Federalisme as libbenshâlding |
|
Der liket in nije tiid te kommen foar
it federalisme, dat ommers it ferskaat preket. |
Tradisjoneel is federalisme in politike rjochting dy't ynfloed
fan 'e dielen foarstiet, yn tsjinstelling ta sintralisme, dat in
sintraal bestjoer befoarderje wol.
Neffens it federalisme foarmje de dielen meiinoar in federaasje,
dy't troch oerlis ta besluten komme moat. Sa'n federale
steatsfoarm hat as neidiel dat it net sa maklik ta ienriedige
beslútfoarming komt, wylst de sintrale steatsfoarm as neidiel
hat dat regionale ferskillen net achte wurde en dat de besluten
tige fier fan 'e minsken ôf nommen wurde.
Foarbylden fan lannen mei in federale steatsfoarm binne
Switserlân en de Feriene Steaten fan Amearika en ek it Nederlân
fan foar 1798. Nederlân is oergien ta in sintrale steatsfoarm
ûnder ynfloed fan 'e Frânske revolúsje, it earste grutte
politike dogma fan ús tiid, dat gjin tsjinspraak en dus ek gjin
ferskaat brûke koe. Boppedat rêste de âlde federale struktuer
foar in grut part op 'e adel en joech dus net genôch rûmte oan
'e nije ekonomyske middenklasse fan dy tiid. Sa waarden mei de
nije steatsfoarm dus hiel wat âlde misstannen oprûme en
ûntstie as reaksje alteast yn Fryslân in sterker regionaal
bewustwêzen.
In dizze nije ieu docht bliken dat de âlde dogma's har tiid hân
hawwe; net ien fan allegearre hawwe se de ideale wrâld brocht
dy't se foarseine en de problemen fan hjoeddedei hawwe se net
foarsjoen en lykje se net oplosse te kinnen. De tiid fan
marsjearjende massa's is foarby. Nei twahûndert jier is it
sintralistyske stelsel ferrotte.
Dit wurdt de ieu fan de twivel en twivel is hiel sûn. It
bewarret de oerheid foar ûnberette besluten en makket dat hja
better nei de boargers harket. Sa liket in nije tiid te kommen
foar it federalisme, dat ommers it ferskaat preket. En it is
krekt it oanfurdzjen fan dat ferskaat - net allinne fan regio ta
regio, mar oeral yn'e maatskippij - dat in nije basis oan de
mondiale mienskip jaan kin.
Nei twa ieuwen fan bloeiende wittenskip komt de minske ommers
mear en mear ta it ynsjoch dat er de problemen net sa maklik
oankin as noch hûndert of fyftich jier lyn tocht waard. Troch
myn wurk yn 'e tapaste fysika - dêr 't hast elke teory daliks yn
'e praktyk toetst wurde koe - bin ik ta it ynsjoch kommen dat de
minske de wierheid nea berikke kin; hy sit der altyd in eintsje
neist en is soms folslein mis. Dan folgje wer nije diskusjes en
eksperiminten en wy binne wer in stapke tichterby. Mar lykwols
wykt de hoarisont fan it folslein begripen hieltyd fierder.
En as wy sokke problemen al hawwe mei it wêzen fan it meast
ûndersochte chemyske elemint - silisium - hoe soene wy it dan
net hawwe mei de folle mear komplisearre minsklike geast, dy't
boppedat oanienwei beynfloede wurdt troch prikels fan bûtenút?
En hoe soene wy de maatskippij trochsjen kinne, dy't bestiet út
it opinoar yn wurkjen fan al dy yndividúen. Sa wurdt sels it
foarsizzen fan de ekonomyske konjunktuer - in yn haadsaak troch
psychologyske faktoaren beynfloede proses - in nuodlike, sis mar
ûnmûglike saak!
Op dat stuit wurdt dúdlik dat de maatskiplike en politike
problemen it bêste beneikommen wurde kinne troch iepenbiere
diskusje. Dêrby mei dy net mear beskaat wurde troch gelearde
deadwaanders, mar troch de earlike miening fan 'e meidoggers; elk
wit by eintsjebeslút it bêste wat foar hìm wichtich is. It
moat dúdlik wêze dat dêrmei de wittenskip net bûtensletten
wurde mei; diskusje moat barre op grûn fan fêststelde feiten en
ferbannen. Dêr kin de wittenskip grutte tsjinsten bewize, mar
hja moat de feiten sa iepen en begryplik mûglik bringe, dat net
neist de kennis fan de wittenskipper syn subjektive ideeën yn
syn konklúzjes slûpe.
In machtich medium foar diskusjes en foar ferwurking en
fersprieding fan 'e resultaten liket yn 'e neiste takomst it
ynternet wurde te kinnen. Dêrneist is it lykwols needsaaklik dat
regionale belangen en ideeën yn 'e praktyk brocht wurde kinne op
regionaal en lokaal polityk nivo. Mei oare wurden: provinsjes en
gemeenten moatte in grutte selsstannigens krije, alles ûnder it
motto: In hegere oerheid moat net dwaan wat in legeren likegoed
of better kin. Dêr binne dan tagelyk gâns
swierrichheden mei op te fangen dy't har foardogge as gefolch fan
it ferskaat.