• ข้อมูลทั่วไป
  • วิตามิน บี6 มีส่วนประกอบที่สำคัญ 3 ชนิด คือ ไพริดอกซีน (Pyridoxine) ไพริดอกซาล (Pyridoxal) และไพริดอกซามัน (Pyridoxamine) มีสูตรโครงสร้างประกอบด้วยวงแหวนไพริดิน (Pyridine)วิตามิน บีหก ถ้าทำให้เป็นผลึกจะเป็นสีขาว ไม่มีกลิ่น มี รสเค็ม ละลายในน้ำได้ และละลายในสารละลายที่เป็นกรดและด่างปานกลาง แต่สลายตัวได้ง่ายเมื่อถูกแสงแดด ไพริดอกซีน ทนต่อความร้อนมากกว่าไพริดอกซาลและไพริดอกซามิน วิตามิน บี6 จัดอยู่ในวิตามินประเภทละลายในน้ำ (Water- Soluble) เป็นสมาชิกสำคัญของวิตามิน บีรวม (B Complex) วิตามิน บี6 คงทนต่อความร้อนได้ดี และประมาณ 60 % ของวิตามิน บี6 ในเลือดอยู่ในรูปของ Pyridoxal phosphate (PLP) เป็นโคเอนไซม์ที่ช่วยในปฎิกิริยาการเมแทบอลิซึม ของกรดอะมิโน คาร์โบไฮเดรต และกรดไขมันในร่างกาย
  • ประวัติ
    • ค.ศ. 1934 กีเยอร์กี รายงานว่ามีสารอย่างหนึ่งในวิตามิน บี เมื่อหนูขาวขาดสารนี้ จะมีการอักเสบของผิวหนัง หนังจะหนาและลอกตามบริเวณเล็บ มือ จมูก ปาก รอบ ๆ ตา และเรียกชื่อวิตามินนี้ว่า วิตามิน บีหก
    • ค.ศ. 1938 แฮริส และฟอล์กเกอร์ สามารถแยกออกเป็นสารบริสุทธิ์
    • ค.ศ. 1939 คุนห์ และ เวนด์ สามารถสังเคราะห์ ขึ้นมาเป็นสารบริสุทธิ์ได้
• ประโยชน์ต่อร่างกาย
  • เป็นตัวสำคัญที่จะทำให้การดูดซึมของวิตามิน บี12 เข้าสู่ร่างกายได้เต็มที่ และสมบูรณ์
  • Decarboxylation ของกรดอะมิโนหรือเมตาบอลิซึมของไขมันและ กรดนิวคลิอิค (Nucleic acid)
  • ช่วยวิตามิน เอฟ (Linoleic acid หรือ Unsaturated fatty acid) ปฎิบัติหน้าที่ดีขึ้น
  • วิตามิน บีหก นี้เป็นส่วนประกอบของโคเอนไซม์ที่สำคัญตัวหนึ่งซึ่งทำหน้าที่เผาผลาญ และใช้คาร์โบไฮเดรต ไขมัน และโปรตีน ให้เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย
  • การสร้างเซโรโทนิน (serotonin) ซึ่งเป็นฮอร์โมน ช่วยในการหดตัวของกล้ามเนื้อเรียบ และมีผลต่อการควบคุมการทำงานของสมองและเนื้อเยื่อ
  • การสร้างสารภูมิคุ้มกันโรค และสังเคราะห์สารแรกเริ่มของวงแหวนเฟอร์ไฟริน (porphyrinring) ซึ่งเป็นส่วนสำคัญของเฮโมโกลบิน
  • การสร้างกรดอะมิโนที่ไม่จำเป็นต่อร่างกาย เช่น อะลานีน กรดกลูทามิก กรดแอสพาร์ทิก ในตับโดยอาศัยปฎิกิริยาเคลื่อนย้ายหมู่อะมิโน (Transamination)
  • ช่วยในการสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ร่างกาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเม็ดโลหิตแดง
  • ช่วยในการปล่อยน้ำตาล (Glycogen) จากตับและกล้ามเนื้อออกมาเป็นพลังงาน
  • ช่วนในการเปลี่ยนทริพโตฟาน (Tryptophan) เป็นไนอะซินหรือวิตามิน บีสาม
  • วิตามิน บีหก เป็นตัวสำคัญในการสังเคราะห์ และควบคุมการปฎิบัติหน้าที่ของ DNA และ RNA ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการบ่งบอกพันธุกรรม
