Leda and the swan

Théodore Géricault (1791-1824) "Leda and the Swan" Drawing with watercolor, 1816-17.Louvre, Paris.

Androgyne Leda

Adolph Oswald Erich, German, 1883, Leda and the Swan

Richard Janthur, German, 1883, Leda and the Swan

Felix Meseck, German, 1885, Leda and the Swan, Etching-drypoint

Willi Jaeckel, German, 1888, Leda and the Swan

Arthur Bowen Davies, American, 1862 - 1928, Leda

Pradie, 19de eeuw

Alfred Jarry en Karl Rosenval, Léda: Opérette bouffe en une acte, c. 1900

Thema: niet-realiseerbaar verlangen--de ontoereikendheid, de nutteloosheid en steriliteit van heteroseksuele betrekkingen.

• Leda wil "aimer librement" (42)--zij zou zelfs de Republiek verwelkomen (het einde van het heroïsche tijdperk) in ruil voor een minnaar--maar ook existentieel verlangen dat niet individueel door het eerste het beste avontuurtje kan worden bevredigd--enkel door de goden, maar die hebben het te druk met "le gouvernement des affaires terrestres" (49)

Zowel Dzeus als Tyndare zijn steriel (maar om verschillende redenen: de Koning is oud, Dzeus is slechts verkleed als zwaan en hij is bang voor vrouwelijke intimiteiten)--Leda's aardse bestaan blijft middelmatig: zij wordt gekarakteriseerd door een verlangen dat zij niet kan waarmaken. (al kiest zij expliciet voor haar oude, saaie echtgenoot (in tegenstelling, bijvoorbeeld, tot Emma Bovary).

Daarbij wordt ook de geschiedenis steriel, maar op zeer ambiguë wijze: want als er geen liaison is tussen Leda en Dzeus, wordt ook Helena niet geconcipieerd (het klassieke ideaal van de Schoonheid, maar ook het symbool van oorlog en twist)--enkel Castor en Pollux worden geboren met pastilles uit de bonbonnière.

• Wereld van Sparta is liminaal: heroisch/modern (met telefoon, trein, socialisme, feminisme [beide worden door Tyndare in negatieve termen beschreven]) (52)--uiteindelijk zijn het tijdelijke (Leda) en het tijdloze (Dzeus) niet verenigbaar: tijdens hun flirten wordt Leda ongeduldig, terwijl Dzeus' Platonische liefde eeuwig is
• Dzeus is "cygne" en "signe"--"Signe de quoi?" (59) = groteske ondermijning: Zeus is geen teken maar de ultieme referent of het punt van alle oorsprong als onbewogen beweger
• Leda/Dzeus zitten gevangen binnen de etikette: wereld zonder persoonlijke vrijheid/wil--Dzeus legt al zijn goddelijkheid af en wordt "en voisin" (67).

Verlangen mannen: seksistisch--Tyndare ziet vrouw als lustobject/voorwerp van verderf ("Leurs seins jumeaux / Sont des dictames / A tous les maux" (51)--beperkt de vrijheid van Leda.

• Onwillekeurig geeft Tyndare zijn vrouw aan Dzeus ("ma maison est votre maison, ma fortune est votre fortune, ma femme..." [75] als Dzeus zich voordoet als haar achterneef): seksisme ligt aan oorzaak verkrachtig (als die zou plaatsvinden)

Henri de Régnier, "Léda" (La Cité des eaux, 1902)

Onderwerp: een fontein in de tuinen van Versailles

Mengeling van zwanen in vijver en mythologische zwaan als onderdeel standbeeld

"nonchalants"--zekere onschuld of onverschilligheid van de echte zwanen--toch zijn ook zij erotisch geladen ("caressent ses flancs de leur cols onduleux")

"Elle cambre son corps"--zij zet zich afwachtend in een uitnodigende houding: verleiding

"attente roidit"--anticipatie van de liefdesdaad: betrekt de lezer als medeplichtige toeschouwer

De daad is gesteld: Leda puft nog na, bang maar ook duidelijk seksueel gestimuleerd

"trouble" wordt daardoor ook ambigu--de herinnering aan de coïtus (positief of negatief) blijft haar achtervolgen tot ze in slaap valt

