|
ÖĞRENCİYİ TANIMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Kişinin Kendini Anlatması Yaklaşımları: Görüşme,envanter,anket,bilgi toplama fişleri, işaretleme listeleri,zaman cetveli,otobiyografi,psikodrama.
Bireyi Tanıyandan Sorma :Gözlem,derecelendirme ölçekleri,sosyometrik teknikler, sosyometri,kimdir bu?,aile ziyaretleri,aile konferansları,vaka kaydı,vaka incelemesi,vaka konferansı,sosyodrama.
ÖĞRENCİYİ TANIMAYA YARAYAN TEMEL BİLGİLER:
1-Öğrencinin kendisinden,yakınlarından ve okul ön kayıtlarından,
2-Öğrencinin sağlık gelişiminin incelenmesinden,
3-Öğrencinin kişisel dosyasındaki kayıtlardan ,
4-Ders başarı durumunun değerlendirilmesinden,
5-Okuldaki ders içi ve dışı davranışlarının incelenmesinden,
6-Güzel sanatlar,el sanatları,spor çalışmaları gibi değişik faaliyet alanlarının,arkadaş ilişkilerinin gözlenmesinden,
7-Aile durumunun ve okul dışı sosyal hayatının incelenmesinden,
8-Kişilik özellikleri ve yeteneklerinin incelenmesinden,
9-Mesleki bilgi ve gelecekle ilgili düşüncelerinin incelenmesinden elde edilir.
Bilgilerin toplanması ve toplanan bilgilerden öğrenci hakkında karar verilebilmesi için başvurulacak tekniklerden bazıları şunlardır:
1-Soru Listesi,
2-Otobiyografi,
3-Gözlem,
4-vaka kaydı ve incelemesi,
5-Zaman cetveli,
6-Problem tarama listesi,
7-Yetenek,başarı karşılaştırma tablosu,
8-Derecelendirme cetveli,
9-Ev ziyaretleri,
10-Sosyometri
11-Kimdir bu?,
12-vaka konferansı,
13-Sosyo-drama,
14-Oyun terapisi,
15-Grup terapisi,
16-Bibliyo terapi
17-Görüşme,
18-Testler.
ÖĞRENCİYİ TANIMA TEKNİKLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
A-TESTLER
B-TEST DIŞI TEKNİKLER
A-TESTLER: Objektif bilgi toplamak için kullanılan araçlardan en önemlisi değişik testlerdir. Test araçlarının:Yerinde kullanılması,yorumlanmasının bilinmesi, test hakkında teknik bilgiye sahip olunması,kullanılan testin neyi,ne derece ölçtüğünün bilinmesi,test sonuçlarından eğitimde nasıl yararlanılacağının bilinmesi gerekir.
1-BAŞARI TESTLERİ:Öğrenilenlerin ölçülmesi amacı ile belirli bilgi düzeyleri için belirli ünite ya da ders alanlarında hazırlanmış testlerdir.
a)Standart başarı testleri:Belirli bir konu,ünite veya konu alanını esas alarak hazırlanmış,bireyin öğrenme çevresini ve içinde bulunduğu özel koşulları dikkate almayan,hazırlandığı alanda genel olarak kullanılabilen standart ölçme araçlarıdır.
b)Öğretmen yapısı başarı testler:Öğrenme çevresini,öğrencileri ve öğretilen kadarını dikkate alarak öğretmenlerin kendi sınıflarında kendi okuttukları bazı konuları ya da üniteleri ölçmek amacı ile hazırladıkları sınıf-içi başarı testleridir.
Bu testler sadece hazırlandıkları konular ve sınıflar için geçerlidir.
2-YETENEK TESTLERİ:Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi toplamak amacıyla belirli yaş grupları için değişik biçimlerde hazırlanmış standart testlerdir. Üç gruba ayrılır:
a)Genel Yetenek Testleri:Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçen testlerdir. Stanford-Binet,Wisc-R ve Temel Kabiliyetler testleri gibi...
b)Özel Yetenek Testleri: Müzik,resim,sanat,dalları,dil yeteneği, sayı,soyut kavrama,mekanik kavrama yeteneği gibi farklı zihin yeteneklerini ölçmek amacıyla hazırlanmışlardır. Leiter Performans Testi,Kelime Söyleyiş Testi,Goodenugh-Bir Adam Çiz Testi,Gessel figürleri,Mekanik -Uzay İlişkileri-Soyut Düşünme Testleri gibi...
