Stoomwals PvdA Der is hiel wat te kleien oer de gemeente.

Der is hiel wat te kleien oer de gemeente. Nim mar it gefal fan 'e brutsen tasizzings. Ik bin no al fjouwer gefallen tsjinkommen dêr 't soks spile: it boartersfjild yn Hearrenfean midden, de wenten yn Nijskoat, it kapjen fan beammen by de rykswei en no dan de grienstrook yn Ketlik. Yn al dy gefallen binne de boargers gerêststeld en hawwe se gjin beswierskriften yntsjinne. Mar gâns tasizzings binne net neikommen. No't dat sa faak bart, moat it hast wol meisin gean.

In oare saak is "snoeigraag". Troch de hiele gemeente binne de lêste tiid driftich beammen ôfseage, sûnder de omwenners te freegjen. Dat snijt in minske yn it hert. Tagelyk kin in te skadige ikeleane wer net úttinne wurde, om 't it net yn 'e regels past. Mar der wurdt fergetten dat it eins om 'e minsken draaie moat! En dan praat ik noch net iens oer de ôfskaffing fan de Hearewâl as winkelstrjitte (preadvys 1 maart).

Ut alles docht bliken, dat de gemeente him net tefolle fan 'e boargers oanlûkt. En dat moatte wy wite oan de grutste partij, de PvdA, dy't yn 't Hearrenfean de tsjinst útmakket. Dat is in partij dy't wend is om offers te freegjen foar idealen. Yn 'e begruttingsrede hat de PvdA dat ek oankundige. Spitigernôch binne dat no gjin idealen mear foar de lytse man, mar foar minsken mei jild foar in djoer hûs en in stel auto's. Dêr moat in prachtige stêd foar boud wurde.

Mei sokke ideeën yn 'e kop is der fansels net altefolle oandacht foar de yndividuele boarger. Ik tink dêrom, dat it foar de measte ynwenners better is, as dy PvdA yn it Hearrenfean mar net wer sa grut wurdt. In hiele bulte stimmers moatte noch marris goed betinke oft dat wier har partij noch wol is! P.K.,
Nei boppen

FERTROUWEN YN'E POLITYK

By "siz it mar" op Omrop Fryslân wiene tongersdei in pear minsken dy 't seine dat se net geane te stimmen, om't se gjin fertrouwen hawwe yn 'e polityk. Dy minsken soene ris in skoftke yn 'e skaadfraksje fan in parij of sa meidraaie moatte, dan soene se sjen kinne wat der allegearre yn provinsje en gemeente bart en hoe soarchfâldich oft dêr meastentiids mei de belangen fan de boarger omgien wurdt.

Men kin it fansels ûniens wêze mei de rjochting dy 't de polityk útgiet, mar dat kin men mei jins stim stjoere. En alles kin net! Allegearre yn moaie huzen en auto's sitte kin blykber net tagelyk mei goede sûnenssoarch en sosjale foarsjennings. Dêrom moatte Jo sels kieze. As de mearderheid fan 'e kiezers thús bliuwt, dan wurdt it in gekkeboel, want wa sil dan noch sizze hoe't it moat?
Nei boppen

KOM OP !

De ferkiezings aanst foar de Provinsiale Steaten binne fan grutter belang as Jo faaks tinke. In foarbyld: Der binne partijen dy 't it Frysk deselde kânsen jaan wolle as it Nederlânsk. As Jo dêr ek foar binne, dan moatte Jo op sa'n partij stimme. Oars wurdt it neat.

Mar as Jo dêr op tsjin binne, dan moatte Jo stimme op in partij dy 't der ek op tsjin is. Oars is it aanst samar ynienen sa. En dan hawwe Jo gjin rjocht fan sprekken mear.

Dêrom is it yn Jo eigen belang om woansdei 3 febrewaris nei de stimbus te gean, tusken moarns 8 oere en jûns 7 oere. P.K.,
Nei boppen

MKB en polityk

Moandeitejûn hie MKB-Fryslân in politike jûn yn it Oranjewâld. Sawat alle lanlike partijen wiene útnoege, mar nûmer 4 - de FNP - wie fergetten (foutje!). En dat sil de hearen middenstanners raar spiten hawwe, want no wie it mar in saaie fertoaning. Alle partijen betsjûgen om it hurdst har leafde foar it midden- en lytsbedriuw, dat der wie hast gjin ferskil te sjen. De oanwêzigen hantsjeklapten út tradysje allinne foar de VVD, mar dat is nei de folgjende Wallstreet-dip ek wol foarby.

