ปฐมเหตุที่ทำให้แนวคิดองค์รวมแตกต่างกับแนวคิดแบบแยกส่วนโดยสิ้นเชิง เริ่มต้นจากการนิยามความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกกับความเป็นจริง

แนวคิดแบบแยกส่วนนั้น เริ่มต้นจากความเชื่อที่ว่า ปัจเจกสามารถแยกแยะอัตวิสัยหรือความรู้สึกนึกคิดของตนออกจากภาววิสัยหรือความเป็นจริงที่ดำรงอยู่ภายนอก นอกเหนืออิทธิพลจากความรู้สึกนึกคิดของผู้ใดผู้หนึ่งมีสภาพเป็นเอกพจน์เป็นสากล

ในขณะเดียวกัน ความเป็นจริงทั้งหลายก็สามารถนำมาแยกแยะออกเป็นส่วนๆ ได้ และด้วยการเฝ้าสังเกตอย่างเป็นกลาง ความเป็นจริงในแต่ละส่วนก็จะปรากฏ และเมื่อรวมส่วนความเป็นจริงเหล่านี้เข้าด้วยกัน ปัจเจกก็สามารถเข้าถึงความเป็นจริงทั้งหมดได้อย่างครบถ้วนสมบูรณ์

หลังจากเกิดความเข้าใจในความเป็นจริงครบถ้วนแล้ว ปัจเจกก็สามารถควบคุมจัดการทุกสิ่งให้เป็นไปได้ตามต้องการ โดยมีขอบเขตของความรู้และความเป็นจริงเป็นตัวกำหนด เช่น เมื่อเข้าถึงความเป็นจริงของส่วนหนึ่งส่วนใดแล้ว ก็ควบคุมจัดการส่วนนั้นได้ เมื่อรู้เกี่ยวกับทุกส่วนครบแล้ว ก็สามารถคุมจัดการทั้งหมดได้

เมื่อสภาวะของความเป็นจริงมีลักษณะสมบูรณ์เป็นเอกพจน์และเป็นสากล   การควบคุมจัดการจึงต้องรวมศูนย์ขึ้นตรงต่อผู้ที่มีความรู้สูงสุด   ผู้ที่ทำหน้าที่คิดแทนจัดการแทนผู้ที่มีความรู้น้อยกว่า   และเป็นผู้กำหนดกฎเกณฑ์และวิธีการในการจัดการ  เช่นกันกับความเป็นจริง การจัดการจึงมีแนวทางเดียวและเป็นสากล หรืออีกนัยหนึ่งก็คือเป็นสูตรสำเร็จ

การรวมตัวกันเป็นกลุ่มสังคม เป็นไปเพื่อเป้าหมายในการเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการ ด้วยการแบ่งแยกบทบาทหน้าที่ระหว่างกัน  และเพื่อการรวบรวมข้อมูลความเป็นจริงของแต่ละส่วนป้อนสู่ศูนย์กลางการจัดการ  ความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกกับปัจเจกจึงมีลักษณะขึ้นตรงต่อผู้ที่มีความรู้มากกว่าในแนวดิ่ง ปราศจากอัตวิสัย เพราะความแตกต่างหลากหลายของอัตลักษณ์ เป็นเพียงสิ่งปนเปื้อนที่ทำให้ความเป็นจริงนั้นขุ่นมัว จึงจำเป็นต้องตัดออกและทำลายเสีย คงเหลือไว้แต่เอกภาพของความเป็นกลาง

แนวคิดองค์รวมนั้นเชื่อว่า ความเป็นจริงที่ปัจเจกรับรู้เป็นเพียงส่วนหนึ่งของความเป็นจริงทั้งหมดที่ดำรงอยู่  กล่าวคือไม่ครบถ้วนสมบูรณ์  เพราะการรับรู้ความเป็นจริงของปัจเจกจำต้องอาศัยระบบประสาทสัมผัสที่มีขอบเขตความสามารถจำกัด  ดังนั้นความเป็นจริงที่รับรู้จึงมีสภาพจำกัดไปด้วย