  • ช่วยในการควบคุมความสมดุลของน้ำในร่างกาย และส่งเสริมการทำงานของระบบประสาท กล้ามเนื้อ และกระดูก
  • ป้องกันการคลื่นไส้ระหว่างตั้งครรภ์
  • มีผลในการรักษาโรคเสื่อมสมรรถภาพของอวัยวะต่าง ๆ โรคหัวใจ และเบาหวาน
  • มีผลในการลดระดับคอเลสเตอรอล
  • ป้องกันอาการตื่น และไม่สงบของประสาท นอนไม่หลับ
  • มีคุณสมบัติเป็นยาขับปัสสาวะธรรมชาติ
  • ช่วยลดอาการบวมในระยะก่อนมีประจำเดือน
• แหล่งที่พบ
  • เมล็ดพืช เมล็ดพืชชั้นในทั้งหลาย เช่น เมล็ดแอพริคอท เมล็ดแตงโม เมล็ดพลับ เมล็ดถั่วอัลมอนด์และจำพวกเมล็ดพืชอื่นๆเช่น เมล็ดทานตะวัน ข้าว ถั่ว และถั่วแมคคาดาเมีย
• ปริมาณที่แนะนำ

  ทารก	0.3 - 0.6 มิลลิกรัม /100 กรัมของโปรตีน / วัน
  เด็ก	0.6 - 1.2 มิลลิกรัม /100 กรัมของโปรตีน / วัน
  ผู้ชาย	2.2 มิลลิกรัม / วัน
  ผู้หญิง	2 มิลลิกรัม / วัน
  หญิงตั้งครรภ์	+0.6 มิลลิกรัม / วัน
  หญิงให้นมบุตร	+0.5 มิลลิกรัม / วัน

  • วิตามินนี้ทำหน้าที่ส่วนใหญ่เกี่ยวกับปฎิกิริยาการเมแทบอลิซึมของโปรตีน เพราะฉะนั้นถ้ากินอาหารโปรตีนมากจะต้องได้รับวิตามินนี้มากด้วย ปริมาณวิตามิน บีหก ที่จัดว่าเป็นปริมาณปลอดภัยคือ วิตามินบีหก 2 มิลลิกรัม สำหรับการได้รับโปรตีนจากอาหาร 100 กรัม
  • เกลือและสังกะสี เป็นอาหารที่สามารถปฎิบัติงานแทนวิตามิน บีหก ได้ในหลาย ๆ สถานการณ์
• ผลของการขาด
  • น้ำตาลในเลือดต่ำ อ่อนเพลีย น้ำหนักลด นิ่วในไต ฟันผุ ติดโรคง่าย เวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน
  • อาจจะเกิดผมร่วง บวมระหว่างตั้งครรภ์ เป็นรอยแตกรอบ ๆ ปาก และตา ปากเปื่อย ริมฝีปากและลิ้นเป็นแผล ชาและเป็นตะคริวที่ขา และแขน ความจำเสื่อม การมองเห็นจะไม่เป็นปกติ ประสาทอักเสบ ไขข้ออักเสบ
  • หัวใจจะไม่ปกติ จะมีอาการเกี่ยวกับประสาทด้วย กระวนกระวาย ปวดศีรษะ นอนไม่หลับ ซึมเศร้า
  • มือเท้าตายเป็นการชั่วคราว
  • ปัสสาวะมากกว่าปกติ
  • ถ้าปล่อยให้ขาดวิตามิน บีหก ตลอดเวลาที่ตั้งครรภ์อาจจะทำให้เด็กตายในท้องก่อนคลอด หรือเด็กอาจจะมีอาการชักแล้วแท้ง ดังนั้นสำหรับหญิงมีครรภ์ควรจะแน่ใจว่าได้ วิตามิน บีหก เพียงพอเพื่อว่าเด็กในท้องจะได้รับวิตามินชนิดนี้พอเพียง
  • บางคนเกิดโลหิตจางแบบ Microcytic hypochromic anemia คือเม็ดเลือดแดงมีขนาดเล็กซึ่งรักษาโดยให้เหล็ก กรดโฟลิค หรือวิตามิน บีสิบสอง ไม่ได้ผล แต่ถ้าให้วิตามิน บีหก รักษา อาการจะหายไป
  • บางคนมีอาการแสดงของคราบไขมันที่ผิวหนังบริเวณรอบตา บริเวณคิ้ว และมุมปาก (Seborrheic dermatitis)
  • เด็กที่ขาดวิตามิน บีหก จะมีอาการชัก มีอาการอักเสบของประสาทชั่วขณะแต่ไม่รับรองว่าถ้าชักบ่อย แล้วทำให้เกิดความพิการของสมองหรือไม่
• ผลของการได้รับมากไป