Der is in sprekwurd: "Wiens brood men eet, diens taal men spreekt." Dat is de reden wêrom't krekt wy it meast mei de selsstannige ûndernimmer ferbûn binne. Boeren en middenstanners binne de sterkste dragers fan de taal. En wy hawwe it tink altyd oer dy taal, om't dat wer in symboal fan selsstannigens is, in symboal fan minsken dy 't harsels rêde en net oeral efteroan rinne.

De lytse middenstân op 'e doarpen lûkt in swiere sile. De doarpsbewenners betoane dêrby faak net altefolle solidariteit, mar ja, dat binne ek frije klanten. De iennichste oplossing is, dat de polityk earlike betingsten skept foar de middenstân op 'e doarpen. Dêrom is it ferkeard dat b.g. in gemeente as it Hearrenfean in bulte jild stekke wol yn de (alwèr) renovaasje fan it sintrum. Dêrmei wurde op kosten fan 'e boarger allinne mar klanten weilutsen út de omlizzende plakken. En úteinlik binne it it grutbedriuw en de grûneigners dy 't de winst opstrike. Dêrom is it in goede saak, dat der by de provinsje ek guon sitte, dy 't dêr safier as mûglik op tasjogge.
Nei boppen

Manke idealen en nije partijen

Dizze ieu waard bestjoerd troch ideologyen. Yn it begjin kaam der hope foar de arbeider en de lytse man troch de opbloei fan it sosjalisme, dêr 't de PvdA en noch wat 'suverder' Grien lofts en SP út fuortkommen binne. Dêrfoaroer stiene de foarstanners fan 'e frije ekonomy, de liberalen, no de VVD. En yn reaksje op al dat materialisme kamen ek de kristlike partijen ta grutte bloei, dêr 't no dan it CDA fan oerbleaun mei is de lytsere GPV, RPF en SGP.

Al dy rjochtings berêsten op goede bedoelings: leafde foar de meiminske, respekt foar de frije ûndernimmer, earbied foar de Skepper. En allegearre hiene se har dogma: ienfâldige politike programma's dy 't elk foar oar de oplossing fan alle problemen jaan soene. Sa begûn dizze ieu foar in soad minsken mei grutte hope op 'e takomst.

Mar hoe bitter is it no: misbrûk fan sosjale foarsjennings hat it fertrouwen yn rjochtfeardigens oantaast. It mei izeren hân oplizzen fan Gods leafde hat it leauwe skeind. No hawwe alle grutte partijen har siel ferkwânsele oan it liberalisme, mar it liket wol oft it minskdom noch nea sa ûngelokkich west hat. Dizze ieu hat syn idealen ferbrûkt!

Wat it meast opfoel yn dy idealen en benammen yn de bypassende learen, wie de geweldige selsoerskatting fan de minske! Ieuwenlang wiene der problemen en no soe dat efkes oplost wurde. Sels al hiene dy learen net meiinoar yn striid west, dan hie dat dochs neat wurden. Ik tink dat de minske fan dit alles leare kin, dat it net sa ienfâldich is en dat der gjin ienfâldich resept foar ferbettering fan 'e wrâld te jaan is. Wy moatte dêrom de hiele rykdom oan ideeën fan it minskdom brûke en hieltiid wer kritysk besjen. Der moat in trochgeande diskusje ûntstean, dy 't him net deadrukke litte troch politike dogma's en wittenskiplike teoryen - al moatte dy lêste goed beharke wurde.

Dy tins liket ek al by folle mear minsken ûntstien te wêzen, mar op de iene of oare menier kin dat yn dy âlde partijen net op gong komme. Noch tefolle hearsket dêr it âlde leauwe dat de wierheid earne fan boppen komt - út Den Haach of sa. Gjin wûnder dat der dêrom nije partijen ûntstiene. Sa kaam D'66 ta grutte bloei, in partij dy 't him net sasear rjochte op it doel, mar op 'e middels: der soe mear demokrasy komme moatte. Dochs haw ik it gefoel dat de rykdom fan ideeën binnen dy partij ûnfoldwaande ta utering komt en hja liket ek temin identiteit te hawwen. Har nije bleke etiket "sosjaal-liberaal" sil dêr wol net folle oan feroarje en is eins in stap tebek.