3-KİŞİLİK TESTLERİ: Yapıları ve kullanılış amaçları birinden diğerine büyük farklılıklar gösteren çok çeşitli şekillerde hazırlanmış psikolojik ölçme araçlarıdır. Genel olarak kişilik testleri projektif(yansıtıcı) türden olup kişisel yoruma açıktır. Uygulama ve yorumlama profesyonel bilgi gerektirir. Dört gruba ayrılır:
a)Projektif Kişilik Testleri:Roschach Mürekkep Lekesi,Tematik Algılama (T.A.T.) Testi,C.A.T.(Çocuklar İçin Algılama Testi),Serbest Çağrışım Testleri bu gruptandır. Klinik psikoloji alanında kullanılır,profesyonel uygulayıcı gerekir.
b) İlgi Envanterleri:İnsanın hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeyleri sıralama yöntemidir. Başarıyı ölçmez.Kuder ilgi Envanteri,Kendini Değerlendirme Envanteri,Akademik Benlik Kavram Ölçeği,Hacettepe Kişilik Envant.Benlik Tasarımı,
c)Kişilik Envanteri: Psikolojik Danışmada danışanın psikolojik danışma yardımı almasını gerektirecek bir kişilik bozukluğu olup olmadığı ve ya danışanın girmek istediği mesleğe uygun kişilik örüntüsüne sahip olup olmadığını belirlemek amacıyla uygulanan testlerdir. Kişiliği ölçmek üzere hazırlanan araçlardan,genellikle tepki kurulması(response set)ve sosyal istenirlik faktörleri yüzünden geçerli sonuç elde edilememekte.
Ancak,Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri(MMPI)gibi,üzerinde çok çalışılmış araçlar bu engelleri ortadan kaldırabilmiştir ve uyum bozukluklarını belirlemede başarı ile kullanılmaktadır.
d) Uyum Envanterleri:Uyum problemlerini tespit etmek amacıyla kullanılan testlerdir. Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri,bireyin içinde bulunduğu stresli durumdan dolayı hissettiği,o ana özgü "Durumluk kaygı" ile kişinin çevresini sürekli stresli olarak algılaması ve her uyarıcıyı,benliğini tehdit edici olarak algılaması diye tanımlanan"Sürekli kay
gı"yı ölçmek amacı ile hazırlanmıştır. İlkokul çocukları için Uyumsal Davranış Skalası,fiziksel ve zihinsel özürü olan çocukların davranışlarını derecelemek için geliştirilmiş standart bir dereceleme ölçeğidir.
Bu araç ile bir kimse bir çocuk hakkındaki gözlemlerini,bir davranış listesini dereceleme sureti ile ifade etmektedir. Aracın birinci bölümü gelişimsel bir ölçek olup çocuğun,bağımsızlığının gelişimi için önemli sayılan on davranış alanında beceri ve alışkanlıkları değerlendirilmek
tedir.İkinci bölümü toplumun zihin özürlü çocuktan beklediği davranışlardan hareketle hazırlanmış olup kişinin çevreye uyumu hakkında bilgi verecek maddelerden oluşmaktadır.
B-TEST DIŞI TEKNİKLER:
1-GÖZLEM TEKNİKLERİ: a)Gözlem b)Anekdot c)Derecelendirme Ölçeği
2-ANKET
3-PROBLEM TARAMA LİSTESİ
4-YETENEK-BAŞARI KARŞILAŞTIRMASI
5-OTOBİYOGRAFİ
6-SOSYOMETRİK TEKNİKLER:a)Sosyometri b)Kimdir Bu?
7-GÖRÜŞME
8-PSİKOLOJİK DANIŞMA
9-GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE GRUP REHBERLİĞİ
10-DRAMA VE OYUN TEKNİKLERİ:a)Psikodrama b)Sosyodrama c)Oyun Terapisi
11-EV ZİYARETLERİ
12-VAK'A İNCELEMESİ
13-VAK'A KONFERANSI
14-VELİ KONFERANSI
15-TOPLU DOSYA
16-DİĞER TEKNİKLER :a)Aile Terapisi b)Bibliyoterapi c)Günlük Zaman Çizelgesi d)Hatıra Kayıtları.
ÖĞRENCİNİN ANLATTIKLARINA DAYALI TEKNİKLER
OTOBİYOGRAFİ:
Bireyin kendisi hakkındaki bilgileri yazılı olarak serbestçe rapor etmesidir. Bireyin her türlü özelliği hakkında kendi dilediği gibi yazmasına imkan veren serbest bir anlatım tekniğidir. Ancak oldukça sübjektif bir bilgi toplama yoludur. Bu nedenle yorumlanması zordur. Toplanan
bilgilerin yorumlanıp değerlendirilmesi için bireyle yüz yüze gelmek ve birey hakkında başka yollarla toplanan bilgileri dikkate almak gerekir.
Bireyin doyurulmamış istek ve umularını açığa vurmasına,kendi duygularını,tavırlarını ve amaçlarını daha ayrıntılı olarak görmesine yardım ettiği gibi,birey hakkında başka tekniklerle toplanmış bilgilerin daha çok anlam ve canlılık kazanmasına da hizmet eder.
Otobiyografi ile öğrencinin ailesi,okulöncesi hayatı, diğer öğrencilerle ve öğretmenlerle ilişkileri,zevkleri,geleceğe yönelik meslek,öğrenim ve diğer alanların tercihi vb. konular öğrenilebilir.
Otobiyografide ya bireyin kendisi hakkında her konuda istediği gibi serbestçe yazması istenir ( kontrolsüz otobiyografi ) ya da yazılacak konu ve alt konuları sınırlandırılır. Ör. Aile özgeçmişi,arkadaşlarıyla ilişkileri ,ilgileri(kontrollü otobiyografi ).
