Belgrad Ormanının yerini henüz birkaç sene önce öğrendim. Dahası, uzun yıllar spor haberlerinde, büyük futbol takımlarının antrenmanları sayesinde adını işittiğim bu mekanın İstanbul’da olabileceğini düşünmedim bile. Yıllar sonra İstanbul’u ziyaret ettiğimde Rahatça koşup spor yapabileceğim bir yer ararken, -aynen televizyonda gördüğüm futbol takımları gibi- kendimi bu ormanda buldum.

Koskoca Belgrad’ın gelip İstanbul’un ortasına konması bizzat Muhteşem Süleyman’ın (Kanuni) işi. Kanuni, 1521 yılında Sırbistan seferinden bir çok Sırp esirİe birlikte döner. Bizans zamanından kalan köylerin canlandırılması ve yeni köyler kurulması uygulamasına paralel olarak esirler, eski Ayvat Köyü yakınına, orman içine iskan edilir. Bu yerleşime “Belgrad Köyü” adı verilir. Zamanla orman da aynı isimle anılmaya başlar.

Orman o zamanlar, yaklaşık 13 bin hektara varan yüzölçümüyle oldukça büyük bir alanı kaplıyormuş. Bugün artık İstanbul’un dışı olmaktan çıkan bir mesafede, böylesine heybetli ağaçların ördüğü bir ormanla buluşabilmek, birçoğumuz için şaşırtıcı bir sürpriz olarak gözükmekte. Oysa asıl şaşırtıcı olan, 1980’lerde basılan ansiklopedilerin bile, ormanın yerini tarif ederken “İstanbul’a 20 kilometre mesafede” olduğundan bahsetmesi. Bu duruma en çok şaşıranların ise, ormanın hemen bittiği yerde, 30-35 katlı gökdelenleri kendisine komşu bulan o heybetli ağaçlar olduğunu zannediyorum.

Öte yandan, ormanın korunmasına yönelik ilk çalışmalara da yine Kanuni Sultan Süleyman zamanında rastlıyoruz. Ancak bu çabalar herhangi bir ormanlık alanı korumaktan biraz daha farklı. Çünkü o zamanlarda Belgrad Ormanı İstanbul için, şehrin su ihtiyacını karşılamak gibi stratejik bir önem taşıyor. Su, daha ormana gelmeden, şehrin birçok arterine yol alan tarihi su kemerleri ile varlığını hissettiriyor. Ormandaki su tabanı çeşitli dereler ve kaynak sularıyla besleniyor. Belgrad Ormanı, Osmanlı zamanında şehrin belki de en önemli su deposu konumunda. 1719’da Büyük Bent, 1722’de Topuzlu Bent’in yapımıyla önemi daha da artıyor. Bu ikisine ek olarak, yaklaşık zamanlarda inşaa edilen Valide Bendi, II. Mahmut Bendi, Kömürcü Bendi, Kirazlı ve Karanlık Bentleri günümüzde de kullanılabilir durumda. Ancak günümüz şartlarında, ne bu bentlerin ne de ormanın, su üretimi konusunda şehir için hayati bir önemi kalmamış. Çünkü buradan bir yılda sağlanan su, bugünün metropolünün yalnızca iki-üç günlük su tüketimine karşılık geliyor.