Alder is de FNP, oprjochte út ferset tsjin de diskriminaasje fan it Frysk, mar fan it begjin ôf al fol soarch foar natuer en lânskip en 'e minsken en mei in sterke klam op lokale en regionale demokrasy. Dy partij hie maklik in ekstreme taalpartij wurde kinnen, mar dat is net bard, benammen om 't de oare partijen har ek mear foar it Frysk yn begûnen te setten. De Ryks oerheid sjit noch wol te koart, mar dêrfoaroer is de hâlding fan oarstalige ynkommelingen oer it algemien tige posityf. Wat dat oangiet steane wy tige ticht by in ideale twatalige maatskippij mei gelikense behanneling fan beide groepen. Dêr kin de wrâld noch hiel wat fan leare! Wy moatte no allinne noch in grut tal Frysktaligen weigrave ûnder it slyk fan ieuwenlange diskri minaasje.

Noch âlder binne de gemeentlike partijen. Faak wat lytsachtsjend beskôge as domme belangegroepen, kinne se op plakken dochs in heech nivo berikke. Har grutte bloei fan 'e lêste jierren lit ek wol sjen dat de minsken ferlet fan wat oars hawwe. Dochs binne sokke partijen faak tefolle konsintrearre op beskate detail-fraachstikken en driigje te ferwetterjen as dat net mear sa spilet.

Wat dat oangiet ferwachtsje ik neffens it Fryske foarbyld in grutte takomst foar partijen dy 't har op in streektaal oriïntearje. Der binne noch altyd gebieten yn Nederlân dêr 't de streektaal in rol spilet en sa'n partij is ek in machtich middel om dy rol te fersterkjen en ek minsken fan bûten deryn op te nimmen. It praten yn eigen taal is sa'n grutte ferlossing foar minsken, dat dat sil noch lang in tige sterke binende faktor wêze. Dat makket it ek mûglik dat der yn sa'n partij in grut ferskaat fan mienings nei foaren komme kin en dat de politike diskusje benammen fierd wurdt yn gemeentlik ferbân. En wat jout it net in deagewoane wille om op gewoan minsklik nivo te praten oer dingen fan wêzentlik belang! Dat liket my de wei wêrop 't wy de wrâld in bettere takomst bringe kinne.P.K.,
Nei boppen

In swarte kommissaris

Dêr sjogge Jo nuver fan op, mar der binne allochtoanen dy 't al hiel wat better Frysk prate as gâns berne Friezen. En wy hawwe nei mear as hûndert jier wer ferlet fan in kommissaris dy 't Frysk praat en dy 't dat ek ûnferfeard docht. Dat is net yn it earste plak foar it Frysk, mar wol foar al dy Friezen dy 't it gefoel hawwe dat se twadderangs Nederlanners binne.

Dat leit net oan 'e Nederlânsktaligen - dy dogge genôch har bêst om Frysk te learen - mar wol oan dy Friezen sels, om 't se te benaud binne. As dêr feroaring yn komt, dan krije wy in bettere twatalige maatskippij mei makliker ûnderlinge kontakten en dan is der ek net ien mear dy 't by Nederlân wei wol. Dêrom wol ik bêst in swarte kommissaris ha, as er - of se - dan mar flot Frysk praat en sa it goede foarbyld jout. P.K.,
Nei boppen

DE KWALITEIT FAN 'E OPPOSYSJE

Sûnt de ferkiezings bin ik as boarger geregeld taskôger fan gearkomsten fan 'e gemeenterie en riedskommisjes. Dêr falt my benammen it gedrach fan VVD en D66 op. Dy partijen sieten oant foar koart noch yn it kolleezje en no moatte se ynienen opposysje wêze. Dêr dogge se tige har bêst foar en op ik haw grutte bewûndering foar de ynset en de deskundigens fan dy fraksjes. Yn it bysûnder genietsje ik fan 'e skerpe opmerkings fan de hear Kaastra.

Dochs sit der by beide fraksjes wat grimmitichs, krekt as kinne se har net goed hinnesette oer it ferlies fan har âlde posysje. Yn 'e lêste gearkomste is dat dan ta utering kommen yn in "rel"! Wat dêrby ferkeard is, is it gebrek oan fertrouwen yn B&W. Men kin jins twivels hawwe oer de finânsearring fan it Megapark en alles wat dermei anneks is, mar it is dochs net sa dat B&W dêr har persoanlike belangen by neistribje. It giet om mear wurkgelegenheid en beide fraksjes hawwe dat destiids swierder weage litten as de neidielen, dy 't se fansels ek wol seagen.