PROBLEM TARAMA LİSTESİ :
Bireyi kaygılandıran ve onun çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum yapmasını engelleyen tüm problemlerin tespit edilebileceği bir teknik.
Problem tarama listesi,genellikle, a) sağlık ve bedensel gelişim,
b)Okul yaşamı, c)Ev ve aile yaşamı, d)Başkaları ile ilişki kurma ,e)Kız ve erkek arkadaşlık yaşamı, f)Gelecekteki öğrenim ve iş yaşamı, g)Bireyin kendi iç dünyası ya da benlik tasarımı ile ilgili alanlardaki problemleri kapsar.
Problem tarama listesi hazırlanırken listenin uygulanacağı grup yada okul düzeyi esas alınır. Hazırlamada genel bir yöntem olarak, listenin uygulanacağı düzeydeki bireylerden serbest yazılı anlatım yolu ile çeşitli problemler hakkında bilgiler toplanır. Bu bilgiler bir analize
tabi tutularak problem alanları ve her alan altında yer alan problemler frekanslarıyla listelenir. Ayrıca,söz konusu okul ya da yaş düzeyindeki bireylerin problemleri hakkında ilgili literatürden toplanan ve yine ilgili öğretmen ve danışmanların görüşlerinden elde edilen farklı problemler esas listeye eklenir. Burada verilen hazırlama yönteminden de anlaşılacağı gibi gruplara,yaşlara ve okul düzeylerine göre hazırlanmış değişik ve içeriği birbirinden oldukça farklı problem tarama listesi formları vardır.
Hazırlanışı ne kadar yeterli olursa olsun,problem tarama listelerinin : Toplumsal,ekonomik,teknolojik ve kültürel değişmelere paralel olarak sürekli yenilenmesi gerekir.
Her problem tarama listesinde her problem,bir problem durumunu gösteren olumlu cümleler biçiminde ifade edilir. Bir gelenek olarak her alanla ilgili problem cümleleri alt alta gruplar halinde sıralanır. Ancak problemlerin başında ilgili olduğu alan belirtilmez. Genellikle,bireyin
varsa başka problemlerini serbestçe yazabileceği boş bir yer bırakılır.
Problem tarama listeleri ile ilgili çeşitli açıklamaların ışığında listeler tüm bir okulun eğitim programının yeniden düzenlenmesinde;okul psikolojik danışma ve rehberlik programının örgütlenmesinde ve geliştirilmesinde;bireylerin kendi problemlerinin daha iyi anlamalarını
sağlamada;psikolojik danışmaya ihtiyaç gösteren çok problemli öğrencilerin belirlenmesinde;psikolojik danışma sürecinin etkililiğinin arttırılmasında;öğrencilerin problemlerinin yaş,cinsiyet,sosyo-ekonomik durum gibi değişkenler bakımından nasıl farklılaştığını incelemede kolaylıkla kullanılabilmektedir.
ANKET :
Öğrencinin,öğrenmek istenen durumlarını genellikle yazılı soru formları haline getirip doldurmasını sağlayarak bilgi alma tekniğidir. Soruları öğrencinin okul içi ve okul dışı etkinlikleri,ev ve aile yaşamları sağlık durumları,eğitsel ve mesleki planları,çalışma alışkanlıkları,özel ilgileri ve zevkleri ve diğer istenilen konularda kendisinden,ailesinden ya da yakınlarından bilgi alacak şekilde düzenlemek mümkündür.
Her şeyden önce,cevaplama güvenliği ve katılma oranını yüksek tutmak için toplanan bilgilerin gizli tutulacağı,bilgilerin amaç dışı başkaları ile paylaşılmayacağı açıkça belirtilmelidir. Anketin kapsadığı alan ya da konu mutlaka sınırlı tutulmalıdır. Elde hazır bulunan bilgiler tekrar sorularak ya da gereksiz sorulara yer vererek anketin hacmi genişle
tilmemelidir.Çok özel ve kişisel sorulardan kaçınmalıdır. Benimsenen cevaplama biçimi verilecek cevaba uygun olmalıdır:Örneğin cevabı hazır olarak şıklar halinde verilebilecek bir soru açık-uçlu,yani cevaplayıcının yazarak cevaplayacağı biçimde sorulmamalı;buna karşın,cevaplayıcının yazarak daha geçerli bilgiler verebileceği bir soru da kapalı-uçlu
yani hazır şıklar halinde cevaplamaya uygun bir soru durumuna getirilmemelidir.
Okullarda anket geliştirilirken :
1)anketin ne amaçla kullanılacağı,
2)hangi düzeyde hangi sınıflarda ve ne zaman anketin uygulanacağı,
3)anketi kimlerin uygulayacağı,
4)anketle toplanan bilgileri kimlerin özetleyip analiz edeceği açıkça belirlenmelidir.
SOSYOMETRİK TEKNİKLER : a)sosyometri b)Kimdir bu?
