Banua III.  Bilang 1

Hulyo, 1994

Professor Vicente Dizon	Editoryal	Miabe-abe ... Agyu Tamu	Ing Pamanyulat Poema
Ing Tibwan Kung Labwad	Bilin	Manigaral Tamung Kapampangan	Balik-Bansa neng Ibarra
Malagung Amanung Siswan	Panabilin	Batayan (Criteria) king Ligligan Kawatasan	Katutubong Kalinangan
Ing Banwang Kulimlim	Ing Leguan	King Albug Linsut ya Gamat ing Dios	Budning Zoilo Hilario
Apokalipsis	Demokrasya	Ing Amanung Kapampangan atin yang Koneksyun king Malay	Diosdado Macapagal
Diparan Kapampangan	Ing Poeta	Pabalat (front cover)	Himno ning Angeles

Professor Vicente Alvarez Dizon, B.F.A.
(U.P. College of Fine Arts)

Vicente Alvarez Dizon, tubung Kapampangan, a anak ning Bacolor, Pampanga, mipanganak ya ketang Abril 5, 1905 kang Rosa Dizon de Alvarez ning Concepcion, Tarlac, at Jose Dizon y San Pedro ning Bacolor.  Meyari yang megaral king U.P. School of Fine Arts, kambe ning keyang Diploma King Arte (with High Honors( ketang 1928.  Kaibat nang menari (graduation), ya ing meging mumunang diling Artist Lecturer ning Filipinas king University of the Philippines at anti murin, ya ing mumunang diling "Filipinong Scholar" king Arte ning Yale University, Connecticut, U.S.A., ketang 1936, nung nuya mikatitulung Bachelor of Fine Arts (major in pictorial Art, Mural Painting at Museum Administration - with Distinction).  Dela na at minulllat ing ausan dang Finger Painting king Filipinas ketang 1936.  Ya ing menagtas king pamanurung Art Education ketang 1937 karing miyayaliwang escuela at Universidad ning Menila.

Ing pekadakila nang agawang Vicente Alvarez Dizon bilang artista ya kabud inyang menagumpe ya king ligligan at akamit ne ing First Prize king keyang obra maestra: "After the Day's Toil" karin king Golden Gate Exposition king San Francisco, California, U.S.A. ketang 1939.  Kaniting mesabing pamiligligan o competition da ding sablang bansa king Contemporary Art karing 79 bansa, i Salvador Dali ning Espanya simbut ne ing second prize at ing pekilauk ning America yang menikuang third prize.

Meyangu ya bie i Vicente king Angeles ketang 1947, king edad 42.  Alakwa'ne ing mebalu nang makibale, i Ines Henson de Dizon at ding kayang apat a anak: Daniel, Victor, Luminoso, at Josefina (i Mrs. Josie Dizon-Henzon).

EDITORYAL

Ms. Josie D. Henson.  E mu na asabing ninu ya.  Uling i Josie malepara'ne papil lakwas na king Lunsud ning Angeles  Nanu pata tutu na la mung ditak karing prominenteng memalen ding e makibalu kaya.  At ngarang sasabi ring lehitimiung Angeleño: I Ms. Josie D. Henson bina yang makalapit king PUSU na ning Balen.  Lawan yu kayaktangan ing kabaldugan ning buri dang ipamalas.  King matulid a salita, nung ing PUSU ning Balen manintun yang pakamal ... iting pakamal atyu kang Josie.  Nung maghdulap yang taung malyaring mamatula kaya ... malyari neng apasaya ing lunsud, anti mo neng pagmasusian ing Fiestang Kuliat.

King uli ning mayap nang kaniwan Ms. Josie D. Henson, king e na man asan-asahan datang king keyang bie, apisanmetung de ring maldang kayanib ning Akademyang Kapmpangan, at ya ing inalal dang Presidente, king bistaman e ya makatagun king mesabing pulung.  Ken lalung mekilala ampon mipatunayan ing bitbit nang katanyagan.  At ken linto ing maragul dang kagalangan at tiwala kaya ring marangal nang miembru ning Akademya, pablasang metung man alang sinalungat kabud miyapag ya ing keyang lagyu.  At anti ning e ya makatagun para munye salita bilang pamananggap at pamipasalamat, ing keyang dapat sabyan, sinulat no king kaapmilatan na ning saplalang POEMA:  MIABE-ABE ... AGYU TAMU.

