De toekomst volgens futuroloog Paul Ostendorf

"We zullen god zijn."


zaterdag 6 mei 2000
door Milco Aarts

De vleesgeworden Prozac-pil is hij ooit genoemd. Internet goeroe. Technooptimist en noo-groupie zijn andere geuzennamen die bij voert. Paul Ostendorf (45) is als futuroloog kind aan huis bij alle grote bedrijven in Nederland en daarbuiten. Tien jaar geleden ging hij de straat op om internet aan de man te brengen. "Ik wou ze wakker schudden." Maar moest constateren dat iedereen toen nog veel te druk was met asfalt, rails, lucht- en waterwegen. Nu is internet er dan eindelijk om de wereld op sleeptouw te nemen naar de informatiemaatschappij. Maar visionair Ostendorf is alweer gigastappen verder. Hij heeft zich op gen- en nanotechnologie gestort en zijn voorspellingen zijn adembenemend. Over een paar honderd jaar kijken de mensen terug naar onze tijd en zeggen ze tegen elkaar: 'Toen gingen ze nog allemaal dood. Wat hopeloos ouderwets.' En: 'Mens en computer zullen samensmelten. Dat is zeker.' Paul Ostendorf, geniaal fantast of fantastisch genie? Kiest u zelf.

DEN BOSCH Optimistischer worden ze niet gemaakt. Zijn geloof in wetenschap en technologie kent namelijk geen grenzen. Alles komt goed? Ben je gek, alles wordt nog veel beter. "Je kunt niks bedenken, voorwerp of wezen, of je stopt er chips in en het functioneert beter", zegt bij met een licht Brabantse tongval. Ook de mens? "Juist de mens. Laat een bouwkundig ingenieur maar eens kijken naar het ontwerp van een mens en de tranen schieten in zijn ogen. Een mens kan drie dagen zonder water, drie minuten zonder lucht en dertig dagen zonder eten. Niet echt duurzaam. En dan die botjes, van kalk. Een keer goed vallen en het is gebeurd. Ons skelet kan wel wat titanium gebruiken. En waarom zouden we niet, als de wetenschap ons die kans biedt, naar een situatie toegaan, waarin we met garantie zo'n 150 jaar oud worden?"

Paul Ostendorf is hooguit een paar centimeter korter dan de gemiddelde man, maar verder ziet hij er precies zo uit. Haar in een scheiding, stropdas, hemd- en pak, metalen brilmontuur. Keurig, met een aardige, modern ingerichte flat in 's-Hertogenbosch. Tikje zakelijk. Hij heeft dan ook weinig tot niets op met de New Age-beweging. Mysterie en magie vindt hij hocus pocus. "Tot wijsheid geworden kennis", is zijn enige medicijn voor de mens. Maar hij vindt het ook weer niet erg, "eigenlijk prima zelfs", als Jomanda een zaal vol bezoekers instraalt. "Jomanda straalt in, ik straal liever uit", zegt hij glimlachend terwijl hij Rooibosthee serveert, omdat die - vrij van looizuur - de gezondheid bewaakt en geen gele vlekken achterlaat in zijn kopjes.

Ook Ostendorf staat voor volle zalen. Hij geeft zo'n honderd lezingen per jaar, door het hele land heen en hij zou er met gemak driehonderd kunnen geven, want bedrijven, politiek en complete raden van bestuur staan voor adviezen van de trendwatcher in de rij. "Nederland staat nu eenmaal stijf van de seminars", zegt hij relativerend. "En ach, ik ga met liedjes het land in, dat is zo'n beetje wat ik doe." Ter Lering ende Vermaeck. Want de Brabander, gezegend met een grote dosis humor, zorgt er tijdens zijn lezingen voor dat zijn publiek "om de tien minuten flink kan lachen, want het is voor hen natuurlijk ook vaak een dagje uit."

Wat zegt Ostendorf dan dat hij zo in trek is bij de bazen van grote multinationals en het gewone publiek? Zomaar wat citaten:
"Als je nu een computer koopt, moet je hard naar huis hollen, anders is hij al verouderd."
"In de nieuwe eeuw zullen we in elk geval twee schokkende dingen zien.
Een: De mens creëert zelf leven, in het laboratorium wel te verstaan. Zo van: nu is dit dood, maar als ik zo doe, dan gaat het leven.
En twee: We gaan een computer creëren met een synthetisch bewustzijn. Een computer met een ik-beleving. Er komt een moment dat de mens de machine niet meer hoeft te begrijpen, maar dat de machine de mens begrijpt. Het toetsenbord wordt overbodig. Je denkt woorden rechtstreeks de computer in."