SOSYOMETRİ:
Bir gurupta grup üyelerinin birbirleriyle olan ilişkilerini,sosyal uyumlarını ya da sosyal uzaklıklarını görmek ve gurubun sosyal dokusunu anlamak,belirlemek amacıyla kullanılan bir tekniktir. Bu teknik öğrencilerin birbirlerini yeterince tanıdıktan sonra uygulanmalıdır. Bu
teknik okulda öğrencilerin:
a)kimlerle arkadaşlık kurdukları,
b)kimlerle işbirliği yapabildikleri,
c)en çok sevilen öğrencinin kim olduğu
d)liderleri ve grup dışı kalanları tespit etmede yardımcı olur.
Sosyometri belirli bir zamanda bir grubun bütün üyeleri arasında mevcut tüm sosyal ilişkileri ortaya koyması bakımından pratik ve kullanışlı bir yöntem olmakla birlikte bu sosyal ilişkilerin arkasındaki nedenler,değerler ve tutumlar hakkında fazla bir ipucu vermez. Bu bakımdan sosyometri daha ileri incelemeler ve değerlendirmeler için bir başlangıç noktası olarak düşünülmelidir.
KİMDİR BU? :
Sınıf içinde her bir öğrencinin nasıl tanındığını anlamak amacıyla hazırlanmış bir tekniktir. Bu teknikle öğrencilerin birbirlerini ve kendilerini nasıl gördükleri,birbirleri hakkında gözlemlerinin neler olduğuna ait bilgiler alınabilmektedir.
Kimdir bu? uygulamasında gruptaki kişilerin gözlemine açık olumlu ya da olumsuz özellik belirten cümleler verilir ve bu özellikteki kişinin kim olduğu sorulur. Öğrenci belirtilen özellikteki kişinin adını sorunun karşısına yazabileceği gibi madde kendi özelliğine uygunsa ken
di adını da yazabilir. Bu teknikle grupta sevilen/sevilmeyen,başarılı/başarısız,neşeli/elemli ,kavgacı/işbirlikçi vb. genel olarak belirlenir.
PSİKODRAMA :
Bireyin kendisi için kaygı ve üzüntü kaynağı olan bir psikolojik problemini bir rol alarak grup karşısında gerçek yaşamında olduğu gibi oynayıp ortaya koymasıdır. Tekniğin uygulanabilmesi için bir yönetici psikolojik danışman veya terapist ile grubu oluşturan danışanlar ya da
izleyiciler vardır. Danışanlardan biri kendi isteği ile grup karşısında kendi problemi ile ilgili rolünü oynar. Rol oynanırken ortamda gerekli düzenlemeler yapılır ve grubun bazı üyeleri oynanmakta olan rolün gerektirdiği diğer rolleri alır; ancak,baş oyuncu problemini oynamak üzere ortaya çıkan oyuncudur. Profesyonel bir uygulama gerektirdiği için ancak konunun uzmanı tarafından uygulanmalıdır.
GÖRÜŞME :
Bireyin çeşitli nitelikleri hakkında bilgi toplamaya yarayan bir araçtır. Buna bağlı olarak görüşme şu şekilde tanımlanabilir;"yüz yüze gelen iki veya daha fazla kişinin,belli bir amaçla sözel veya sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanmak suretiyle yarattıkları bir
etkileşimdir."
TÜRLERİ:
a)BİLGİ TOPLAMA GÖRÜŞMELERİ :
1)Kamuoyu,
2)Nüfus sayımı,
3)Sorunları saptama ve değerlendirme,
4)Aile ziyaretleri görüşmeleri.
b)BİLGİ VERME GÖRÜŞMELERİ :
1)İş ve meslek hakkında bilgi verme,
2)Yeni duruma alıştırma,
3)Danışma(Enformasyon)
4)Basın görüşme .
c)KİŞİSEL YARDIMA YÖNELİK GÖRÜŞMELER :
1)Sağlık muayenesi
2)Psikiyatrik görüşme,
3)Teşhis ve tedavi,
4)Test öncesi ve sonrası gör.
d)YAPITLI VE YAPITSIZ GÖRÜŞMELER :
1)Yapıtlı Görüşme;soruları ve uygulaması önceden düşünülerek hazırlanmış ve standart işlem yollarına bağlı kalınarak yürütülen bir görüşme türüdür. Görüşmeci önceden düzenlenen şekle,açıklamalara aynen uymak,görüşme sırasında belli işleri sırayla izlemek,soruları ve cevapları değiştirmeden aynen kaydetmek zorundadır. Yapıtlı görüşmelerde soruları ve açıklamaları kapsayan standart"Görüşme Kayıt Formları" kullanılmaktadır.
2)Yapıtsız Görüşme;daha esnek ve doğal bir görüşme yöntemidir. Görüşmeci
belirli bir şekle,sıraya uymak zorunda değildir. Görüşmeyi istediği ve uygun bulduğu şekilde yürütmek,istediği soruları sormak serbestisine sahiptir. Serbest görüşmede bireyin kendini rahat hissetmesi,içtenlikle kendini anlatması,fikirlerini ya da problemlerini ortaya koyması,soruları gerçeğe uygun şekilde cevaplaması olasılığı artar.