ไม่เพียงความเป็นจริงที่ปัจเจกรับรู้จะเป็นเพียงความเป็นจริงที่ไม่สมบูรณ์เท่านั้น แต่ยังแยกออกจากอัตวิสัยของปัจเจกไม่ได้อีกด้วย  หรืออีกนัยหนึ่งก็คือปัจเจกไม่สามรถเป็นกลางได้   เหตุเพราะปัจเจกนั้นเองคือที่มาแห่งความเป็นจริง   สิ่งที่เราเข้าใจว่าคือความเป็นจริงที่ดำรงอยู่อย่างอิสระ    แท้จริงเป็นเพียงข้อมูลความเป็นจริงบางส่วนที่รับรู้ผ่านระบบประสาทสัมผัสเข้าสู่สมอง เพื่อตีความและประกอบขึ้นใหม่เป็นภาพเสมือนจริงเท่านั้น 

ด้วยเหตุนี้  ความเป็นอัตลักษณ์จึงมีผลต่อภาพความเป็นจริงที่เราสร้างขึ้น  ตั้งแต่ ประสบการณ์ ขนบธรรมเนียม วัฒนธรรม สภาพแวดล้อม  สังคม  เป้าหมาย ฯลฯ  เป็นต้น  ปัจจัยเหล่านี้ที่ประกอบขึ้นเป็นตัวเรา  ล้วนแล้วแต่ส่งผลต่อความเป็นจริงที่เราสร้างขึ้นทั้งสิ้น  เมื่ออัตลักษณ์อัตวิสัยของปัจเจกเปลี่ยนไป ความเป็นจริงก็เปลี่ยนไปด้วย

ในอีกด้านหนึ่ง  ความเป็นจริงก็มิอาจถูกตัดแบ่งออกเป็นส่วนๆ ได้  เพราะการดำรงอยู่ของแต่ละส่วนนั้นขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์กับส่วนรวมทั้งหมด  การแยกส่วนจึงส่งผลให้ทั้งส่วนที่ถูกแยกและส่วนรวมที่ถูกพรากส่วนออกไป ขาดความครบถ้วนสมบูรณ์ลงทันที  ตัวอย่างเช่น หากตัดแขนของนายวิลาศออกมา  ความเป็นนายวิลาศก็ไม่สมบูรณ์ และความเป็นแขนของนายวิลาศก็ไม่สมบูรณ์ ดังนั้นความรู้ที่ได้จากการมองแบบแยกส่วนเพื่อทำการศึกษา จึงเป็นเพียงการศึกษาชิ้นส่วนที่ไม่สมบูรณ์ทั้งสิ้น และเมื่อประกอบความรู้จากส่วนที่ไม่สมบูรณ์เข้าด้วยกัน  ผลรวมจึงเป็นเพียงสภาพความเป็นจริงที่ไม่สมบูรณ์เท่านั้น

แน่นอน  การได้รับข้อมูลความรู้ที่ใกล้เคียงความเป็นจริงที่สุด เป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างยิ่งต่อการดำรงชีวิตของสรรพสิ่ง  ทุกชีวิตจึงจำเป็นต้องติดต่อแลกเปลี่ยนกันเพื่อคัดสรรและรวบรวมความเป็นจริงที่ไม่สมบูรณ์จากแต่ละปัจเจก  มาปะติดปะต่อเข้าด้วยกันเป็นภาพรวมที่เสมือนจริงมากที่สุด

ดังนั้น  ถ้าจะกล่าวให้ถูกต้องที่สุดตามแนวคิดองค์รวมแล้ว  ความเป็นจริงก็คือ สิ่งที่ปัจเจกร่วมกันสร้างขึ้น  ผู้ที่มีอัตลักษณ์อัตวิสัยใกล้เคียงกัน  ก็ร่วมกันสร้างความเป็นจริงชุดหนึ่ง  ที่มีความแตกต่างกับความเป็นจริงชุดอื่นที่กลุ่มอื่นที่มีอัตลักษณ์อัตวิสัยคล้ายกันสร้างขึ้น  ฉะนั้น  ความเป็นจริงจึงเป็นพหูพจน์ไม่ใช่เอกพจน์  มีสภาพเฉพาะกลุ่ม เฉพาะพื้นที่ มิใช่สิ่งสากล