MIABE-ABE ... AGYU TAMU

Iting milyari kanaku e ku man tinap-tinapan akung meging PAMUNTUK ning Akademyang Kapmpangan
uling ketang yalal da la ring opisyal ning AGUMAN e naku man makatagun king mesabing kapulungan,
dapot inyang pigtapat dang bina ra'kung kailangan ginalang ku't layun tinggap ing binye rang katungkulan.

Makanyan man, titimplan ke, ining kanakung sarili nung agyu kung agampanan - pamamuntukan kaniti,
lalu kung migmikelangan inyang kaku ra sinabi: "ding Fundador ning aguman pawa la ngang onorabli" ...
pero ngaku king sarili, nung ing makataya keni ing Arte ampon Kultura - e naku man binang tawli.

Ing hilig kung binye ning Dios, king pinsil ampon pintura inya sa't king bie ning pintor mabibie kung maligaya,
pablasang ing kakung PINSIL papalto na ing legwa'na ning sari-saring larawan a makawili king mata,
at karing larawan a ren maka sulat kang POEMA uling atin lang mensahing malyari mung a-istorya.

Antimo ing larawan 'ning kasilip-silip ayaldo asabi mung, ing kalayan, anti mu nang ababatyo,
anti naman ing menukup a panaun banda babo ... ngamu, magpaldas yang yatu king krisis at alingo-ngo,
pota namang pipinta mu itang ambun ketang Lirio ... ita, ya ing primavera, a ume nang magparayo.

Nanu man ing gugulis kung Eksena ampon Senaryu ipatungkul ku king Balen, at lakwas king Apung Ginu,
uling ing Dios at ing Balen pigkalam dang binye kaku iting regalu ning belwan a inaus kung "hilig ku" ...
at nung ing hilig kung iti, at Tungkulan a binye yu wari't ating pami-ugne ... asabi kung AGYU TAMU.

Miabe-abe ... Agyu tamu, arinan tayang dangalan ing kekatamung AGUMAN: Akademyang Kapampangan,
miuman, dinan tayang bagyus, ban akwa neng sulapawan ing palsintan tamung BALEN a pagnasan tang aranan,
ing ipanulid ta kaya -- Ing Himno ning Kapampangan kambe ning Arte't kultura, ampon ing Amanung Sisuan.

                                                                                        JOSIE D. HENSON
                                                                                        PAMUNTUK ning AKKAP

BILIN

I Dr. Evangelina H. Lacson ene malyaring makalingwan.  King bilunga'ning historya makaslyag ya't makatatak ing mahalan nang lagyu.  E mu keti king kakarina'ning lua karin ya maging pikabalwan, nung e pa naman, agyang king Aklat ning Bie king Gloria banwa makasulat ya lagyu a pemaltakan sapiro at diamante.  Nanu pata, mekatipu'neng aduang uring bie:  Ing bie nang malakwan ampon ing bie nang dalan.

Ketang Mayo 22, 1994, bilang Pamuntuk ning Akademyang Kapampangan, minaus yang pulung.  Kaniting mesabing miting ding tanak nang kayanig ning Akademya, pepasyag na ing keyang kabilyan dikil king keyang kalusugan, o kundisyon ning pamikakatawan.  Anti waring miyatdanan lumbe itang pamitipun kanitang sabya'nang kukuldas ne king tronu. Nung e mu pin sana ing mebangit ya lagyu i Ms. Josie D. Henson ... e sana meyampat ing kayaduanan ding kayanib king manatili ya pamu king keyang pedestal kaba mu mang ala ya pang kaialili.

Pengaku nang Dr. E.H. Lacson, king e ya mako king siping ning Akademya.  Isundu na ing keyang suyu at pamagmasabl king akarasna'ning keyang agyu bate king kabilya'na.  Uli niti, inawad ning kapulungan, king gampana'na sana ing katungkulan bilang Kutnanan, at Tala-usuk ning AKKAP.  At kabud tinggap na iting katungkuklan, pelakpakan de ring pesitagun.  Uli na pu niti, agkatan dako pu ban BASAN ye at PIBULAYAN ing sinulat nang kawatasan inggil kaniting bage:

PANABILIN

Nanan ku mang timalaran ing kakukng kapanamdaman tunggal ditak mimina ne ining kanakung katawan
uli niti asabi ku karing miembru ning Aguman bisa nakung magpainawa king tatalnan kung Tungkulan,
at pigtapat ku karela, eku na agyung gampanan uling amamatiag ku ne ing kakung tawling santungan.