3)Kısmen yapıtlı-kısmen yapıtsız görüşme :Görüşmecinin kişisel özellikleri ve görüşmeye neden olan durumla yakından ilgilidir. Bazen,önceden düşünülmeyen fakat görüşme sırasında ortaya çıkan yeni durumlarda görüşmede bazı değişiklikler yapmayı gerektirebilir.
4)Odaklaşmış Görüşmeler ;Görüşmecinin dikkatini,görüşmenin belirli noktalarına yönelttiği,daha önceden planlanmış belli konularda bilgi toplama veya davranış ve tepkilerini gözleme gibi amaçlara yöneliktir.Görüşmeci gerekli bilgileri alabilmek için,bireyi bilgi almak istediği konuları tartışmaya yöneltir.
e)GÜDÜMLÜ VE GÜDÜMSÜZ GÖRÜŞMELER :
1)Güdümlü görüşme;Sürecin sorumluluğu görüşmecide toplanır. Birey,danışmana bağımlı bir tutum içindedir. Görüşme,danışmanın direktiflerine göre yürütülür. Danışman gerekli bilgileri vermekle yetinir ve danışan,onun tavsiye ve görüşlerini izler,uygulamaya çalışır. Danışman test ve envanterlerle bireye ve bireyin sorununa ilişkin olarak topladığı objektif bilgileri analiz eder,
yorumlar,kişi hakkında karara varır,tavsiyelerde bulunur.
2)Güdümsüz görüşme; Sorumluluklar,danışanın kendisine aittir. Kişi,danışmanın yardımına güvenmekle birlikte problemini kendisinin çözebileceğine inanmalıdır.
3)Eklektik görüşme tutumu;Güdümlü ve güdümsüz görüşme tutumlarının birlikte kullanılması yöntemidir.
f)GRUPLA GÖRÜŞME :
1)Serbest grup,
2)Bilgi alış-verişine yönelik grup,
3)Sahada grup,
4)Aile görüşmesi,
5)Psikodrama ve sosyodrama.
g)HABERLİ VE HABERSİZ GÖRÜŞMELER.
GÖZLEM VE GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER
Kişi hakkında daha objektif davranabilmek,gelişimini takip edebilmek tanımak amacıyla bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışlarını gözlemleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir.
1)TESADÜFİ GÖZLEM :Tesadüfi gözlem tamamen seçkisiz olarak,her bireyin tipik bulunan her tür davranışını her ortamda yaygın olarak gözlemektir. Okullarda öğretmenlerin ve yöneticilerin,öğrencilerin çeşitli davranışları hakkında yaptıkları yaygın tekniktir.
2)SİSTEMLİ GÖZLEM :Sadece belirli bir birey ya da bir grup içindeki bireylerin yine belirli davranışlarını gözlemek amacıyla yapılan gözleme tekniğidir. Her bireyin her davranışını gözlemleme yerine,bazı amaçlarla önceden belirlenmiş bir birey yada bir grup bireyin davranışlarını gözlemektir.
Hangi düzeyde kim tarafından yapılırsa yapılsın gözlem tekniği ile toplanan bilgilerin doğru ve objektif olmasını sağlamak için bazı ilkelere uymak gerekir.
GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER:
ANEKDOT;Literatürde vaka kaydı veya olay kaydı isimleriyle de geçer. Belli bir ortamda gözlenen öğrenci davranışlarının objektif bir betimlemesi olup,hem yapısı hem de amacı bakımından diğer bireyi tanıma tekniklerinden ayrıdır.
Okuldaki tüm öğrenciler için tutulması gereken bir kayıttır.Vak'a kayıt fişi denilen bastırılmış standart kartlar kullanılmalıdır.
Dikkat Edilecek Hususlar :
1)Sadece önemli ve anlamlı konular kaydedilmelidir. Kaydedilecek davranışın normalden sapmış olma derecesi önem ta-şır.Olay vaka yı kaydeden tarafından gözlenmiş olmalıdır.
2)vaka gözlendikten hemen sonra kaydedilmeli,zaman aşımı olmamalı
3)Konuşmalar olduğu gibi aynen kaydedilmelidir. Kaydeden kişi kendinden ilave yapmamalı ,olayı gördüğü gibi kaydetmelidir.
4)İyi olan davranışlar ile kötü olan davranışlar eşdeğer kabul edilmeli,her ikisi de kaydedilmelidir. Kişi gözleme bağlı kalmalı,çevredekilerin etkisi ile olayları değiştirerek yazmamalıdır.
Avantajlı Yönleri :
1)Öğrencilerin sürekli olarak gözlenmiş olması onların pozitif ve negatif davranış kalıplarının bilinmesine olanak verir. Ödüllendirilme ve düzeltilme yolunda tedbir alınabilir.
2)Öğretmenler öğrencilerin akademik yönlerine önem verirler. Öğrencilerin bir bütünlük içinde incelenmelerini sağlayan pozitif bir hizmettir.
3)Öğrencilerin yöneticiler ve öğretmenler tarafından sistematik olarak gözlenmiş olması kendilerini düzeltme yolunda çaba harcamalarına neden olur.
4)Öğrencilerin kendi kendilerini tanımalarına ve çevre tarafından nasıl karşılandıklarını anlamalarına dair ipuçları verir.