นอกจากนี้  ความเป็นจริงที่ปัจเจกร่วมกันสร้างขึ้นนี้  ก็ยังแปรเปลี่ยนไปตามการปฏิสัมพันธ์ของปัจเจกอีกด้วย  ตัวอย่างเช่น  ทุกวันนี้การมีโทรศัพท์มือถือใช้กันอย่างแพร่หลาย  นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงรูปแบบในการปฏิสัมพันธ์ระหว่างกัน  ทำให้การไม่ตรงต่อเวลาของกลุ่มวัยรุ่นทั่วโลกไม่ใช่ความผิดอีกต่อไป  ตราบใดที่ยังสามารถติดต่อกันได้ด้วยโทรศัพท์มือถือ  สำหรับกลุ่มวัยรุ่นเหล่านี้แล้ว  การไม่มาตามนัดไม่ใช่ความผิดที่หนักหนา  ทว่าการลืมเปิดโทรศัพท์มือถือ หรือการปล่อยให้แบตเตอรี่หมดต่างหากที่ถือเป็นความผิดอันใหญ่หลวง

วัตถุประสงค์หลักในการรวมตัวกันเป็นกลุ่มเป็นสังคมคือ การรวบรวมและคัดสรรข้อมูลเพื่อสร้างความเป็นจริงร่วมกัน โดยมีการร่วมกันทำงานเป็นวัตถุประสงค์รอง  เพราะหากไม่ทราบความเป็นจริงเสียแล้ว  การกระทำทั้งหลายก็เท่ากับสูญเปล่า  การรวมตัวแบบองค์รวมนั้น  เกิดขึ้นทั่วไปในธรรมชาติ  ตัวอย่างเช่น  ๕% ของดีเอ็นเอ ในสิ่งมีชีวิตแทบทุกชนิด  ทำหน้าที่ผลิตโปรตีนซึ่งถือเป็นงานหลักของดีเอ็นเอ  แต่ ๙๕%  ของดีเอ็นเอ กลับทำหน้าที่ติดต่อสื่อสารเพื่อกำหนดกฎเกณฑ์ระหว่างกัน หรืออีกนัยหนึ่ง   ร่วมกันกำหนดรหัสของดีเอ็นเอ (1)

แม้แต่ในสังคมชนบททั่วโลก รวมทั้งของไทยเอง เดิมทีผู้คนก็ใช้เวลาส่วนน้อยกับการเพาะปลูกและการหาเลี้ยงชีพ  แต่ใช้เวลาส่วนใหญ่กับการพูดคุยติดต่อ และร่วมกิจกรรมทางวัฒนธรรมกันในชุมชน

ความแตกต่างหลากหลายเป็นสิ่งที่จำเป็นในสังคมแบบองค์รวม  เพราะยิ่งมีความแตกต่างหลากหลายมากเท่าไร  ความเป็นจริงที่ปัจเจกร่วมกันสร้างก็ยิ่งสมบูรณ์ครบถ้วนมากขึ้น  สังคมแบบองค์รวมจึงประกอบไปด้วยชุมชนต่างๆ ที่แตกต่างหลากหลาย  ทับซ้อนกันไปมา  โดยต่างก็มีอิสระในการกำหนดและจัดการตามความเป็นจริงของตน  และด้วยการติดต่อสื่อสารกันอย่างเสรี  ก็เกิดกลายเป็นเครือข่ายที่สลับซับซ้อนเพื่อร่วมกันคัดสรรปรับปรุงความเป็นจริงของตนให้ครบถ้วนสมบูรณ์ขึ้นไปอีก  ก่อเกิดเป็นเอกภาพบนพื้นฐานของความแตกต่างหลากหลาย

1 “Global Brain” โดย  Howard Bloom, พิมพ์ ค.ศ. ๒๐๐๐ หน้า ๗๑
2 คำบรรยายของนายเสกสรรค์ ประเสริฐกุล  ในงานเสวนาเรื่อง “ พลังท้องถิ่นกับการเปลี่ยนแปลงการจัดการทรัพยากรไทย “ ณ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ วันที่  ๑๕ พ.ค. ๒๕๔๗