  • จากการศึกษาพบว่าถึงแม้ฉีดเข้าเส้นไปในปริมาณ 200 มิลลิกรัม ก็ไม่มีพิษเกิดขึ้นและการได้รับทางปากในปริมาณ 100 - 300 มิลลิกรัมต่อวัน ก็ไม่ปรากฎว่าการเป็นพิษเกิดขึ้นเช่นกัน แต่ถ้ากินขนาดเป็นกรัม หลายเดือน เช่นขนาด 6 กรัมนาน 2 เดือน เพื่อรักษาอาการปวดท้องก่อนการมีประจำเดือน จะมีผลต่อระบบประสาท มีอาการเดินเซ รอบ ๆ ปาก มือ และเท้าชา ตรวจร่างกายพบว่าเสียความรู้สึกในการรับรู้ตำแหน่งการสั่นสะเทือนของปลายแขนและขา ความเจ็บปวด ความรู้สึกร้อน การรับรู้สัมผัส และการสะท้อน (Reflex) อาการจะดีขึ้นเมื่อหยุดวิตามิน บีหกแล้ว 6 เดือน
• ข้อมูลอื่นๆ
  • การดูดซึม ร่างกายจะดูดซึม วิตามิน บีหกจากอาหารได้เร็วที่ลำไส้เล็กตอนต้น เมื่อเข้าไปในร่างกายจะเปลี่ยนไปเป็น โคเอนไซม์ ในรูปของ ไพริดอกซาลฟอสเฟต ที่เหลือจากความต้องการของร่างกายจะถูกขับออกมาทางปัสสาวะภายใน 8 ชั่วโมง หลังจากบริโภค และไม่เก็บสะสมไว้ที่ตับในรูปของวิตามิน บีหก หรือในรูปของกรดไพริดอกซิก ถ้าไม่ปัสสาวะไม่มีสารประกอบตัวนี้แสดงว่าร่างกายได้รับวิตามิน บีหกไม่พอ
    • เด็กที่กินอาหารสำเร็จรูปที่มีวิตามินนี้น้อย หรือกินนมที่ถูกความร้อนนานเกินไป ปกติในน้ำนมคน และน้ำนมวัวมีวิตามิน บีหกเพียงพอแต่ถ้าถูกความร้อนนาน วิตามิน บีหก จะถูกทำลาย
    • ผู้ที่กินยาเม็ดคุมกำเนิดเป็นประจำ ยาเม็ดคุมกำเนิดเป็นฮอร์โมนเพศ ที่จะเพิ่มการเปลี่ยนทริปโทเฟนเป็นไนอาซิน มากขึ้น ดังนั้นความต้องการวิตามินบีหกของผู้ที่กินยาเม็ดคุมกำเนิด จะสูงกว่าปกติ ถ้ารับประทานในปริมาณปกติ อาจจะเกิดการขาดได้
  • สารหรืออาหารเสริมฤทธิ์
    • วิตามิน บีรวม (B Complex)
    • วิตามิน บีหนึ่ง บีสอง บีห้า
    • วิตามิน ซี วิตามิน เอฟ (Linoleic acid)
    • แมกนีเซียม โปตัสเซียม
  • สารหรืออาหารต้านฤทธิ์
    • ยาพวกคอร์ติโซน (Cortisone)
    • ฮอร์โมน เอสโทรเจน (Estrogen)
    • ยาคุมกำเนิดชนิดรับประทาน
  • การประเมิน
    • Plasma PLP หาโดยวิธี Radioenzymatic และ HPLC แต่ตัวที่จะบ่งบอกภาวะของวิตามิน บีหกดีที่สุด ได้แก่ การวัด Enzyme activity of erythrocyte aspartate aminotransferase (AST) ก่อนและหลังการกระตุ้นด้วย PLP ค่าปกติของวิตามิน บีหก ในพลาสม่า 5-30 ng/mL และ AST activity เพิ่มขึ้นด้วย PLP < 50 % ถ้ามากกว่า 50 % หมายความว่าขาด
    • ดัชนีบ่งชี้ภาวะวิตามิน บีหก โดยทั่ว ๆ ไปจะใช้วิธีการวัดปริมาณวิตามิน บีหกโดยตรง (Vitamer forms of vitamin b6) หรือใช้วิธีวัด Functional test ซึ่งเป็นวิธีวัดทางอ้อมโดยวัดการทำงานของ Enzyme ที่ขึ้นอยู่กับปริมาณวิตามิน บีหก (Activity of vitamin B6 – depen – dent enzyme) ซึ่งเป็นการประเมินภาวะวิตามิน บีหกใน Body fluid ได้ดังต่อไปนี้