5)Danışman açısından yararlıdır. Yıl sonunda kayıt fişlerini özet olarak toplu dosyaya geçirir. Rehberlik hizmetlerini verirken danışanın pozitif ve negatif tutumları hakkında bilgi sahibi olduğundan ihtiyaçları doğrultusunda daha iyi hizmet verir.
Dezavantajları :
1)Pozitif olmayan bir davranışın (olayın) kaydedilmesi ve uzun süre kayıtlarda kalması kişi hakkında olumsuz önyargılara neden olabilir.
2)Kaydedilen olayın geçtiği çevre, yer,ortam ve zaman gözlemci tarafından farkında olmadan izole edilerek kaydedilirse bu şekliyle aslından çok farklı yorumlar çıkarılabilir.
3)vaka kayıt fişindeki yorumlar sübjektif olabilir. Okuyan kişiler sadece olayı okumak yerine yorumdan etkilenerek hareket edebilirler. Bu sakıncalar uygulayıcının eğitimi yoluyla iderilebilir.
DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ :
Gözlemlerin kayıt edilmesi için kullanılan araçlardan biridir. Bireyin belirli bir konuda çeşitli davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı cümlelerin,gözlemi yapan kişi tarafından işaretlenmesini esas alır. Derecelendirme ölçekleri bireyin her alandaki özelliği ile ilgili olarak,örneğin ,bağımsız davranabilmesi,işbirliği yapabilmesi,liderlik yeteneği,belirgin alışkanlıkları,kendine güveni vb. konularda düzenlenebilir. Bireyi tanıyan ya da gözleyen herkes tarafından doldurulabilir. "Derecelendirme Cetveli" olarak da adlandırılır.
Kullanılan ölçekler bakımından dört gruba ayrılabilir:
a)Sayısal ölçekli derecelendirme ölçeğinde,derecelendirilmesi istenen özellik genellikle 1-5 arasında bir sayı ile derecelendirilir.1 olumsuz, 5 ise olumlu aşırı-ucu temsil eder. Gözlemci 1-5 arasında en uygun bulduğu sayıyı seçerek derecelendirmesini yapar. Örneğin "sınıfta tartışmalara katılma" davranışı için "(1) Hiç katılmaz; (2) Çok az katılır, (3) Genellikle katılır,(4) Çok sık katılır,(5)Her zaman katılır gibi bir ölçek benimsenmişse derecelendirmeyi yapan kişi en uygun sayıyı ayrılan boşluğa yazarak tercihini bildirir.
b) Betimsel ölçekli derecelendirme ölçeğinde,derecelendirilecek özellik için sayı yerine dengeli bir biçimde sıralanmış, yine beşli veya üçlü,betimleyici ifadeler yazılır. Gözlemci ya da derecelendiren kişi betimleyici ifadelerden en uygun olanını işaretlemek suretiyle ilgili özleği derecelendirir. Örneğin,"ders çalışma alışkanlığı "ile ilgili olarak,sıra ile "-zamanında çalışmaz,-yeteri kadar çalışır,-aşırı ölçüde çalışır" gibi üçlü bir ölçek esas alınmışsa;derecelendiren,uygun olan durumun başındaki boşluğa bir işaret koyarak derecelendirir.
c) Karşılaştırmalı derecelendirme ölçeğinde, derecelendirilecek özellik,normal olarak diğer bireylerde bulunması beklenen miktar ya da düzey ile karşılaştırılarak, örneğin;"-daha geri,-eşit,-daha ileri" gibi bir ölçek üzerinde derecelendirilir. Bu tür ölçek aynı sınıf ya da grup
ta ki bireyleri belli bir özellik bakımından birbiri ile karşılaştırmada daha yaygın olarak kulanılabilir.Örneğin, belirli bir dönem için bir sınıftaki "öğrencilerin bir ders veya tüm derslerdeki sınıf-içi akademik çalışmaları",karşılaştırmalı olarak"daha kötü ", "normal", "daha iyi" biçiminde üçlü bir ölçek üzerinden derecelendirilebilir.
d) Grafik ölçekli derecelendirme ölçeğinde ise,seçilen ifadeler sıra ile eşit aralıklarla bir çizgi üzerine yerleştirilebilir. Derecelendiren kişi çizgi üzerinde en uygun yere işaretini koyarak tercihini bildirir.
e) İşaretleme listesi biçimindeki ölçeklerde, bir özellikle ilgili tüm davranışlar alt alta yazılarak listelenir. İşaretlemeyi yapacak kimse,bu davranışlardan sadece bireyde bulunanları işaretler. Bireyde bulunup bulunmadığını açıkça bilmediği veya gözlemediklerini işaretlemez.
Genel olarak derecelendirme ölçeği kullanılırken,kişisel yanlılığı en aza indirmek için aşırı uçlardan kaçarak ölçeklerin ortalarında bir derecelendirme yapma eğilimi gözlenir. Bu sınırlılıklar karşısında dikkatli olunmalıdır.