Fase

Hoe verzint hij het? "Ik verzin niks, ik lees me helemaal suf", zegt hij - "Vakbladen, filosofie, economie, natuurwetenschappen en ik surf onwaarschijnlijk veel. Ik vind alles interessant. Ieder kind heeft een fase waarin hij honderd keer achter elkaar begint te vragen: 'waarom?' Waarop door ouders na de twaalfde keer schreeuwen. 'DAAROM!', Ik ben die fase eigenlijk nooit ontgroeid. Verder moet je niet vergeten dat ik me vanaf 1990 alleen naar bezighoud met trends en nieuwe ontwikkelingen. Voor mijn werkgever Cap Gemini ben ik de hele wereld afgereisd op zoek naar nieuwe trends. Congressen, seminars, alles. Ik heb tijden in de laboratoria van Apple en IBM gezeten. Ontelbare keren was ik in Sillicon Valley. Ik vloog soms 80.000 kilometer per maand op zoek naar nieuwe informatie. De gemiddelde snelheid van mijn leven lag toen ruim boven de 100 kilometer per uur. Het was één grote jetlag."

Maar dan heeft hij ook wat. "De ontwikkelingen in de technologie gaan op dit moment ook zo verschrikkelijk snel. De Amerikanen zeiden altijd: 'The sky is the limit', nu zeggen ze: 'The sky is no longer the limit.' Mooi voorbeeld is het experiment met schoenen waarin je niet meer kunt verdwalen, de zogeheten GPS-schoenen. GPS staat voor Global Positioning System, wat een navigatiesysteem is dat je nu al in je auto kunt laten zetten. In de hakken zitten accu's en als je in die schoenen loopt, voel je door de druk van de zijkanten waar je heen moet. Dat is natuurlijk een geweldige ontwikkeling voor mensen die blind zijn. De blindengeleide hond weet bijvoorbeeld niet waar de V&D is, die schoenen weten dat wel." De techniek als controleerbaar wonder. Ostendorf strooit kwistig met voorbeelden. Een doof meisje van twaalf jaar oud kan weer horen nadat een minuscuul chipje trillingen doorgeeft aan de gehoorzenuw. Blinden kunnen weer zien door middel van chips die de gezichtszenuw activeren. Dat geldt trouwens niet voor mensen die vanaf de geboorte blind zijn, haast de futuroloog zich. "Het visuele geheugen moet de kans hebben gekregen om zich te ontwikkelen. Er is wel een blinde geweest die door middel van de nieuwe techniek voor het eerst zag. Ze lieten hem een biljartbal zien en vroegen hem wat hij zag. Hij kon het niet zeggen. Wat zie je nou, hielden ze aan. Hij wist het niet. 'Tja', zei hij, 'het is een vorm, meer weet ik niet'. Pas toen hij het vastpakte, wist hij wat het was.

Het zijn mooie voorbeelden voor wat ze waard zullen blijken te zijn, maar de verhalen van Paul Ostendorf hebben tegelijkertijd ook iets huiveringwekkends. Hij ziet de wetenschap en de technologie zich zo ontwikkelen dat de computer de mens op enig moment voorbij zal streven. Het is een denkbeeld dat veel mensen schrik aanjaagt. Een aantal jaren geleden zorgde de 'Unabomber' in de Verenigde Staten voor grote opschudding door aanslagen te plegen op geleerden die bezig waren met dit soort grensverleggend onderzoek. De man, inmiddels veroordeeld, wilde zo voorkomen dat de mens uiteindelijk slaaf wordt van de technologie.


Symbiose
"Dat was een zonderling", zegt Ostendorf, blikje Coke-light, in zijn hand. "Hij was inderdaad een van de weinigen die voorzag wat er staat te gebeuren. Maar in mijn visie wordt de mens nooit de slaaf van de computer. Wanneer de technologie de biologie voorbijstreeft, zal er symbiose ontstaan: mens en computer zullen samensmelten. Zoals wij er nu uitzien, zien we er over duizend jaar echt niet meer uit, dat mag je rustig van me aannemen. Over twintig jaar al zullen we chips in of op ons lijf hebben waarop we bijvoorbeeld sofi-nummers, pincodes en voor mijn part bonuspunten zetten. Wat denk je van een chip in je hand. Schud je iemand de hand dan wisselen de chips in die handen met elkaar informatie uit. Hoe je heet, wat je doet, waar je telefonisch te bereiken bent, eventueel hobby's of iets waarnaar je op zoek bent. Kom je thuis, dan hoef je je hand alleen maar boven de computer te houden en die neemt dan al die nieuwe gegevens over voor je adressenbestand. In de 22ste eeuw zal er een volledige fusie inzetten.

Als ik dat vertel; roepen mensen: 'Ben je gek, ik laat niets aan mijn lijf doen.' 'Waarom niet?' vraag ik dan, een pacemaker laten mensen er toe ook inzetten. En als ik kijk naar de huidige generatie, dan zie ik dat ze zo ongeveer overal piercings in duwen, dus die lijkt er al aardig klaar voor."