Aristide-Joseph-Bonaventure Maillol, French, 1861 - 1944, Leda, c. 1902, bronze

Rainer Maria Rilke, "Leda" (Der neuen Gedichte: Anderer Teil, 1908)

Perspectief van Zeus--gespleten persoonlijkheid zwaan-god--wordt pas Zwaan (als zijnscategorie) tijdens de coïtus

Het "finden" ligt in het "verschwinden"--ontpersoonlijking, verlies van het zelf

Leda gereduceert tot "Aufgetane"--en zij kijkt uit naar haar ontmoeting met Zeus

Maar misschien ligt in de thematiek van de ontpersoonlijking een mogelijk tot rechtvaardiging--mede omdat het sonnet de dynamiek van de liefdesdaad uitdrukt (sinds de Renaissance ging het vrijwel om statische representaties)

Al blijft het duidelijk een machtsoppositie: hij brengt door de liefdesdaad zijn goddelijkheid/schoonheid over op Leda (er is zelfs geen sprake van haar schoonheid/koninklijke afkomst)--zij blijft een instrument, niet eens in staat om zich te verweren, want zijn wil moet geschieden.

Het doel van Zeus en het gedicht is duidelijk: Schooss (laatste woord): positief of negatief?--niet Zeus die "engenders" maar de moederschoot zelf maakt geschiedenis.

Allegorie dichterschap: de dichter-god moet het lichaam van de poëtische taal en beeldspraak (de zwaan) binnendringen vooraleer hij zijn poëtisch object (Leda) kan verwoorden/bespelen.

Ossip Zadkine, Leda [Statue], 1920

H.D., Leda

General theme H.D.: How to live/write in a world dominated by men?--Helen in Egypt--to give a voice to Helen obliterated in male tradition

Dit gedicht lijkt traditioneel: liefde en genot staan centraal ("soft fluttering")--focus ligt meer op Zeus dan op Leda (enkel "lily," "gold-day lily" genoemd)

Maar er is geen doel in dit gedicht: niet erotisch, niet apocalyptisch (geschiedenis)--maar een laten betijen, doelloos rondrijven in een liminale ruimte (brakke water waar zee en rivier zich met elkaar vermengen)

• eerder een perfect complement van man-vrouw (een wens van de dichter?)
• tijd wordt opgeheven ("memories" en "regret" blijven achterwege).

Het geheel is vredig, zonder spanning

In "Helen": "All Greece reviles / the wan face when she smiles / hating it deeper still / [...] / remembering past enchantments / and past ills"--Helen is de "oorzaak" van de Trojaanse oorlog in de traditie -- haat = verleden; in "Leda" opgelost.

"warm quivering" van de zwaan--misschien wel een idee van "nurturing": in plaats van een ei te incuberen in Leda, beschermt en verwarmt hij Leda

W.B. Yeats, "Leda and the Swan" (1923)

Yeats en Modernisme (volgens Eliot): gebruik van mythe om betekenis en structuur te geven aan het anarchistische en gefragmenteerde van de hedendaagse geschiedenis.

Historical context:

• Irish Free State: invloed van de Katholieke Kerk--creëren Ierse identiteit staat gelijk aan morele zuiverheid in combinatie met verheerlijken van Keltische verleden

• Yeats heeft bezwaar tegen censuur--kiest met opzet een thema dat pornografische ondertoon heeft (zoals we dat gezien hebben sinds de Renaissance)

• (Uiteraard gaat het niet om het recht van de vrouw om haar eigen seksualiteit te representeren, maar het recht van de man om verkrachting als onderwerp te gebruiken.)

• Originele titel "Leda" is "Annunciation"--reactionair: Heilige Maagd Maria is enkel ziel zonder lichaam voor Kerk--Yeats impliceert dat Gabriel de verkrachter is van Maria.

• Geweld in gedicht: na gebeurtenissen in Rusland (1917) en WWI zag Yeats dat democratie ten einde is--in de politiek is enkel did nog mogelijk: "Nothing is now possible but some movement from above preceded by some violent annunciation" (Dial 76 [1924], 493). Een bottom-up revolutie zoals traditioneel de Franse of Easter 1916 is niet meer mogelijk.

