Bà Ngô Đ́nh Thị Hiệp, Mẹ Của Đức Hồng Y Thuận, Từ Trần
Lê Thiên & Lê Tinh Thông
 

Cụ bà và cố Đức Hồng Y.
Người Mẹ Chứng Nhân Thế Kỷ: ELISABETH NGUYỄN VĂN ẤM, nhũ danh Ngô Đ́nh Thị Hiệp (1903 - 2005).
ELISABETH Ngô Đ́nh Thị Hiệp sinh ngày 05-5-1903 tại làng Đại Phong, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng B́nh, trong một gia đ́nh vọng tộc đạo đức trải qua nhiều thế hệ trung thành với Đức Tin Công Giáo, đă từng "hy sinh trong thời kỳ bắt đạo và đă chịu khổ v́ Chúa, đă chịu lưu đày xa xôi và đă bị cầm tù v́ Chúa", một ḍng tộc nổi danh kiên trung bất khuất chẳng những về mặt đức tin mà c̣n cả về mặt xă hội. Thân phụ là ông Ngô Đ́nh Khả, một quan phụ chính đại thần thanh liêm và cương trực dưới triều vua Thành Thái. Ông đă khẳng khái chống lại việc Pháp âm mưu đày ải Vua, khiến thời bấy giờ trong dân gian Huế có câu ca:
Đày vua không KHẢ ,
Đào mả không BÀI
Do làm quan trong triều, thường xuyên phải có mặt tại kinh đô, ông Ngô Đ́nh Khả đă dời gia đ́nh từ làng Đại Phong, tỉnh Quảng B́nh vào định cư tại Phủ Cam, thuộc thành phố Huế. Ngô Đ́nh Thị Hiệp có hai người anh là ông Ngô Đ́nh Khôi và Đức Tổng Giám Mục Ngô Đ́nh Thục, một nguời chị, Ngô Đ́nh Thị Giao, một em gái kề là Ngô Đ́nh Thị Hoàng và bốn em trai gồm quư ông Ngô Đ́nh Diệm, Ngô Đ́nh Nhu, Ngô Đ́nh Luyện và Ngô Đ́nh Cẩn.
Được giáo dục trong một gia đ́nh nền nếp gia phong, Ngô Đ́nh Thị Hiệp lúc thiếu thời luôn giữ phẩm hạnh của một thục nữ đoan trang con nhà gia giáo, siêng năng kinh nguyện sáng tối trong gia đ́nh, luôn cùng với cha mẹ và anh em dự thánh lễ hàng ngày, và nhất là hăng hái tham gia các việc từ thiện bác ái.
Giáo Dục Con Định Hướng Cuộc Đời
Đến tuổi thành hôn, Ngô Đ́nh Thị Hiệp kết bạn cùng Tađêô Nguyễn Văn Aám là một thanh niên cần cù, mực thước và đạo đức vốn cũng được giáo dục bởi một gia đ́nh Công Giáo có truyền thống kính Chúa yêu người từ lâu đời. Ngô Đ́nh Thị Hiệp trở thành bà Elisabeth Nguyễn Văn Aám. Hai ông bà sinh được 8 người con, trong đó có một người con trai sau này đă làm sáng danh Chúa và rạng danh Giáo Hội Công Giáo Việt Nam, đó là Đức Hồng Y Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận.
Cậu bé Nguyễn Văn Thuận chào đời ngày 17-4-1928 tại Phủ Cam, Huế. Càng lớn, cậu bé càng thêm khôi ngô tuấn tú, càng tỏ ra thông minh và có trí nhớ sắc sảo. Theo thói đời, "con quan th́ lại làm quan", họ hàng gần xa đều thấy rơ con đường hoạn lộ đang mở ra trước mặt cậu bé, hứa hẹn một tương lai ngời sáng vinh quang. Nhưng bà mẹ cậu bé th́ lại có cái nh́n khác. Bà thấy "tu mới là cơi phúc".
Với tất cả con cái, bà Elisabeth đều dạy cho biết sống đạo, trên hết ḷng thờ phượng Chúa, dưới tận t́nh yêu thương giúp đỡ đồng loại. Ngoài việc dạy cho con học giáo lư kinh bổn, bà thường xuyên kể cho các con nghe những mẫu truyện rút ra từ Kinh Thánh cũng như những truyện về các anh hùng tử đạo Việt Nam để cho con bà người nào cũng thấm nhuần và sống theo những tấm gương sống đạo sáng chói của tiền nhân.
Niềm Vui Thấy Con Dâng Ḿnh Cho Chúa
Riêng với cậu bé Nguyễn Văn Thuận, bà đặc biệt cầu xin Chúa ban cho cậu có được cái nh́n giống như cái nh́n của bà, "tu là cơi phúc". Thế nên, khi cậu bé vừa tới tuổi khôn lớn, ngỏ ư xin vào Tiểu Chủng Viện, bà mẹ Elisabeth chẳng những không ngăn cản mà c̣n thầm cảm tạ ơn Chúa đă cho con bà biết chọn đường để đi. Bà vừa xúc động vừa mừng rỡ lo chuẩn bị mọi thứ cần thiết từ chiếc khăn tay, cho đến áo quần, dày dép để con lên đường gia nhập Tiểu Chủng Viện An Ninh của Giáo Phận Huế sau khi được Cha Chánh Xứ sở tại đồng ư và Cha Giám Đốc Tiểu Chủng Viện chấp nhận. Từ đó, bà Elisabeth không ngừng cầu nguyện cho con "bền đỗ trong ơn kêu gọi".
Cầu Cho Con Làm Bổn Phận Linh Mục Đẹp Ḷng Chúa
Ngày 11-6-1953, Thầy Phó Tế Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận thụ phong Linh Mục. Bấy giờ bà Elisabeth cảm thấy an tâm về ơn thiên triệu của con ḿnh. Nhưng theo bà, làm linh mục đă là khó, làm bổn phận linh mục đẹp ḷng Chúa càng khó hơn. Chính v́ vậy, kể từ đó, ḷng bà hằng xao xuyến, bà không ngớt cầu nguyện cho con ḿnh "làm bổn phận linh mục đẹp ḷng Chúa". Câu nói ấy sớm trở thành điệp khúc gắn liền với cả cuộc đời bà.
Trong một cuộc phỏng vấn do Đài Phát Thanh Little Saigon Radio tại Hoa Kỳ thực hiện ngày 24-01-2001, Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận (vừa được tấn phong Hồng Y ngày 21-01-2001) sau khi nói đến tấm t́nh của ḿnh đối với Giáo Hội Việt Nam, đối với Tổ quốc và dân tộc Việt Nam cũnh như với hết thảy mọi người Việt Nam, đă tâm sự về thân mẫu của ḿnh như sau:
"Tôi lại nhớ đến tất cả bà con, họ hàng, đặc biệt là tôi nhớ đến bà thân mẫu của tôi, năm nay đă 98 tuổi và đang ở tại Úc Đại Lợi.
Tôi nhớ những lời thân mẫu của tôi th́ đối với tôi như những lời khuyến cáo tôi trong cuộc đời linh mục.
Cách đây ba năm, tôi c̣n nhớ nghe thuật lại là Cha Chu Quang Minh thuộc Ḍng Tên ở Mỹ cùng đi với một Cha ở Uùc đến thăm bà cố tôi. Hai Cha hỏi bà cố có muốn Đức Cha Thuận làm Hồng Y không? Bà cố trả lời rằng:
- Thưa Cha, con không muốn.
- V́ sao?
- Bởi v́ khi con cho con của con vào chủng viện, con chỉ cầu xin Chúa cho con của con làm Linh mục để tế lễ Chúa là con vui ḷng rồi. C̣n đă đi tu làm linh mục th́ đâu phải ham muốn những chức quyền danh vọng ǵ".
Kể mẩu chuyện trên xong, Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận xác quyết: "Với tôi, những lời nói trên luôn luôn là những lời nhắc nhủ của bà mẹ dạy bảo con". Rồi ngài kể tiếp:
"Cách đây mấy tháng, tôi đi giảng ở Đài Loan, tôi có ghé thăm bà cố tôi, tôi hỏi:
- Hàng ngày mẹ có nhớ cầu nguyện cho con không?
Bà cố nói:
- Có chứ! Ngày nào cũng nhớ cầu nguyện.
Tôi hỏi rằng:
- Mẹ cầu xin cho con cái ǵ?
Bà cố chỉ trả lời một câu thôi là:
- Cầu cho con biết làm bổn phận đẹp ḷng Chúa".
Đức Hồng Y kết luận: "Điều ấy là cái cảm tưởng mạnh mẽ của bà mẹ Việt Nam dạy con cái". Trong cuộc phỏng vấn dành cho Đài Chân Lư (Veritas) Á Châu ở Manila, Phi Luật Tân, ngày 15-02-2001, Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận nói rơ hơn tâm sự của ngài: "Đây là những bài học đơn sơ, nhưng sâu xa, đáng suy tư. Tôi sẽ không bao giờ quên".