Een kleine bovenlaag experimenteert er inderdaad lustig op los maar de goegemeente kijkt met argusogen naar de nieuwe ontwikkelingen die op hen afkomen. En dat baart toekomstgoeroe Ostendorf wel enige zorgen. "Het is inderdaad nog nooit zo snel gegaan als nu. De kopgroep heeft haast en veel van die ontwikkelingen worden de gewone man een beetje door de strot geduwd. Dat is natuurlijk een groot probleem. Er is overigens wel een verklaring voor waarom die kennisgroei zo hard gaat. Er zijn meer levende geleerden dan dooie. Als je alle geleerden vanaf de oude Grieken bij elkaar optelt, kom je nog lang niet op het aantal dat nu actief is. Daarnaast kunnen de huidige geleerden beogen op de kennis die al die dooie wetenschappers hebben voortgebracht en dat is niet gering. En verder is het zo dat kennis nog nooit zo snel de wereld is rondgegaan als nu. Iets wat iemand nu ontdekt, kan binnen een halve dag al worden toegepast door wetenschappers waar ook op onze planeet."


Optimalisatie

"De ellende is alleen dat het vaak zo verkeerd wordt gepresenteerd door diezelfde wetenschap. Genetische manipulatie bijvoorbeeld is rampzalig neergezet. Alleen die woorden al. Manipulatie heeft iets heel negatiefs. Het had genetische optimalisatie moeten heten. En ze hadden ook niet moeten beginnen met eetbare producten. Alles wat je inslikt, is eng. Ze hadden met katoen moeten beginnen. Ze hadden moeten zeggen.- kijk eens wat een mooie shirtjes we nu kunnen maken, die zijn kwalitatief veel beter. Als je het niet uitlegt, haken mensen af. Als ze geen goede argumenten geeft, wordt de discussie alleen maar door emoties beheerst. En angst is daar een belangrijke van." Dat is jammer, want juist genetica kan de mensheid veel goeds brengen, verwacht de Bosschenaar. "Als we nu aannemelijk kunnen maken dat we binnen twintig jaar de tachtig belangrijkste erfelijke ziekten hebben uitgebannen als gevolg van genetisch onderzoek, dan kijkje toch heel anders tegen die ontwikkeling aan. En die kant zullen we opmoeten, want of je genetica nu leuk vindt of niet je krijgt het nooit meer weg. Moet ook niet. Onderzoek moet altijd blijven. Kennis moet kunnen rijpen tot wijsheid en met wijsheid, zullen we ons voordeel doen. Denk even een miljoen jaar terug, aan de Neanderthaler die, in Zuid-Limburg op een steenkolenbedding een beetje zo, dood te vriezen, terwijl tien meter onder hem steenkool lag die hij zo in de hens had kunnen laten vliegen. Het is toch best fijn dat we dat nu wel weten en zelfs nog een stukje verder zijn."

Er zal een moment komen in de toekomst dat de mens alle materie kent en beheerst. Dat mag een paar eeuwen duren, maar mensen als Ostendorf timmeren nu al aan de weg. Als hobby probeert de visionair alle mogelijke geluiden, natuurgetrouw na te bootsen met zijn computer. Hij voert de maten en verhoudingen in van een viool, de houtsoort en structuur, de materie van de snaren. "Pas als je helemaal begrijpt wat een viool is, kun je hem namaken", zegt Ostendorf. "Dan kan de computer klinken als een Stradivarius."


Blauwdruk

Het gesprek komt op nanotechnologie, een tak van wetenschap die nog in de embryonale fase verkeert. Uitgangspunt is dat alle materie is opgebouwd uit atomen. Op het moment dat je de atomaire blauwdruk hebt van een voorwerp, dan kun je het maken. Het enige dat je nodig hebt, zijn atomen en die zijn er te over. "Je gebruikt er je eigen afval voor", zegt Ostendorf, "daarin zitten alle moleculen die je nodig hebt. Rond 2050, verwacht ik, zullen we tomaten kunnen creëren in een zogeheten biogenetische foodprocessor. Maar natuurlijk ook heel complexe objecten. Grondstoffen zullen geen probleem meer zijn, die haal je gewoon uit je eigen vuilnisbak. Dit is dus de ultieme groene revolutie die we moeten omarmen."

Velen denken dat God het heelal schiep en het leven. Ostendorf ziet dat, met uitzicht over Den Bosch, net even anders. "Ik zie dat het heelal bezig is een God te maken. We evolueren. Eerst zullen we van Homo Sapiens verworden tot Homo Geneticus Manipulaticus. Maar we zullen verder gaan tot we alles weten. Tot we omnipresent zijn, omniscient en omnipotent. We zullen het eeuwige leven hebben. We zullen God zijn."