BİREYİ TANIMA NEDİR?BİREYİ TANIMANIN İLKELERİ VE ÖNEMİ
Okullarımızda verilen eğitimin genel amacı"öğrencinin bir bütün olarak gelişmesine"yardım olarak özetlenebilir. Bu amacın gerçekleşebilmesi için de okullarımızda öğretim ve yönetimle birlikte öğrenci kişilik hizmetleri de yer alarak,öğrencilerin hem bilişsel hem de psiko-sos-
yal olarak gelişmesine destek verilir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri okullarda öğrenci kişilik hizmetlerinin bünyesinde öteki öğrenci kişilik hizmetleriyle birlikte öğrencilerin kişisel gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçlarının karşılanmasına yardım etmeyi amaçlamaktadır.
İnsanlar sayılamayacak kadar çok özellikleri yönünden birbirlerinde ayrılırlar. Her birey kendine özgü bir varlıktır. Bireyler arasındaki farklılık birbirlerinden farklı özelliklere sahip olarak doğmaları,farklı çevrelerde yetişmelerinden ileri gelir.
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden yararlanacak bireylerin türlü yönleriyle tanınması önemlidir. Tanıma hizmetleri ile bireyler hakkında elde edilecek bilgilerin,psikolojik danışma,bilgi toplama ve yayma,yerleştirme ve izleme hizmetlerinde geniş kullanım alanı vardır.
Özellikle okullarda öğrenciler hakkında toplanan genel bilgiler psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde öğrencilerle paylaşılmaktan başka öğretmenlere,yöneticilere ve velilere önlemli yararlar sağlar. Bu bilgilerden yararlanarak okulun ve çevrenin iyi bir eğitim ortamına getiril-
mesi sağlanabilir.
BİREYİ TANIMA HİZMETLERİ İLE İLGİLİ BAZI TEMEL ANLAYIŞLAR
Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyi tanıma hizmetleri hem duyarlı hem de teknik özellikleri olan bir hizmet grubudur. Bu gruptaki hizmetlerin düzenlenmesinde öncelikle dikkate alınması gereken hem mesleki hem de bireye saygıya dayanan ahlaki ilkeler ve anlayışlar vardır:
1)Bireyi tanımanın tek amacı ve gereği onların kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır.
2)Okullarda tanıma hizmetleri tüm öğrencileri kapsamalıdır.
3)Öğrencileri tanıma hizmetleri mutlaka ekip çalışmasını gerektirir.
4)Öğrenci tanıma hizmetleri süreklidir.
5)Tanıma hizmetleri ile bireyler hakkında toplanan bilgiler objektif geçerli ve güvenilir olmalıdır.
6)Bireyi tanıma hizmetlerinde kullanılan psikolojik ölçme araçlarından elde edilen sonuçları çok dikkatle kullanmak gerekir.
7)Okullarda öğrenciler hakkında çeşitli teknik ve araçlarla parça parça toplanan bilgiler bir bütünlük içinde sınıflandırılmalı,özetlenmeli;öğrencilerle paylaşmak ve gerektiğinde diğer ilgililere sunmak üzere dosyalanmalıdır.
8)Okullarda öğrenciler hakkında toplanan özel ve gizli olmayan genel bilgilerden öğrencilerin yanı sıra öğretmenlerin,yöneticilerin ve hatta velilerin de yararlanması sağlanmalıdır.
9)Bireyleri tanıma hizmetleri sürdürülürken mesleki etik kurallara mutlaka uyulmalıdır.
10)Tanıma hizmetlerinde bireylerin bütün yönleri ile tanınması bir ilke olarak benimsenmelidir.
ÖĞRENCİLERİN BİLİNMESİ GEREKEN YÖNLERİNİ ŞÖYLE SIRALAYABİLİRİZ:
1)KİMLİKLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER; adı-soyadı,doğum yeri ve yılı,cinsiyeti,ev adresi ve telefonu,velilerin iş adresleri vb.
2)SAĞLIK;Beden sağlığı okul başarısını etkileyen önemli faktörlerden biri olduğu gibi,kişilik gelişmesinde önemli belirleyicilerindendir. Bu nedenle öğrencilerin her yıl boyu ve ağırlığı ölçülmeli,görme,işitme,konuşma bozukluğu,görünüşü,beden sakatlıkları olup olmadığı,vaktiyle geçirdiği hastalıklar saptanmalı,her yıl en az bir kez sağlık kontrolünden geçirilmelidir.
3)YETENEKLER;Rehberlik örgütünce öğrencinin bilinmesi gereken en önemli yönü özel ve genel yetenekleridir. Başlangıçta bireysel farkların incelenmesi işine yeteneklerden başlanmıştır. Bugün de bireysel farklar denince önce yetenekler yönünden farklar akla gelmektedir.
Yetenek,eğitim yoluyla bilgi ve beceri kazanma gücünün karakteristik belirtisi sayılan özellikler bütünü olarak tanımlanabilir. Şu halde yetenek,bir kimsenin eğitimden neler kazanabileceğini;ilerde neler yapacağını değil,neler yapabileceğini gösterir.