Buri ku, ngaku karela, ing panalili yu kaku karetang kababayangnan, o mas anak pa kanaku,
at nung malyari mu sana malugud ya king Amanu king Arte ampon Kulturang iyas na ning Balen tamu,
aku naman, pangaku ku - ninu man ing apili yu alalayan ke't saupan king abut ning kagiwan ku.

Malambat ku nang pigampa ing anti kaniting bage manibat na pin pkanitang ing katawan mimina ne
oh, ngakung mamilubluban king kanakung pamibule mekad galang ing Aguman akayagnan ku neng mate?
Ban e mate, ngaku naman, sukat naku ping maglele uling iting Akademya dapat ya pang kumaba bye.

Akademyang Kapampangan - kaku anti yang PAMANA a dapat kung pakamalan migit king kakung inawa
uling iti yang kaustan ampon lubus pakilala ing dalise pamalsinta king kekatamung Kultura,
inya IPANABILIN ku, nung muna nakukng painawa e ye sanapainggulutan ing kekatang Akademya.

Metung pang panabilin kung tapat, dalilse, at lusuk luguran ye sa't igalang ing kekatamung PAMUNTUK,
iti ya i Josie Henson a inalal yu at pinuk king tronu ning Presidente, at pisanmetung yung likluk
at ekayu migkamali, apili yeng peka buntuk pablasang i Josie Henson ... mekilala ne't mesubuk.

Evangelina H. Lacson, Ph.D.
Tala-usuk ning AKKAP

MANIGARAL TAMUNG KAPAMPANGAN
neng Edwin N. Camaya
 
 

Ablang.  Aspak o abtak. Abluk  Tukswan; kumbinsyan. Abulud.  Ing gulut ning metung a bage' Ing galudgud, Absal.  Kasangkapan a pangulkul a balamu bareta. Akdal.  mabalik, anti ing kablas o alingongo. Akdug. Takut o karug.

Aklis.  Gaga o gulisak. Aksyo. Lisya king tumbuk. Aktang.  Sapak or mikalat, anti ing sala ning aldo king yatu. Aktung.  Taung matwa nang matwa; magulyan na. Agag.  Salak, salakan. (Agagan; panyalak). Agyat.  Kakampi, magkat kakampi.

Pansinan tamu ing makatuki: Kabit. Mali:  Nu'karin ku ikabit ing kape yu? Ustu:  Nu'karin ku ibili ing kape yu? Mali:  Nu'karin ko ikabit ding libru yu? Ustu:  Nu'karin ko isimpan ding libru yu? Mali:  Nu'karin ko ikana ring letratu yung maka kkuadru? Ustu:  Nu'karin ko ikabit ding letratu yung maka kuadru? Pagawa: Ing amanung KABIT magagamit ya karing bage ating pikabitan (hook & eye).  Bistaman magagamit ya bilang talimbaga kareng babaing ka "live-in".

Makanini, Makanita (anti kanini, anti kanita) Mali:  Makanini ing buri kung isulat mung libru. Ustu:  Anti kanini ing buri kung isulat mung libru. Mali:  Makanita kukle ing saliwan mung baru para kaku. Ustu:  Anti kanita kule ing saliwan mung baru para kaku. Saksakan, Siksikan. Ustu:  Misaksakan lang balisung Ustu:  Meki siksikan ku kilub ning Pisamban.

