ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ


Η λ.  ταξίδι  ετυμολογείται από το ελληνιστικό  ταξίδιον  που σήμαινε  «εκστρατεία».  Στους μεσαιωνικούς χρόνους το  ταξίδι   απέκτησε τη σημερινή σημασία. Η λ.  ταξίδι  είναι υποκοριστικό του αρχαίου  τάξις  (+ επίθημα  -ίδιον). 

Ο Β.Γ., αρχιτέκτων και καθηγητής Τ.Ε.Ι. Πειραιώς, σε άρθρο του στην  Ελληνική Αγωγή  (τεύχος Σεπτεμβρίου 2004) ισχυρίζεται ότι η λέξη  ταξίδι  θα πρέπει να γράφεται με  -ει-,  δηλ.  ταξείδι.  Ο Β.Γ. σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «η γραφή  ταξίδι  είναι απλοποίησις της αρχικής γραφής και εντάσσεται στο πρόγραμμα καταργήσεως της ορθογραφίας και μετατροπής των πάντων σε Γιώτα». Ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι «το  ταξείδιον  είναι παράγωγον της λέξεως  ταξεώτης,  που ήταν ο επιτετραμμένος ακόλουθος ή αξιωματικός άρχοντος [...]» και στηρίζει τη γραφή αυτή σε λεξικά των μεσαιωνικών χρόνων.

Είναι απορίας άξιο γιατί ο Β.Γ. ετυμολογεί τη λ.  ταξίδι  (κατ’αυτόν  ταξείδι)  από το  ταξεώτης.  Δεν έχει καμία σημασία ότι στο λεξικό Σούδα (ή Σουΐδα) η λέξη είναι γραμμένη με  -ει-.  Στο συγκεκριμένο λεξικό παρατίθενται στη σειρά οι λέξεις  ταξείδι  και  ταξεώτης,  χωρίς κανένα άλλο στοιχείο που να στηρίζει ετυμολογικά τη γραφή  ταξείδι  και χωρίς κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι το  ταξίδι  προήλθε από το  ταξεώτης.  Όπως εξηγήσαμε, το  ταξίδι  είναι απλούστατα υποκοριστικό του  τάξις.

Στην πραγματικότητα το λάθος του Β.Γ. αφορά στη γενικότερη μέθοδο που ακολουθεί. Εκτός από την αυθαίρετη ετυμολόγηση του  ταξ(ε)ίδι  από το  ταξεώτης  (το  ταξίδι  απλώς συνδέεται ετυμολογικά με το  ταξεώτης  και δεν προέρχεται από αυτό), ο Β.Γ. προσπαθεί να αποδείξει ότι η γραφή  ταξείδι  είναι ετυμολογική βασιζόμενος σε λεξικογραφικά έργα των μεσαιωνικών χρόνων. Η εμφάνιση του τύπου  ταξείδι  σε πηγές μεταγενέστερες από τις αρχαίες δεν αποδεικνύει απολύτως τίποτε για την ετυμολογική προέλευση και ορθογραφία του τύπου, αφού και οι μεσαιωνικοί (συγγραφείς και λεξικογράφοι) θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιούν μια γραφή που αποκλίνει από την ετυμολογική και επικράτησε για διαφόρους λόγους. Ο Β.Γ., όπως φαίνεται στο άρθρο του, είναι αντίθετος με την επικράτηση λανθασμένων γραφών στη νέα Ελληνική. Γιατί όμως ανατρέχει σε μεσαιωνικά λεξικά όπου εμφανίζεται η γραφή  ταξείδι,  για να αποδείξει ότι είναι ετυμολογική; Γιατί δεν υποψιάζεται ότι και τη μεσαιωνική περίοδο θα μπορούσε κάλλιστα να είναι σε χρήση και να αποτυπωθεί σε λεξικά μια γραφή που δεν έχει ετυμολογική βάση; Στην προκειμένη περίπτωση αυτό ακριβώς συμβαίνει, επομένως η εμφάνιση του τύπου  ταξείδι  σε μεσαιωνικές πηγές δεν μπορεί να έχει για μας δεσμευτικό χαρακτήρα ως προς την ορθογράφηση του εν λόγω τύπου.

Ο Γεώργιος Χατζιδάκις έχει διατυπώσει τη θέση ότι διάφορες γραφές μεσαιωνικών συγγραφέων δεν θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’όψιν, εφόσον έχουμε διαμορφώσει ακριβή και αναμφισβήτητη γνώμη για την ετυμολογία. Γράφει χαρακτηριστικά (1905: 638- 639):

«Και εκείνοι [ενν. οι μεσαιωνικοί συγγραφείς] καθά και οι σημερινοί συνέχεον εν τη απαγγελία τα διπλά και απλά σύμφωνα, τα μακρά και βραχέα φωνήεντα, τα διάφορα  ι, ει, η, οι, υ, υι, αι, ε  κττ. Εντεύθεν η ορθογραφία αυτών μόνον τας δοξασίας ας είχον περί του ετύμου των λέξεων και των τύπων δύναται να διδάξη ημάς, ουχί δε ουδαμώς περί της αληθούς ετυμολογίας αυτών εκ της αρχαίας Ελληνικής ή εξ άλλης τινός γλώσσης. Άλλως έχει προδήλως το πράγμα προκειμένου περί των αρχαίων Ελλήνων των διαστελλόντων εν τη προφορά τα διπλά των απλών, τα μακρά των βραχέων,  τα διάφορα υπό των μεσαιωνικών και νεωτέρων Ελλήνων συγχεόμενα φωνήεντα και τας διφθόγγους κτλ. Όστις άρα επί της ορθογραφίας των μεσαιωνικών και νεωτέρων Ελλήνων στηρίζει τας περί του ετύμου των λέξεων και τύπων δοξασίας αυτού, [...] και διατείνεται ότι ουχ ευρίσκει αυτός πρώτος αλλ’αποδεικνύει  την ορθογραφίαν ταύτην, την δ’απόδειξιν ταύτην αρύεται εκ της συνήθους γραφής τούτων υπό των μεσαιωνικών συγγραφέων, ούτος σφάλλεται δεινότατον μεθοδικόν σφάλμα, άτε συγχέων την γνησίαν και αληθή παράδοσιν προς την συνθηματικήν, τεχνητήν και επί ταύτης στηρίζων τα διδάγματα αυτού.

            »Οι μεσαιωνικοί συγγραφείς γράφουσι λ.χ.  οσπήτιον δια του  η, ομοίως σήμερον ουκ ολίγοι πλειστάκις  κώδηξ, πρίγκηψ  δια του  η,  αντί  κώδιξ, πρίγκιψ·  αλλά τις σωφρονών θα θελήση νακολουθήση τω παραδείγματι αυτών τούτω, αφού είναι πασίγνωστον, ότι hospitium και codex codicis, princeps principis ελέγοντο υπό των Ρωμαίων και δη ότι το  η  εν τούτοις ουδένα δύναται να έχη αληθή λόγον; ».

 

            Τέλος, ο Β.Γ. αναφέρει ότι η λέξη  ταξεώτης  «εμφανίζεται σε περισσότερα από 80 αποσπάσματα Βυζαντινών Κειμένων» και ακολούθως παραθέτει έναν κατάλογο από 22 συγγραφείς. Μάταιος ο κόπος του Β.Γ., εφόσον το  ταξίδι  είναι υποκοριστικό του  τάξις  και δεν προέρχεται από το  ταξεώτης.  Δεν είναι το θέμα μας η λ.  ταξεώτης.

 


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