Krekt dêrom tink ik, dat dat wantrouwen net echt is, mar dat it spile wurdt. En dat is in kwealike saak, want net allinne taast dat de sfear yn 'e rie oan, mar de boarger kriget ek de yndruk dat B&W net te fertrouwen binne. As gefolch sille B&W faaks in folle stivere en formelere hâlding oannimme, sawol tsjin de opposysje as tsjin de boarger. Elk sil him safolle mûglik yndekke en ynpleats fan op fruchtber oparbeidzjen draait it út op einleas gebekfjocht.

Ik fyn dat dy beide partijen har mar yn har lot skikke moatte. Har posysje is in gefolch fan de ferkiezings en de kiezer is gelokkich kening yn dit lân. Fansels is it spitich dat by de riedsferkiezings de prestaasjes fan 'e riedsleden hast net meidogge, om't de lannelike polityk sa'n grutte ynfloed hat. Mar men moat jin ek realisearje dat sûnder dy lannelike ynfloed it Hearrenfean no faaks bestjoerd waard troch in koalysje fan LH en FNP.

It is fansels mar it oardiel fan in oan't foar koart bûtensteander yn 'e gemeentlike polityk, mar ik soe dochs tsjin dy beide partijen yn it algemien belang sizze wolle: dimme jonges ! P.K.
Nei boppen

De servile learaar

Eartiids hiene wy yn dit lân beukerskoallen. Dat gie prima en der stie in hiele akademyske stipe efter. Doe ynienen moast dat fuort en waarden alle wiisheden oer board smiten. Ik haw my der doe tige oer fernuvere dat der út it fjild fan 'e beukerliedsters hast gjin tsjinspul kaam. Mar ja, it wiene froulju, dy 't faaks wat op har eigen oplieding delseagen.

Mar no nei jierren moatte wy sizze, dat it hiele ûnderwiis op dy manier troch de mangel helle is, en noch oanienwei wurdt. Hieltyd moat it oars en grutter. En wat is it gefolch? Massakultuer, ûngelokkige bern, diskriminaasje fan streektaal en homo's. En de risseltaten? La me nie lache. As ik sjoch wat ik mei myn ienfâldige doarpsskoalle en wat kursussen berikt haw, dan kin de maatskippij dêr bêst tefreden mei wêze. Fansels, op't heden moat elk in goede oplieding hawwe, mar alderearst moat de basis goed wêze. In minske mei oplieding mar sûnder motivaasje berikt neat.

En dy motivaasje en ek de sa needsaaklike kommunikative eigenskippen begjinne yn it gewoane minsklike, it hawwen fan in feilige haven. En wylst hjoeddedei it gesin as basis ôfbroazelt, sjogge wy tagelyk de lytse oersjenbere skoalle ferdwinen. Fansels hawwe al dy leararen soks wol leard, mar likegoed hawwe se har sûnder protest ôfmeitsje litten. Komt dat om't se har yn 'e maatskippij dochs wat twadderangs fiele? Kom no! Se moatte de foarhoede foarmje yn it behâld fan goed ûnderwiis.

It roer moat folslein om. It departemint fan ûnderwiis moat desimearre wurde, dan kinne mei deselde kosten de klassen oansjenlik ferlytse wurde. En al dy bouplannen foar grutte skoallen moatte daliks stillein wurde. De "ûnderwiisfernijing" hat fierd ta in deadske massaliteit, dy 't ús maatskippij kwetsber makket. It is no tiid om de tûzen blommen wer bloeie te litten. En dan wier! P.K.
Nei boppen

1498 aktueel

Yn 1998 fiere wy, dat it 500 jier lyn is, dat Fryslân syn frijheid ferlear. Mar tagelyk betsjutte dat ek de ûndergong fan in demokrasy en dat is tige learsum foar dizze tiid. Der is wol sein, dat dy demokrasy lang net folslein wie, mar yn ien gebiet - it Brokmerlân - kaam it dochs ticht by de idealen fan no. It opmerklike fan dat gebiet wie, dat it nij oanmakke lân wie. De bewenners moasten fan har eigen wurk bestean en sa wie sawat elk like ryk. Mar de iene is altyd gelokkiger en gehaaider as de oare, en sa kamen stadichoan dochs wer inkelde 'haadlingen' boppedriuwen. En it is troch de striid fan dy haadlingen dat it âlde Fryslân ûndergien is.

Dat is in prima yllustraasje foar de stelling, dat demokrasy allinne goed funksjonearret yn in betreklik ryk lân, dêr 't de ynkomsten ûntsteane troch it wurk fan allegearre. Dat kin dan wêze troch yndustry, buorkerij of troch hannel, lykas yn it âlde Fryslân. Mar yn 'e lette midsieuwen sakke dy hannel troch konkurrinsje yninoar. Doe gie it allinne noch mar om it ferdielen fan âlde rykdommen, dêr 't machten fan bûten ôf ek danich yn om begûnen te rieren.