Ormanın 16. yüzyılda kazandığı koruma statüsü tarihimizde pek az yere nasib olan bir şansla Cumhuriyet dönemine kadar devam eder. Hatta, 1894 yılında çıkarılan bir “irade-i seniye” ile ormana ismini veren “Belgrad Köyü” yarattığı çevre kirliliği yüzünden kaldırılır ve her ne sebeple olursa olsun ağaç kesimi yasaklanır. Belgrad Ormanı’nı bir mesire yeri olarak ilk kullanmaya başlayanlar ise özellikle Fransız ve Ermeniler’in başı­nı çektiği azınlıklardır. Yaz sıcaklarının bastırıp Beyoğlu’nun (Pera) bulaşıcı hastalıklarla cebelleşmeye başladığı dönemde, elçiliklere bağlı birçok yabancı, Karadeniz rüzgarlarına açık, bu bol ağaçlıklı sayfiyeye akın eder. Yaşayan en büyük botanikçilerimizden Faik Yaltırık, İstanbul Ansiklopedisi’nde, zamanın İstanbulu’nda Türkler için Kağıthane ne ise, Belgrad Köyü’nün de yabancılar için aynı şey olduğunu söyler. İstanbul’un sayfiye defterinde Kağıthane sayfaları çoktan tükendi. Ulaşım vasıtaları gelişti, yollar güzelleşti. Geçmişin tüm piyade ve süvarileri motorize birlik haline gelince çıkartmalar Belgrad Ormanı’na yapılmaya başlandı.

1956 yılında Neşet suyu ve bentler mıntıkasında kurulmaya başlanan piknik alanlarının sayısı bugün yediye ulaşmış durumda.

Haftasonu misafirlerine evsahipliği yapan fedakar orman eşrafından da bahsetmek lazım elbette. Yine Faik Yaltırık hocadan edindiğimiz bilgilere göre, Belgrad Ormanı, kışın yaprak döken çok sayıda ağaç ve bitki türünün oluşturduğu “yapraklı” adı verilen bir orman türü. Mevcut ağaçlar arasında sayı olarak ilk sırayı toplam popülasyonun dörtte üçünü oluşturan meşeler alıyor. Sapsız meşe, Macar meşesi ve saplı meşe olmak üzere toplam üç çeşit meşe var. Meşelerden sonra en çok bulunan üç ağaç türü, doğu kayını, adi gürgen ve Anadolu kestanesi. Ormanda tam 71 çeşit kuş ve 18 memeli hayvan türü yaşıyor. Avlanma yasağının getirdiği koruyucu önlemler sayesinde yaban hayatı oldukça zengin kalabilmiş. Rekreasyon alanlarının biraz dışına çıkıp kulağınızı ormanın sesine vermeniz belki de hiç fark etmediğiniz birçok sesi size ulaştıracaktır. Çalıların içinden yavaşça süzülürken kuru bir dala basarak kendini ele veren bir gelincik; can havliyle sıçrayan kurbağanın peşinden aynı hızla ilerleyen, hatta ayaklarınızın ucundan geçerken sizi bile umursamayan yılan; tenha yerlerde ve özellikle geç saatlerde dolaşan tilki ya da kurtlar; gözden uzak çöplüklere burnunu sokan yaban domuzları; ormanın iç bölgelerinde koşan birçok arkadaşımın uzaktan gördüklerini söylediği geyikler... Kısacası hiç de azımsanmayacak bir çeşitlilik. Sağlıklı yaşam parkuru, mangal dumanlarının tüttüğü, insanların serin ve lezzetli suyu için beyaz plastik bidonlarıyla çeşme başında uzun kuyruklar oluşturduğu Neşet Suyu’ndan başlıyor. Büyük Bent’in etrafında dolanarak devam eden bu parkur 6,5 kilometre sonra yine aynı yerde sona eriyor. Parkurda toplam 17 egzersiz programını yine bu istasyonlarda bulmak mümkün. Ancak öyle sanıyorum ki, uygun egzersizi seçmek kadar, doğru spor arkadaşlarını da seçmek gerekiyor. Aylar sonra ormana gidip damarlarımda akan kana güvenerek arkadaşlarıma uydum ve 18 kilometre koştuktan sonra, şu an bütün kaslarımın dayanılmaz ağrıdığını hissediyorum.

I discovered the Belgrad Forest outside İstanbul just a few years ago. Although I had long been familiar with the name from sports news items as the place where football teams went to train, I had never imagined that it was near İstanbul. Years later when I visited  İstanbul and looked for a place to walk and jog in the fresh air, I found myself in the very forest where I had watched football teams exercising on television.