      1. วัดปริมาณ Pyridoxal phosphate (PLP) ในเม็ดเลือดแดง หรือ พลาสมา ซึ่งเป็นการวัดปริมาณ Pyridoxal phosphate โดยตรงและยังมีวิธีการวัด Activity ของ Enzyme ที่ขึ้นอยู่กับวิตามิน บีหกในรูปแบบของ Pyridoxal phosphate โดยทางอ้อม เพราะ Enzyme เหล่านี้จะทำงานได้ดีก็เพราะมี Pyridoxal phosphate เพียงพอ นอกจากนั้นยังขึ้นอยู่กับปริมาณอาหารโปรตีนที่บริโภค และสภาพแวดล้อมที่มีผลต่อการทำงานของ Enzyme alkaline phosphate วิธีการวัดปริมาณ Pyridoxal phoshate ในพลาสมาเป็นการวัดที่นิยมใช้กันมากเมื่อไม่นานนี้ สามารถใช้เลือกที่เจาะจากปลายนิ้วในการวิเคราะห์ซึ่งจะให้ผลเหมือนกันกับเลือดที่เจาะจากหลอดเลือด Pyridoxal phosphate ค่อนข้างอยู่ตัวสามารถเก็บพลาสมาไว้ได้ที่ - 20 ?ซ เป็นเวลานาน
      2. วัดปริมาณวิตามิน บีหก หรือ Metabolite ส่วนใหญ่ของ Pyridoxine คือ 4 - Pyridoxic acid ในปัสสาวะ ความเข้มข้นของ Metabolites ในปัสสาวะจะสะท้อนให้เห็นถึงผลของการบริโภคอาหารที่มีวิตามิน บีหกเมื่อเร็ว ๆ นี้มีมากกว่าที่จะบอกถึง สภาวะของการสะสมวิตามินไว้ในเนื้อเยื่อ เมื่อปริมาณ Pyridoxic acid ในปัสสาวะต่ำกว่า 1 มิลลิกรัม/วัน จะถือว่าขาดวิตามิน บีหก การเก็บปัสสาวะจะใช้วิธีการเก็บในรอบ 24 ชั่วโมง ซึ่งเป็นการยากที่จะเก็บได้ถูกต้องครบถ้วน จำเป็นต้องติดตามควบคุมดูแลอย่างใกล้ชิด วิธีการนี้จึงเหมาะที่จะใช้ในคลินิก หรือ โรงพยาบาล
      3. วัด Activity ของ Enzyme aminotransferase ในเม็ดเลือดแดง หลักการเหมือนกันกับการประเมินวิตามิน บีหนึ่ง และบีสอง Enzyme aminotransferase ในเม็ดเลือดแดงมีสองชนิด คือ Erythrocyte aspartate aminotransferase (EAST) และ Erythrocytealanine aminotransferase (EALT) วัด Activity ของ Enzyme ในหลอดทดลองโดยการเติมและไม่เติม Pyridoxal 5?phosphate ซึ่งเป็น Coenzyme ของ Enzyme transaminase
      เมื่อคำนวณค่า Activation Coefficient ได้สูงกว่า 1.5 แสดงว่ามีการขาดวิตามิน บีหก
      การประเมินภาวะโภชนาการของวิตามิน บีหก โดยการวัดการทำงานของ Enzyme transaminase เป็นการประเมินทางอ้อม และจะสะท้อนให้เห็นถึงภาวะของวิตามิน บีหก ที่ได้มาจากอาหารที่บริโภคในระยะยาว ซึ่งเป็นไปตามธรรมชาติของช่วงอายุ ของเม็ดเลือดแดง
      4. Tryptophan load test เป็นการทดสอบ Function ของ Enzyme หลาย ๆ ชนิดโดยเฉพาะอย่างยิ่ง Enzyme kyureninase ซึ่งมีความไวโดยเฉพาะต่อการขาด วิตามิน บีหกโดยการวัดปริมาณกรด Kyurenic และ Xanthurenic ในปัสสาวะก่อนและหลังการให้รับประทานกรดอะมิโน Tryptophan การเก็บปัสสาวะจะใช้วิธีเก็บปัสสาวะ 24 ชั่วโมง วิธีการประเมินโดยวิธีนี้จะสามารถตรวจสอบการขาดวิตามิน บีหก ได้ตั้งแต่เริ่มแรก แต่ก็มีปัจจัยหลาย ๆ อย่างที่มีผลต่อการทดลองนี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเก็บตัวอย่างปัสสาวะ ทำให้มีข้อจำกัดต่อการที่จะนำวิธีการทดสอบนี้ไปประยุกต์ใช้
    • วิธีการที่ใช้ในการประเมินภาวะวิตามิน บีหก ในปัจจุบันนี้ คือการวิเคราะห์ปริมาณ Pyridoxal phosphate vitamer forms ของวิตามิน บีหก ในพลาสมา