Hjoeddedei giet it noch krekt sa. Lannen as Nigeria, Irak en Yndonesië besteane benammen fan oalje. En dat binne ek sokke âlde rykdommen. It gefolch dêrfan is, dat de befolking suver neat yn te bringen hat. Wat dat oangiet, moatte se it gas hjir mar sa gau mûglik út 'e grûn helje. En dan liket it ek better dat elke boer mar syn eigen wynmûntsje krijt. Sa aktueel is 1498! P.K.
Nei boppen

Euro-jild

Wy sille wol net mear oan de Euro ûntkomme, mar men wol dochs jins jild beneame kinne. De Eurosint en de Eurogûne sil wol gau genôch wenne, mar mei dy oaren wurdt it wat slimmer. Der komt nammers in 1-2-5-ferdieling en dat wol sizze dat der mear bykomme, wylst in wurd as 'kwartsje' net mear te brûken is.

Men soe no it folgjende útstelle kinne:

E 0,01 Euro-sint
E 0,02 botsen
E 0,05 stoer
E 0,10 dûbeltsje
E 0,20 skelling
E 0,50 healgûne
E 1,00 Euro-gûne
E 2,- kroan
E 5,- fyfke
E 10,- tientsje

De botsen wie der noch yn myn bernetiid en ús pake prate noch fan skellings en kroanen. Mar dat is lang genôch lyn om gjin betizing mear te jaan. P.K.,
Nei boppen

Kok bedoelt it goed

Wim Kok is in man, dêr't ik lang heech by opsjoen haw. Ik twivelje der net oan, dat er it goed mei ús bedoelt. Dêrmei ûnderskiedt er him fundaminteel fan de Nazilieders, wat ferbline minskehaters wiene.

Likegoed bin ik fan miening dat Kok mei skuldich is oan 'e Nazi-eftige ferskynsels yn ús maatskippij. Oars as de hear Ferwerda tink ik dat Kok him hielendal oanpast hat oan 'e lijn fan "eigen ik earst". Hy hat him ferhurde. As earste minister soene Jo it dochs net goedprate meie, dat der yn dizze grutte rykdom gjin jild genôch is foar de fersoarging fan siken en âlden fan dagen, dat guon minsken temin iten krije of gjin dak boppe de holle hawwe, dat rike minsken mear ôflûke meie foar it ûnderhâld fan famyljeleden as earmere.

Ik tink dat Kok it spoar bjuster is. Hy sjocht net yn dat de lannen in ein meitsje moatte oan de heilleaze wedstriid om yndustryen te lûken. Dêrom kin ik him net langer stypje. P.K.,
Nei boppen

De nije Nazi's

Huzen iepenbrekke en húsrie yn 'e brân stekke: it liket op de Kristallnacht. Lizzende minsken mei sin en sûnder genede deaskoppe en deaslaan, siken yn har eigen smoargens stjerre litte: it liket op in konsintraasjekamp. Sa binne wy oanlâne yn in nije Nazi-perioade. Der is ien ferskil: de slachtoffers binne no net mear allinne Joaden, Sigeuners of Homo's, mar alle minsken.

Dy nije Nazi's hawwe ek in ideology, mar dy wurdt net ferbean. Nee, krektoarsom stiet dy yn alle kranten en ferskynt geregeld op radio en TV. Kok en Bolkestein en de hiele ploech steane derefter en wa 't der op tsjin is, dy wurdt fertocht makke. Dy ideology hjit: "Eigen ik earst!"

Mei dy ideology wurde wy it rykste folk fan 'e ierde. Dat de rest omkomt yn earmoed, deart ús net. Mar wy sille noch raar op 'e kofje komme. P.K.,
Nei boppen

Pears is foar de riken

Us soan studearret, mar hy komt net yn oanmerking foar in beurs. Dus tart er op 'e bûse fan heit en mem. Oant no ta koene wy dat foar de belesting aardich ôflûke, mar no is der in nije regel. Dy seit dat men foar soks mar tsien persint fan jins ynkommen mear ôflûke mei. No ha wy wol in aardich pinsjoentsje, mar fan tsien persint dêrfan kin gjin minske bestean.