It was thanks to Süleyman the Magnificent that the city of Belgrade found itself transported in name to a forest north of İstanbul. In 1521 Sultan Süleyman returned from his campaign in Serbia with large numbers of Serbian prisoners of war. As part of the policy of reviving former Byzantine period villages and establishing new ones around the capital, the Serbs were settled on land near the former village of Ayvat, and their village was called Belgrad. In time this name came to be used for the forest in which the village was situated.

At that time the forest was vast, covering approximately 13,000 hectares. Although diminished somewhat today, it is still astonishing to newcomers to the city to discover an extensive forest of ancient tall trees right on its outskirts. Even more astonishing is that encyclopedias published as recently as the 1980s still describe the forest as being ‘20 kilometers out of İstanbul’, seemingly unaware of how the city has grown. The trees themselves must be the most surprised to find 30 and 35 storey skyscrapers right on their doorstep.

The first measures to protect the forest date from the time of Sultan Süleyman. At that time the Belgrad Forest was of strategic importance as the main source of water for the city, and visitors become aware of this function before they even reach the forest, as they pass historic aqueducts which fed the water to different parts of the city. Water from the numerous springs and streams in the forest was channeled into the city, and as the demand increased over the centuries dams known as ‘bent’ were built to collect the water. The Büyük or Great Bent dating from 1719 and the Topuzlu Bent from 1722 increased the importance of the forest’s water supply still further, and they were followed by the Valide Bent, the Mahmut II Bent, Kömürcü Bent, Kirazlı Bent and Karanlık Bent, which are still in use today, although no longer a crucial part of İstanbul’s water supply. The city’s population has risen so rapidly over the last few decades - and water consumption with it - that the water from here is sufficient only for two or three days’ needs.

The protected status of the forest granted in the 16th century continued right through into the 20th century - a piece of good fortune rare in Turkish history. In 1894 an imperial edict was issued ordering the resettlement of Belgrad village elsewhere because of the environmental pollution it was causing, and prohibiting tree felling in the forest.

French and Armenian residents of İstanbul were among the first to popularize the forest as a place to spend the summers. When epidemics hit the central district of Beyoğlu in the hot weather, many foreigners attached to the embassies would move here to enjoy the shade of the forest and the breezes off the Black Sea. Faik Yaltırık, the famous Turkish botanist, explains in the İstanbul Encyclopedia that just as Kağıthane at the end of the Golden Horn was the most popular excursion spot for the Turks of İstanbul, so the Belgrad Forest was for foreign residents in the city.

Kağıthane’s days as an excursion place of meadows and woodland are long since over modern transportation has made distances shorter, and roads have improved. As the infantry and cavalry divisions of the past became motorized, so the general public began to invade the forest. In 1956 the first picnic areas were established around the Neşet spring and around the dams, and today there are seven picnic areas.

This is a deciduous forest consisting primarily of oak, three species of which make up three quarters of the total. The next most common trees are the oriental birch, common hornbeam and Anatolian chestnut. The forest is home to no less than 71 species of bird and 18 mammals. Since hunting is forbidden here wildlife flourishes, and if you stroll into the quiet areas away from the picnickers you will hear many sounds of which you were not aware before, like the rustle of a weasel stepping on a dry twig as it creeps through the undergrowth. A snake may glide past your feet intent on catching a frog which leaping for its life from its hunter. Foxes and wolves only make their appearance in the late hours and in the most remote spots. Wild boar emerges from the forest to sniff out their supper in the city rubbish dumps, and numbers of my friends have seen deer when jogging in the depths of the forest.

There is a jogging circuit through the forest for the energetic. It begins at the fountain from which the Neşet spring gushes, where picnickers with plastic containers form long queues to fill them with the fine tasting spring water. The path circles round Büyük Bent and back, making a total length of 6.5 kilometers. At intervals along the way are 17 pieces of exercise apparatus. But choosing the right friends to exercise with is as important as choosing the right form of exercise, as I discovered the hard way after being persuaded by friends to run 18 kilometers. Mistaking my sense of fitness for the real thing, I eagerly joined them, and am at the present moment I feel all my muscles have pain.