วันนี้หมอขอคุยถึงปัญหา "ลูกติดขวดนม" กันอย่างเต็มที่สักครั้งหนึ่ง เนื่องจากในระยะหลังมานี้ หมอพบปัญหานี้เกิดกับเด็กๆ บ่อยมาก และถือเป็นปัญหาที่รุนแรงซึ่งเกิดขึ้นกับฟันของเด็ก โดยที่ผู้ปกครองมักไม่ทราบเลยว่า การติดขวดนมทำให้เกิดปัญหา ถ้าหมอตรวจฟันเด็ก (บางรายอายุเพียง 2-3 ขวบ) แล้วพบว่าฟันน้ำนมด้านหน้าของเด็ก ผุกร่อนจนเหลือแต่ตอ ฟันด้านในก็ผุมากผิดปกติ แล้วละก็ เดาได้เลยว่าเด็กคนนี้ติดขวดนม จะต้องดูดนมหลับไปทุกวันทุกคืน ลักษณะของฟันผุที่รุนแรงซึ่งเกิดกับเด็กติดขวดนมนี้มีชื่อเฉพาะเลยว่า "Nursing bottle caries" ซึ่งในระยะหลังมานี้ไม่ทราบว่าด้วยเหตุใดปรากฏการณ์ Nursing Bottle Caries มีมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด หมอพยายามที่จะวิเคราะห์จากผู้ปกครองของเด็กที่ฟันผุแบบนี้พบว่ามักเกิดจากการตามใจลูก ไม่อยากขัดใจและบางรายเกิดจากการที่คุณพ่อคุณแม่ไม่มีเวลามากนัก การเลี้ยงลูกโดยให้หลับคาขวดนม ดูจะง่ายสะดวกสำหรับคุณพ่อคุณแม่มากกว่าจะปล่อยให้เด็กหลับไปเอง ซึ่งต้องใช้เวลานาน เด็กส่วนใหญ่มีลักษณะที่เหมือนกันคือ ถ้าได้มีอะไรดูดๆ อยู่ในปาก เขาจะเพลินแล้วก็หลับไปง่ายๆ เลย จะไปโทษเด็กคงไม่ได้ อยู่ที่ผู้ใหญ่มากกว่าที่จำเป็นจะต้องฝึกลูกให้ไปในทางที่ถูกต้อง ก่อนอื่นหมอขอเล่าให้ฟังถึงความ "ร้ายกาจของผลจากการที่ลูกติดขวดนมให้ทราบก่อน เพื่อประกอบการตัดสินใจของคุณพ่อคุณแม่ที่กำลังมีลูกซึ่งติดขวดนมอยู่ หรือมีลูกซึ่งกำลังเริ่มจะติดขวดนม ว่าควรจัดการอย่างไรดี จะปล่อยเลยตามเลยหรือจะแก้ไข จากประสบการณ์ของหมอ คนไข้เด็กที่ติดขวดนมมักมาหาหมอด้วยอาการปวดฟัน ที่ทรมานมากทีเดียว บางคนปวดหมดแทบทุกซี่ร้องไห้งอแงทั้งวันจนคุณพ่อคุณแม่ ต้องพามาหาหมอฟัน ที่เป็นอย่างนี้เนื่องจากเด็กดูดนมแล้วหลับไปพร้อมๆ กับที่ยังมีน้ำนมคาอยู่ในปากตลอดเวลา ในน้ำนมนั้นจะมีส่วนประกอบต่างๆ รวมทั้งน้ำตาล (ถึงแม้จะไม่ได้ทานนมรสหวาน แต่ในนมมีความหวานโดยธรรมชาติอยู่แล้ว) ส่วนประกอบเหล่านี้จะสะสมอยู่บนตัวฟันตลอดทั้งคืน ซึ่งถือเป็นเวลานานมาก เชื้อโรคในปากจะเปลี่ยนน้ำตาลเป็นกรด ฟันของเด็กจึงผุกกร่อนอย่างรวดเร็วรุนแรงมาก น่าสงสารจริงๆ ที่เด็กบางคน อายุ 2-3 ขวบ ฟันผุจนทะลุถึงโพรงประสาท ทำให้เขาปวด มีหนองที่ปลายรากฟัน พอหนองสะสมมากๆ เข้าก็ปะทุออกที่เหงือก กลิ่นปากของเด็กที่รุนแรงมาก ข้อสำคัญเด็กจะทรมานกับการปวดฟันตั้งแต่อายุยังน้อย มีผลทำให้เขาทานอาหารที่ต้องขบเคี้ยวได้ไม่มาก แถมยังต้องกลืนกินเชื้อโรค น้ำหนองเข้าไปทุกวัน คิดดูว่า สุขภาพของเด็กจะเป็นอย่างไร บางรายหมอเห็นแล้วสงสารเด็กจริงๆ เชื่อไหมคะว่าเด็กบางคนติดขวดนมไปเรื่อยๆ จนอายุเกือบ 6 ขวบ ซึ่งอายุขนาดนี้มีฟันแท้คือฟันกรามแท้ด้านในขึ้นมาบ้างแล้ว และทำเอาฟันแท้ซึ่งเพิ่งจะขึ้น เกิดผุกร่อนจนทะลุโพรงประสาท บางรายถ้าคุณพ่อคุณแม่พามาพบหมอได้ทันก็รีบแก้ไขอุดฟันแท้ให้ บางรายที่ทะลุโพรงประสาทต้องมารักษาด้วยวิธีที่ยุ่งยากมาก และบางรายจำเป็นต้องถอนฟันแท้ไป ไม่คุ้มกันเลยจริงๆ กับการยอมให้ลูกเป็นเด็กติดขวดนม นอกจากนี้ผลทางด้านจิตใจของเด็กก็มีมาก เด็กส่วนใหญ่ที่ติดขวดนมนั้น ฟันน้ำนมด้านหน้า จะผุกร่อนจนดูน่าเกลียด และโดนเพื่อนๆ ล้อ เขาจึงกลายเป็นเด็กขี้อายไม่มั่นใจในตัวเอง และไม่ค่อยมีเพื่อน เมื่อทราบว่าจะเกิดผลที่รุนแรงขนาดนี้ถ้าลูกติดขวดนม คงไม่มีคุณพ่อคุณแม่คนไหน อยากให้ลูกติดขวดนมแน่ๆ (ที่ปล่อยให้ติดไปแล้วคงเป็นเพราะไม่เคยทราบเรื่องแบบนี้มาก่อน) ดังนั้นหมอถึงพยายามที่สุดที่จะบอกเล่ากันให้ทราบล่วงหน้า ตั้งแต่ลูกยังไม่เริ่มติดขวดนมว่า พยายามอย่าสร้างนิสัยที่จะทำให้เด็กติดขวดนมได้ เช่น ไม่ปล่อยให้ลูกดูดขวดไปเรื่อยๆ จนกว่าเขาจะหลับ ควรให้นมเป็นมื้อเป็นคราว ตามด้วยน้ำทุกครั้ง ซึ่งวิธีนี้จะยุ่งยากกว่าการปล่อยให้หลับคาขวดนม แต่เราก็ต้องทำ ต้องฝึกนิสัยลูก นอกจากนี้ข้อสำคัญคือ เมื่อลูกโตพอที่จะนั่งได้ (โดยทั่วไปจะเริ่มฝึกประมาณเด็กอายุ 7-8 เดือน) ให้เริ่มฝึกลูกดื่มนมจากแก้ว โดยสอนเป็นขั้นเป็นตอน อาจเริ่มจากเปลี่ยนให้ดูดหลอด แล้วก็ยกดื่มเลย สมัยนี้มีถ้วยหัดดื่มขายเป็นชุดๆ มักเป็นถ้วยมีหูให้เด็กจับสะดวก (มีหู 2 ข้างเลยเด็กจะได้ยกดื่มได้) โดยเริ่มเปลี่ยนจากหัวนมยางที่ใช้ดูดมาเป็นหัวยางที่รูใหญ่กว้างมาก เด็กจะนอนดูดไม่ได้จะสำลัก, หก ดังนั้นทำให้เด็กมีความจำเป็นต้องนั่งดื่ม ต่อมาก็ค่อยเปลี่ยนหัวเป็นหลอดดูด แล้วในที่สุดก็เปลี่ยนเป็น การยกถ้วยขึ้นดื่มเลย ต้องฝึกเป็นระยะๆ จะต้องใช้ความอดทนมาก คุณพ่อคุณแม่ลำบากในขั้นตอนนี้ แต่จะไม่ต้องลำบากในอนาคต เพราะเมื่อลูกปวดฟันนั้นเป็นอะไรที่ทรมานมากทั้งลูกทั้งพ่อแม่ หมอเข้าใจว่าเป็นเรื่องที่ยากในการจะฝึกเด็กให้ได้ตามขั้นตอน แต่ก็ขอเป็นกำลังใจ ให้คุณพ่อคุณแม่ทำได้สำเร็จ หมอเคยบอกกับผู้ปกครองของเด็กที่ติดขวดนมเสมอว่าให้ใจแข็ง (ผู้ปกครองร้อยทั้งร้อยที่ลูกติดขวดนมไปแล้วมักอ้างว่า ถ้าไม่มีขวดนมเขาหลับไม่ได้ สงสารเขา เขาจะงอแง) หมอจะให้ผู้ปกครองถามตัวเองว่า จะสงสารลูกเพราะลูกไม่ได้ดูดขวด หรือจะเลือกสงสารลูก เพราะลูกต้องทุกข์ทรมานกับการปวดฟันตลอดวัยเด็กของเขา เมื่อได้ทำความเข้าใจกับผู้ปกครองแล้ว ผู้ปกครองเริ่มยอมที่จะขัดใจลูกบ้าง บังคับกันบ้าง ทำให้เด็กเลิกได้ ก็เราไม่ได้ทำเพื่อใครนี่คะ ทำเพื่อตัวของลูกเองแท้ๆ ต้องใจแข็งกันหน่อย! ท.ญ.วิริยา ออประยูร

(update 4 มกราคม 2001)

main