• Groteske: copulatie is hybridisering van "hoog" en "laag"--Zeus als god is alleswetend en wijs maar ook oppermachtig--tevens Bakhtiniaanse open lichaam, want actie concertreert zich op "lower bodily stratum" (loins and thighs)

• Sonnet: klassieke vorm traditioneel gebruikt voor verering van de vrouw (Petrarca) waarin de man hulpeloos is--omgekeerd door Yeats

Close reading:

• "above"--superieure positie en geweldadig

• "staggering"--(eerst enkel "frail thighs ... helpless face"), alleszins zij is het object van geweld, zij ervaart het geweld--en verliest haar "gezicht" of haar individualiteit

• "girl"--niet poëtisch of mythologisch maar alledaags en hedendaags--dus verhoogt erotische kwaliteit voor de mannelijke lezer

• "nape"--verbale precisie maar opnieuw synecdoche--lichaamsdeel zonder individualiteit

• "caught in his bill"--geweldadige houding

• "vague fingers"--Leda is machteloos (maar door deze machteloosheid krijgt zij iets van haar individualiteit terug
• tweede kwatrijn, regels 7-8: in vraagstelling van Leda's welwillendheid of haar weigering--in een vroegere versie geen vraagtekens: geen ambiguïteit--enkel weigering maar onmacht
• "engenders" een nieuw Troje (politiek geweld, anarchie) in een nieuwe historische cyclus
• "being so caught up"--in de ban van Zeus' macht of in de ban van het erotische spel
• "knowledge"--traditionele kunstgeschiedenis schrijft Leda een epiphanie toe: "the trembling woman subjected to the fatal force which reveals to her the whole of life" (Elie Faure, History of Art [1921])--maar de vraag is ook naar de kennis die Zeus heeft van de prolepsis en die Yeats aan zijn lezers meegeeft
• Yeats stelt dit weer in vraag; bij een negatief antwoord is zij een onbetekend slachtoffer; bij een positief antwoord blijft er echter een probleem: Yetas stelt niet de vraag of deze kennis wel een verkrachting "waard" was voor Leda. De vrouw blijft een instrument voor de man; zij krijgt enkel haar individualiteit door de man.
• vertaaald naar Yeats spiraalvormige opvatting over geschiedenis (in A Vision): Leda (haar "annunciatie door Zeus) is de schakel tussen twee tijdperken, een oude wereld van Sparta en de nieuwe wereld van Griekenland (is zij zich ervan bewust, dan verwerpt zij haar oudere tijdperk)

Herlezen van de mythe: humaniteit is vrouwelijk; goddelijkheid is mannelijk

Norman Lindsay, 1924, etch

Dubbele Leda: realiteit vs. mythe

D.H Lawrence, "Leda" (watercolor), c. 1928

Ontpersoonlijkt Leda: hoofd buiten beeld

Salvador Dali (1904-1989), "Leda Atomica," 1949

Marianne Pineda, Study for Leda, 1949

George O'Connell, American, Leda and the Swan, 1973

Cy Twombly

Rode kleur: bloed

Basilio Castaneda, Leda and the Swan, 20th century

Christine Post, Leda

Vliegende putti's: parodie van pastorale setting van Correggio e.a.

Jiri Posva

Angelo Basso, 20th century

Giuseppe Armani, Leda, Nudes Collection, Terracotta

Beweging doet denken aan Laocoon.

Robert E. Kuhn

Walek, Leda and the Swan, 1992

Claude Michel

Other versions/uses of Leda and the Swan in Literature

Aldous Huxley, "Leda" (1910)

D.H. Lawrence, "Swan"(1929); "Leda" (1929)

Pamela H. Johnson, The Unspeakable Skipton (1957)

Philip Roth, Portnoy's Complaint (1967)

Mona Van Duyn, To See, To Take (1979)

 

Bibliography

Adams, John F., "'Leda and the Swan': The Aesthetics of Rape." Bucknell Review 47 (1964):.

Davidson, Jane, with Chris Rohmann, ed. The Oxford Guide to Classical Mythology in the Arts, 1300-1990s. New York, Oxford: Oxford University Press, 1993.

Mitchell, Felicia, Exploring the Aesthetics of Rape: Leda and the Swan in Selected Poems by Women, 3 Phoebe 64 (Fall 1991).

Sword, Helen. "Leda and the Modernists." PMLA 107 (March 1992): 305-318.

acknowldgements

© Wim Van Mierlo, Mortsel, Belgium, March 2000