Öğrencinin eğitimdeki başarısını önceden kestirmek için,eğitimin gerektirdiği yeteneklere ne ölçüde sahip olduğunu bilmemiz gerekir. Akademik eğitim,daha çok sözcükler arasındaki ilişkileri görebilme,sayısal akıl yürütme ve soyut düşünme yeteneklerinden oluşur ve "Akademik Yetenek"olarak adlandırılır. Bunun yanında bazı meslekler ve bu mesleklere
hazırlayıcı"Mesleki Eğitim"programları akademik yetenek yanında mekanik
ilişkileri görebilme,cisimlerin uzayda alacakları biçimleri göz önünde canlandırabilme,sayıları ve kelimeleri kolayca belleyebilme gibi özel yetenekleri de gerektirmektedir. Bir öğrenciye eğitim dalını ve mesleğini seçmesinde yardımcı olabilmek için,Her şeyden önce onun genel ve özel yetenekler yönünden durumunu,zayıf ve güçlü olduğu alanları bilmemiz gerekmektedir.
4)İLGİLER:Öğrencinin ilgileri,sevip sevmediği dersler ve etkinlikler,işlere karşı ilgisi,heyecansal özellikleri,güdülenme durumu,değerler sistemi,inançları vb. gibi kişilik özellikleri de önemli bilgi edinme alanlarıdır.
Okullarımızdaki rehberlik uygulamalarının esas amacı öğrencinin ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip yine ilgi ve yeteneklerine uygun bir mesleğe yönelmelerine yardımcı olmak olduğuna göre öğrencinin ilgileri de bilinmesi gereken önemli hususlardır.
İlgi,bir nesne ya da faaliyete karşı, kısıtlayıcı koşullara karşın oldukça sürekli olan bir bağlanma durumu olarak tanımlanabilir. Günlük yaşamımızda bir kimsenin,özgür olduğu zaman vaktini ne ile geçirdiğine bakarak ilgisini tahmin edebiliriz. Söz gelişi,konserleri kaçırmayan,bir müzik aleti çalmaya çabalayan bir kimsede müziğe karşı ilgisi olduğunu söyleyebiliriz. İlgi,bir çalışma alanındaki doyumu etkileyen faktörlerden biri olup,bir çalışma alanının seçiminde kısıtlayıcı koşullar azaldıkça etkisini daha fazla gösterebilmektedir.
5)BAŞARI:Öğrencinin geçmişteki başarı ve başarısızlıkları,zayıf ve kuvvetli yanları,sınıf ve okul dışı etkinlikleri de eğitsel ve mesleki rehberlik açısından bilinmesi gereken özelliklerdir. Yapılan araştırmalar geçmiş başarının,gelecekteki başarıyı önceden kestirmede güçlü bir etken olduğunu göstermektedir. Bir alanda bilgi ve beceri kazandırabilmek için,bireyin o konunun gerektirdiği yeteneklere,ilgi ve güdülenmeye ve öğrenme fırsatlarına bağlıdır. Aynı zamanda konuyla ilgili ön bilgi ve beceriye de sahip olması gerekir. Müfredat programlarında konular ardarda gelecek şekilde sıralandığından öğrencinin başarısı,bir önceki konuda gösterdiği başarıya bağlıdır. Gelecekteki başarıyı önceden kestirebilme yanında,başarısız olanlara düzeltici ve geliştirici çalışmalar yaptırmak için de hangi alanlarda güçlü ve zayıf olduklarının bilinmesi gerekir.
6)KİŞİLİK:Öğrencinin bilinmesi gereken bir yönü de kişiliğidir. Bundan önce sözünü ettiğimiz genel ve özel yetenekler,başarı ve ilgiler,kişilik dediğimiz bütünlüğü oluşturan ögelerdir.Bunun yanında psikolojik ihtiyaçları,alışkanlıkları,tavır ve değer yargıları gibi kişilik özellikleri de onun çevresine uyumunu belirler. Ayrıca liderlik,bağımsız davranabilme,duygusal kararlılık,işbirliği yapabilme gibi,özelliklerde
7)BENLİK TASARIMI:Öğrencinin yöneldiği alanlar,yaşam çabaları,okul ve meslek seçimi ile ilgili kararları,kişinin yeteneklerini,fiziksel,psikolojik sosyal ve ekonomik olanaklarına verdiği değere göre olacaktır.
Şu halde bireyin tutum ve davranışlarını,kısa ve uzun vadeli planlarını hayattaki hedeflerini ve kendi hakkındaki değerlendirmelerini de bilmek gerekir.
8)AİLE VE ÇEVRE DURUMU: Ailedeki fertlerin,ana-babanın öğrenimi, meslekleri,sosyo-ekonomik düzeyleri,aile içindeki ilişkiler, ailedeki bireylerin okula-eğitime karşı tavırları çocuğun okuldaki başarısını ve uyumunu etkilemektedir. Ayrıca ailedeki kardeş sayısı da çocuğun kişilik gelişimini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle çocuğun ailesi ve yaşadı
ğı çevre hakkında detaylı bilgi edinilmesi gerekmektedir. Bu bilgiler öğrencinin davranışlarını anlamamıza ve ona daha çok yardım edebilmemize yardımcı olacaktır.