It is wol dúdlik: bern fan 'e gewoane man meie net mear studearje, wylst de auto fan de rikeljussoan foar de helte of mear troch de oerheid betelle wurdt. It pearse regear is allinne foar de riken, foar de stjonkend riken. It is in spultsje fan "Pak van de arbeider" en "Vrij verdelen wij de buit". P.K.,
Nei boppen

Grutske folken

"Grutske Friezen" hiet it by âlds en dat wie gjin wûnder mei dy rike boeren op 'e fette klaai. Foaral Drinten en Stellingwervers sille dêr wolris it slachtoffer fan wurden wêze, mar no hawwe wy aardich omstean leard.

Yn 'e gouden ieu wie Nederlân it machtichste lân fan 'e wrâld en dat hat noch lang dêrnei yn 'e hollen spile. Utsein de jongerein witte wy allegearre noch wol fan dy donkere tiden fan diskriminaasje, mar dat liket no hast wol oer te wêzen. Dútslân hat der twa bluodrige wrâldoarloggen oer dien om fan syn grutskens ôf te kommen en Ruslân hat no syn trekken ek thús krige.

Mar der binne noch wol fan dy grutske folken oer, dy't dea en ferdjer om har hinne struie: Ingelsken yn Noard-Ierlân, Frânsken op Korsika, Spanjerts yn Baskelân, Serviërs yn Bosnië, Tûtsi's yn Ruanda en - spitigernôch ek - Joaden yn Palestina. Fansels, ik wol op gjin inkelde menier de wrede aksjes fan organisaasje as IRA, ETA, PKK, Hamas, Tamil Tigers en sa goedkarre en de dieders moatte ek grif straft wurde. Mar oan 'e oare kant steane de grutske ûnderdrukkers dy 't de ôfhinklike folken gjin plak op ierde gunne en sadwaande freon en fijân yn it ûngelok stoarte. Want diskriminaasje is op 'en doer ûnferdraachlik.

Fryslân is in foarbyld fan hoe 't minsken leare kinne om goed meiinoar om te gean. Dêrby mei ek grif noch wolris wurdearring útsprutsen wurden foar al dy Nederlânsktaligen dy 't sjen litte dat tolerânsje foar har gjin deade gjalp is. En ik hoopje ek fan herten dat de measte Friezen dêr better mei leare om te gean en wat mear har taal doarre te brûken. Want oeral dêr 't minsken tinke dat se mear of minder binne as oaren, dêr draait it ier of let út op bargebiten.
Nei boppen

It lêste Isme

Dizze ieu wie in tiid fan Ismen: sosjalisme, kommunisme, faksisme. Allegearre ienfâldige resepten om de problemen fan 'e wrâld op te lossen. Guon wiene minsklik en guon ûnminsklik, mar fan de measten is no tsjin it jier 2000 net folle oer. Hast al dy ideeën dêr 't de minsken sa fol fjoer efter oam rûnen en dêr 't se faak hiel wat foar opofferen, dy binne no ferdampt.

Efternei besjoen is dat gjin wûnder, want de minske is yn it hielal ommers mar in lytse krobbe. Hoe soe hy ynienen alle problemen samar oplosse kinne? Wat dat oangiet wie it wol in ieu fan ferskriklike selsoerskatting! En lit de saneamde "kristlike" partijen no mar net stean te gnyskjen, want foart har jildt itselde. Se tochten de Bibel as hânboek te hawwen, mar it wie net mear as har lyts-minsklike ynterpretaasje derfan.

Mar noch ien Isme is der oerbleaun, it liberalisme. Mei yn Nederlân de VVD en as byweinen de PvdA en D'66 liket it in grutte takomst temjitte te gean. "Gewurde litte" is har prinsipe en dat liket wakker goed te gean. De minske kin ommers net better libje en wurkje as yn frijheid en de bêste driuwt fansels boppe. Dat in hieltyd lytser part fan 'e wrâldbefolking dêr it nut fan ûn derfynt, liket de liberalen net te reitsjen. "Noch efkes trochsette en dan komt alles goed" sizze hja. Wêr hawwe wy dat earder heard?

Sa brûst de VVD c.s. blynseach de takomst yn, dwers troch kriminaliteit fan drugs en oandielen, dwers troch ferslave en lossleine jongerein, dwers troch diktatueren en flechtelingen. Wat my bang makket by dy liberalen, is dat der net ien liket te twiveljen. Mei itselde fjoer fan de âlde Ismen rinne se efter har ren idee oan, sij it dat se der faak mear oan fertsjinje as dat se der oan opofferje.