Dơi Theo Bước Thăng Trầm Của Con
Năm 1967, Cha Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận được Giáo Hội tấn phong và bổ nhiệm làm Giám Mục Giáo Phận Nha Trang. Bà mẹ Elisabeth cũng giữ một tâm nguyện. Đối với bà, chức Giám Mục bao gồm cả thiên chức linh mục. Bổn phận giám mục cũng là bổn phận linh mục. Song bổn phận chăn dắt của giám mục có phần rộng lớn hơn, bao trùm hơn, như vậy là nặng nề hơn, khó khăn hơn và nhiều trách nhiệm hơn. V́ thế, bà không thể ngưng cầu nguyện, trái lại c̣n cầu xin nhiều hơn nữa cho vị tân Giám Mục "biết làm bổn phận đẹp ḷng Chúa".
Năm 1975, khi đất nước có những chuyển động khác thường, Nguyễn Thị Hàm Tiếu, ái nữ của bà Nguyễn Thị Aám, từ Úc trở về Việt Nam bảo lănh cho cha mẹ di tản đến Úc chỉ 5 ngày trước khi miền Nam Việt Nam rơi vào tay Cộng sản. Lúc ấy Đức Giám Mục Nguyễn Văn Thuận (đă là Tổng Giám Mục Phó Sài G̣n v́ đă được bổ nhiệm trước đó một tháng, ngày 23-4-1975), với vai tṛ chủ chăn, đă chấp nhận ở lại Việt Nam sống chết với quê hương thay v́ cùng cha mẹ di tản ra khỏi nước.
Những cái chết bi thương của anh bà Ngô Đ́nh Thị Hiệp, là ông Ngô Đ́nh Khôi và của các em bà, là các ông Ngô Đ́nh Diệm, Ngô Đ́nh Nhu và Ngô Đ́nh Cẩn, hăy c̣n ám ảnh, đè nặng tâm can bà. Bà linh cảm một tai họa sẽ giáng xuống con bà. Bà chỉ biết cầu nguyện và phó dâng mọi sự cho Chúa. Và việc phải đến đă đến. Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Thuận bị bắt ngày 15-8-1975, nhằm Lễ Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời, bị giam giữ 13 năm trời, không xét xử. Ai có rơi vào thảm cảnh ấy mới thấu hiểu tâm trạng âu lo và đau khổ triền miên của một bà mẹ có con lâm vào ṿng lao lư mà số phận ngày mai không ai đoán biết được.
Khi Đức Tổng Giám Mục, con bà, nhận được giấy phóng thích ngày 21-11-1988, rồi ngày 21-9-1991 nhận lệnh trục xuất khỏi Việt Nam, th́ mới hay việc Quan Pḥng của Thiên Chúa thật là kỳ diệu. Bởi lẽ nếu không có Chúa an bài th́ làm sao ông bà Nguyễn Văn Ấm có cơ hội đoàn tụ với con; nếu không có chương tŕnh do bàn tay Chúa hoạch định sẵn th́ làm sao Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Thuận có dịp thi thố tài năng và đức độ của ḿnh trong Giáo Triều Rôma cũng như chứng minh cho thế giới thấy sức sống mănh liệt nội tại của Giáo Hội Việt Nam dù trải qua bao phong ba băo tố.
Người Mẹ Chứng Nhân Thế Kỷ
Thật không đơn giản chút nào khi muốn viết về một người mẹ ngót trăm năm sống những thăng trầm của gia đ́nh liên quan đến cả vận mệnh đất nước lẫn lịch sử của Giáo Hội Công Giáo như bà Elizabeth Nguyễn Văn Aám-Ngô Đ́nh Thị Hiệp. Chúng tôi thấy có người đang thực hiện một tác phẩm nói về bà, viết bằng tiếng Anh. Tác giả là ông Nguyễn Văn Châu. Quyển sách có tựa đề "NGO DINH THI HIEP OR A LIFETIME IN THE EYE OF THE STORM.". Chúng tôi có đọc hơn 40 trang đầu bản thảo in trên giấy khổ 8½ x 11 mà thấy tác giả vẫn nói chưa hết cái thời thơ ấu của bà, th́ vài ba trang giấy như thế này nào nói lên được ǵ?
