana, yazılım maliyetleri bazen tek kelimeyle öldürücü olabilmekte. Buna bir de tanıtım maliyetlerini eklemek gerek.

İkincisi, Internet denilen muhteşem bir iletişim ortamının bulunması, bu ortamda "ne olursa olsun" iletişim olabileceği anlamına gelmiyor. Hangi veriyi hangi yollardan kimin için temin edeceğiniz sorusunu net ve isabetli bir şekilde cevaplandıramazsanız ve bu veriyi söz konusu kitleye en uygun biçimde sunmazsanız, yapılan şey iletişim olamıyor. Internet'teki pekçok site, trafiğin ortasında camlarını sonuna kadar açmış bangır bangır kaset çalan, çevredekilerin o müzikten çok hoşlanacağına inanmış egosantrik sürücülere benziyor.

Gelelim en önemli noktaya. Maliyetleri minimize etmiş ve kimin için hangi veriyi nasıl sunacağınız konusunda dünyanın en doğru kararlarını vermiş olsanız bile, bu düşük maliyetli ve olağanüstü isabetli işi yaparken "nasıl para kazanacağınız"ı da biliyor olmanız gerek. Oysa Internet'te iş yapanların belki yüzde 95'inin tutarlı bir kazanç modeli bulunmuyor.

Türkiye için bu oran belki yüzde 99. Bazılarının ise, inanılır gibi değil ama, bir kazanç modeli bile bulunmuyor. Bu sonuncu noktadan bakıldığında 2000 yılının ikinci yarısında başlayan ve halen sürmekte olan "online krizi"ni şöyle basitçe açıklamak mümkün: Yere çakılan Internet şirketlerinin büyük bir çoğunda kısa, hatta orta vadede artıya geçme hedefi yoktu. Bu şirketler, bir marka değeri yarattıktan sonra halka açılmayla para toplamayı amaçlamıştı.

Tutmayan, çöken strateji, "online krizi"ne yol açan yanlış hesap, herşeyden önce bu. Ama iş bununla bitmiyor. Borsada halka açılmayı temel strateji olarak benimsememiş, yaptığı işle ve çok da uzatmadan artıya geçmeyi hedefleyen "geleneksel vizyonlu" Internet operasyonlarında da tökezlemeler yaşanıyor. Hem de uluslararası piyasanın devi dediklerimizde.

4000 çalışanı bulunan CNN, aralık ayında çalışanlarını uyararak yeni yılın ilk aylarında büyük bir işten çıkarmaya gidebileceğini açıkladı. Haber devinin ocak ayının sonlarında 1000'e yakın elemanının işine son vereceği tahmin ediliyor.

Geçen haftalarda ise önce News Corp, Internet bölümü News Digital Media'da kadro daraltma kararı aldığını açıklayıp Foxnews.com, Foxsports.com ve Fox.com'da çalışanların yaklaşık yarısını, 450 kişiyi işten çıkardı. Ardından da New York Times Digital'da, 69 kişinin (elemanlarının yüzde 17'si) işine son verildi. Bu ikinci tensikatın gerekçesi, reklam gelirlerindeki "beklenmeyen" düşüştü.

Internet'te doğru işi yapanlar için bile geçerli olan en kritik sorun bu işte: "Reklam geliri" dışında esaslı bir kazanç modelinin bulunmayışı. Çürüklerin ayıklanması süreci büyük ölçüde bittikten sonra bile cevabı bulunması gereken temel soru bu. Online iletişim ve hizmet işinde reklam gelirleri dışında nereden para kazanılacak? Veri ve hizmetlerin bir bölümü paralı mı olacak? Banner satışlarının dışında stratejik sponsorluk anlaşmalarına mı gidilecek? Yoksa bambaşka bir şey mi?