Benearet it Jim ek net wat, bêste lêzers? Wy hawwe mear leard as ús âlden en wy binne kritysker. Wy leauwe dochs net dat no samar ynienen de oplossing foar alles fûn is? Dêrom sjoch yn 'e kommende ieu dat liberalisme ek ferûngelokjen, krekt as syn foarrinders. En dam brekt in tiid oan fan twivel, fan in kritysker hâlding en dêrtroch faaks foar in minskliker maatskippij. P. K
Nei boppen

Kwaliteit kabel-TV

Wa't wolris wat oars sjocht as Nederlân 1,2,3, dy fernimt dat der oan 'e kwaliteit noch wol wat mankearret. BRTN1 hat faak aardige programma's, mar der sit rûs ('snie') yn en it gelûd is ek net altyd goed, om fan Dútslân 1 mar te swijen.

Sels Omrop Fryslân is net alhiel skjin en dy garandearret dochs goede ûntfangst binnen de hiele provinsje, dat ik nim hast oan dat Telekabel NV de ûntfangantenne op 'e grûn stean hat. Ik krij nammers dochs de yndruk dat Telekabel net sa aardich foar Omrop Fryslân is, want se hawwe it ek fan har 'Infokanaal' ôf helle (mei al dy blokjes) en soms sitte der ek frjemde donkere stikken yn.

Dy Telekabel NV sit yn in lúkse posysje, om 't de measte minsken dochs net doarre te kleien. Want as Telekabel seit dat it oan jins eigen TV leit, dan moat men sels de kosten betelje. Mar it komt fansels safier dat wy allegearre sels wer in antenne op it dak sette!P. K
Nei boppen

MINSKLIKE NOARMEN

Wa't net sa'n kristlike opfieding hân hat, tinkt faaks wat oars oer de dingen as de measte Nederlanners. Us dwaan en litten moast bestjoerd wurde troch minsklikens, net troch deade foarskriften. Mar foaral op it gebiet fan seks hat de tsjerke de minsklikens folslein ûnderdrukt; alles wat der op dat gebiet oan tradysjes bestien hawwe mei, is ferlern gien. It grutte foarskrift wie "Gij zult niet genieten!" As iennichst genot bleau foar in rike minderheid it grouwe materialisme.

Dochs hat dat noch mar sa'n 300 jier sa west. Noch tsjin 1648 koe de Fryske skoalmaster Gysbert Japicx boartlik dichtsje: "As it wiif de woartel die, dit soe my wol flije". Yn 1948 wie er dêr grif foar út skoalle set en sels no sil it noch wol in pear generaasjes duorje, foar't wy wer sa frij en spanningsleas oer seks prate kinne. Want de moderne wrâld is in ôfspegeling fan dy âlde tsjerke. Like fanatyk as it genot destiids ferbean waard, sa wurdt it no neijage. "Alles dwaan wat God ferbean hat" is it biedwurd. Mar likemin as doe wurdt it sochte ideaal berikt.

Dat ek (gelokkich selden) tsjerklike persoanen oan har tafertroude bern seksueel misbrûke, is it dúdlikste teken fan it folslein ûntspoaren fan 'e âlde foarskriften; alle leafde is der út ferdwûn. Lit ús dêrom werom gean nei it gewoan minsklike en rêstich ôfwachtsje oan't it lok foar ús komt. Faaks is it der dan al. Gewoan. P.K.,
Nei boppen

Wurkgelegenheid sels brûke!

Der wurdt wolris klage oer "al dy Hollanders" dy 't hjir foar master opslane. Mar dat falt genôch ta: fierwei de measten fersteane wol Frysk en der is gjin reden om jin yn 'e bocht te wringen.

In oare saak is, dat in te sterke ynstream skealik is foar alle ynwenners fan 'e provinsje. Yn Fryslân en faaks wol yn it hiele noarden liket it noch altyd gewoante om immen fan bûten heger oan te slaan as de eigen minsken. It klearste gefolch is al, dat learlingen fan noardlike skoallen minder goed oan wurk komme kinne.

It is dus gjin wûnder dat der oanienwei oer befoardering fan wurkgelegenheid praat wurdt en provinsje en gemeenten tropje dêr ek hiel wat jild yn. Dat betsjut dat de Fryske boargers flink betelje foar wurkgelegenheid, dêr 't foar in grut part ynkommelingen fan profitearje. No meie wy bêst wat foar in oar oer hawwe, mar it liket my net goed ta dat in dochs al efteroan kommend part fan it lân ek noch foar de rest opdraait. En dan hawwe wy it noch net iens oer de skea oan miljeu en lânskip troch dy ekstra wurkgelegenheid.