Tuy nhiên, với một người mẹ khiêm nhường, luôn sống cuộc sống ẩn dật như bà Elisabeth, có lẽ một vài nét phác họa chân t́nh của chính người con yêu dấu của bà là Đức Hồng Y Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận đă đủ làm sáng các đức tính cao quư nơi bà.V́ vậy, chúng tôi xin mạn phép ghi lại ở đây những ḍng tâm sự chân thành ấy ghi nơi lời đề tặng viết trong quyển "CHỨNG NHÂN HY VỌNG", tập sách các bài giảng của Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận giảng tĩnh tâm cho Đức Thánh Cha Gioan Phalô II và Giáo Triều Rôma từ 12 đến 18-3-2000, lúc Đức Hồng Y c̣n là Tổng Giám Mục.
"Mẹ Elisabeth,
Người đă giáo dục con từ khi con c̣n ở trong bụng Mẹ.
Mỗi tối Mẹ dạy con những chuyện Kinh Thánh,
Mẹ kể cho con lịch sử các thánh tử đạo Việt Nam, nhất là về tổ tiên chúng ta.
Mẹ dạy con yêu mến Tổ Quốc, Mẹ giới thiệu cho con Thánh Nữ Têrêxa Hài Đồng Giêsu như mẫu gương các nhân đức Kitô giáo.
Mẹ là người phụ nữ mạnh mẽ đă chôn táng các anh em ḿnh bị những kẻ phản bội thảm sát, những người mà Mẹ đă chân thành tha thứ sau đó, luôn tiếp đón họ, như thể không có ǵ xảy ra.
Khi con c̣n ở tù, Mẹ là nguồn an ủi nâng đỡ lớn lao cho con.
Mẹ nói với tất cả mọi người:
"Xin hăy cầu nguyện để con tôi được trung thành với Giáo Hội và ở lại nơi nào Chúa muốn".
Ngày 16-9-02, một Thánh giá nữa - một cái tang lớn - lại đè nặng trên vai người mẹ vốn đă nặng chĩu gánh đau thương tṛn thế kỷ: Đức Hồng Y Phanxicô Xavie Nguyễn Văn Thuận, người con 74 tuổi của bà mẹ ngót trăm tuổi ngồi xe lăn, người con ấy vĩnh viễn từ biệt cơi trần ngày 16-9-2002 sau khi đă hoàn tất cuộc LỮ HÀNH TRÊN ĐƯỜNG HY VỌNG.
Tại sao Chúa lại để cho một con người thân xác mỏng manh như Elisabeth lại phải hứng chịu hàng loạt những mất mát lớn trong gia đ́nh, từ các đấng sinh thành bà đến những người anh em ruột của bà, rồi người bạn đời thân yêu của bà. Và bây giờ lại đến lượt người con trai yêu dấu bà! Thật không ngờ! Dù vậy, bà không hề hoài nghi cật vấn tại sao hay một lời than trách. Giờ đây, truớc mặt bà, con của bà quả đă ra đi mang theo đúng những hành trang mà bà đă gói ghém cho con trong suốt đời bà: trung thành với Giáo Hội và ở lại nơi nào Chúa muốn.
Bà tin Chúa ban cho bà nghị lực tinh thần để can đảm tuân theo Thánh ư Chúa. Bà tin rằng, linh hồn bà vẫn phải măi măi được tinh luyện bởi những thử thách như vậy hay nhiều hơn thế nữa, nhất là ở vào chặng chót của quăng đường dài bà đă đi và c̣n tiếp tục đi cho tới khi nào Chúa bảo bà dừng lại. Tai bà như nghe có tiếng th́ thầm của con: "Hodie mihi, cras tibi - hôm nay phiên con, ngày mai phiên mẹ". Bà vui vẻ đón nhận thử thách và ở trong tư thế sẵn sàng: Fiat - Xin Vâng!
Hôm nay, ngày 27-01-2005, tại Sydney, Úc, bà Elisabeth thực hiện trọn vẹn tiếng Xin Vâng cho riêng bản thân ḿnh để theo chân con ḿnh hoàn tất cuộc lữ hành hơn trăm năm trên cơi đời ô trọc này, sau khi chứng kiến sự ra đi của người con gái Anna Hàm Tiếu đă từng gần gũi phụng dưỡng bà trong thời gian qua. Chúng ta cầu nguyện cho linh hồn Elisabeth được Chúa sớm đưa về Thiên quốc. Chúng ta cũng không quên cầu cho linh hồn Phanxicô Xavie cùng với thân mẫu đời đời hưởng nhan thánh Chúa.
(Ngày 27-01-2005)