ING PAMANYULAT POEMA
Vedasto D. Ocampo
 

King metung a manigaral king pamanyulat POEMA buri ku ing abalu mu king ing DIOS man poeta ya nanu pata ing poema matas ya uring talaga pablasang arkitektu ne ning Arte't Literatura, at king matulid a sabi, ing lubas pibablasa'na karing malaguang amanung makawili't makayama.	At anti ning ing poema e tuliran a salita kailangan meng idalan king amanung talimhaga, alimbawa ing amanung: "ding tala misnong kasala" nung ibaldug meng poema: "kindat-kindat la ring tala", oyan ing diperensya na, o bilang pami-aliwa ning prosa, at ning poema ayausan dang pikudta.
Bisa na'kang magumpisa? Dale, talnan meng pluma mu at nung makasadya naka ... makiramdam ka kanaku: Misip kang metung a tema - lapatanan meng titulu  a sukub ning kekang DIWA, kagiwan, ampon amanu, kaibat niti mamili kang sukad na ampon disenyu: 'ting labing aduang silaba; labing anam; labing walu.	Ding rima apat lang klasi: metung a letra king tawli anti ing a, e, i, o, u, -- yang mumunang grupu iti, king pangadua, aduang letrang milulupa't mikakasi anti ing an, ing at, as, ak -- at aliwa pa kareti; at detang pangatlung grupo ila ring masakit dili atlu't apat la ring letrang piwawangisan mung pilmi.
Deti ausan dong metru, o sukad ning balang linya at ing katumpuk a linya yang bibilug king estropa, at ban lunto yang manayun ing estropa o "stanza" ding peka sepung amanu balang linya - rimadu la, uli niti nung basan me ing estropa ning poema itang damdaman mung TONU - misusunis, milulupa.>>	At kareting klasing rima mayan yang dili ing kapat pablasang ing ag, ad, as, ak, pakirima mu la king at, nanu pat't salit-salit yang lubus king santing at sampat "pemalupug yang kambusang alang pintung babalabat" uli na nyan abistu me ing metung a TALASULAT asabi mung, e pulido ... ing pondu na e pa sapat.
Alimbawa, ginamit meng peka rima ing letrang "e" kailangan ing "e" la ngan ding karampatan mung ike antimo ring amanung bie, tinape, ampon tagumpe tete, bale, at mipase -- malyari mong api-ugne; dapot anting arkitektu ilapat mong masalese ita sanang ing babasa e magkasakit migale.	Metung pang kapintasan ding saburoro mamisunis titikul la ding versu ra, milalako la king gulis, o' malyare ding silaba a dapat sang maging paris bubungalan da lang tunggal inya sa't lalwal lang lunis, makanyan lang tatakbulung, titikul, at mipipildis ding poemang 'sintonadu, at versadang tatalilis.
Ingatan mu la ding rimang pagkamalyan dang masolu deti ila ring rimang "i", ing rimang "a" at rimang "u" alimbawa: ing MALAGU e me arima king TAU bistaman parehu lang "u" king sepu ra ding amanu; ing BABAI at ing LAHI, deti ela mitutonu ... rima meng BIASA king BANSA katelu ya, nya e ustu.	O' ngeni, sumulat ta'na?  Magparatang katang DIWA kumbiran ta itang angina marimla, at sagiwa at potang asangap ta'na dinan tang bagyus ing biga sake katang maglimayun angga king munag-sumala, at magparagusgus kata karing ginintua'nang yata ning sisiro AURORA banda karin, king TALDAWA.
At pablasang maselan ya ing poemang Kapampangan inya naman ing sunis na makawiling daramdaman at nung ding keyang tekladas masanting la pamidalan misna no king katalustus ngening keka lang babasan, at balamu mumukyat ka karing balitang ning eran king eran ning pinanari a duyan ning KAWATASAN.	At nung mitutundu ka mu, kulubutan te ing ALDO king talukbung na ning banwa a susuklub king OBERNO, at kaibat matudtud na'kang maniaman ba'kang mipasno ita sang inspiradu ka potang mibaNgun ka't tikdo, at ngening aibye mu na ing kagalangan keng babo pagmulan mu nang ISULAT ing DIWA  mung magparayo.
Ing pamanggawang POEMA mengaring lalalang dase nung magulu ka pamisip, ing dase e ya salese, ing pamilalang poema yang kalupa na't kayarle nung kulang ka konsentrasyon e ka lubus managumpe, dapot nung ing kekang DIWA mitmu yang kule ampon bie ing bunga ning sinulat mu makagulat, makapakde.	VEDASTO D. OCAMPO