Oerheid en bedriuwslibben soene hjir wat oan dwaan kinne, troch yn oerlis mei it ûnderwiis yn Fryslân te kommen ta it op inoar oanpassen fan wat it ûnderwiis ôflevert en wat it ferlet fan 'e regionale maatskippij is, fral ek yn liedende posysjes. Dat stelt learlingen dan ek yn steat om yn eigen provinsje in karriêre te plannen. Want der wurdt dan wol sein dat stoere jonges der neat om jouwe om yn 'e frjemdte te gean, mar ik kin út eigen ûnderfining sizze, dat dat wol in bulte moaie dingen út it libben weinimt. P.K.,
Nei boppen

Kweade dwergen en âlde reuzen

Fansels moatte dy ETA-moardners straft wurde. Mar dêrmei is it probleem net oplost. Der wurdt no wol moai fan demokrasy praat, mar leau mar dat it Franco-rezjym dêr destiids in flinke befolkingspolityk fierd hat. Wy krije net folle ynformaasje, mar se hawwe grif it lân sa fol mei Spanjoalen stoppe, dat in Baskyske mearderheid ûnmûglik waard. Dat woe wol mei dy yndustry.

As bestrider fan Franco waard dy ETA oeral priizge, mar de misdied fan Guernica is nea goedmakke. Yn it nije Spanje stiene de Basken noch mei de rêch tsjin 'e muorre. It is net goed te praten, mar wol te begripen, dat dy ETA doe mei syn terreur begûn. Troch de oerheid útlokke misdied neam ik dat. Dat Baskelân kin mar it bêste fan Spanje losknipt wurde, mar Europa hat sels bûter op 'e holle.

Op Corsica is de ellinde begûn mei dat Franryk dêr de planters delsette dy 't út Algerije ferdreaun wiene. En yn Noard-Ierlân hawwe de Ingelsken al ieuwen lyn de protestanten delset, dy 't se no altyd noch de hân boppe de holle hâlde. En dan dy Koerden yn Turkije: se meie net iens bestean!

Yn 'e alle fjouwer gefallen giet it om grutte lannen, dy 't lykwols in grut part fan har macht kwytrekke binne. Dat kinne se net goed ferkropje en it liket wol, dat dat op iene of oare wize wreekt wurdt op 'e minderheden dy 't se noch yn hannen hawwe. It dekolonisaasjeproses is gewoan net goed ôfmakke. Der sit neat oars op, of de grutske koppen fan Spanjoalen, Frânsken, Ingelsken en Turken dy moatte bûge. De Dútskers en Russen binne har foargien en ik tink dat dat heilsum is. P.K.,
Nei boppen

De polder-parasyt

Presidint Clinton priizget Nederlân fanwege ús polder-ekonomy en de regearing is sa grutsk as in brette hoanne. Mar yn feite is it mar in raar spultsje wat se spylje. Flink besunigje op kosten fan 'e earmsten, dat is it middel om foaroan te kommen. Mar dêrby profitearje wy fan Dútsklân, dat sa wreed net is. Dêrom binne der yn dat lân noch in protte klanten en dêr kinne ús foardielige bedriuwen oan leverje. It gefolch is: noch grutter wurkleazens yn Dútsklân. Om noch mar te swijen oer de earmere lannen. Sa profitearje wy fan ús buorlju lykas de Amerikanen fan Europa. Nederlân is in parasyt wurden.

Mar pas op, as Dútsklân ek begjint te besunigjen. Dan falle dêr de klanten wei en har bedriuwen kinne wer better konkurrearje. Dan falt it hiele moaie poldermodel yn diggels. Wurkleazens, yninoar stoarten fan 'e merk en mear wurkleazens. En op syn slimst net allinne yn Nederlân, mar yn 'e hiele wrâld. Dat komt fan al dy parasiten.

Dêrom is it in goede saak dat it nije Europa-ferdrach fan Amsterdam in sosjale komponint kriget. Mar dat moat dan wol in goede ynhâld krije. It moat tenei ûnmooglik makke wurde, dat in lân yn in mindere konkurrinsje-posysje komt troch syn goede sosjale foarsjennings. Frije konkurrinsje tusken bedriuwen is in goede saak, mar konkurrinsje tusken lannen is in ramp!P.K.,
Nei boppen

Van Thijn's tragyk

Elk jier om distiid ferskynt Ed van Thijn yn in deadebetinking op 'e TV. Elk jier wer begruttet it my om dy man: hoefolle famylje hat er wol net yn 'e Nazi-gaskeamers ferlern. En ik bin it mei him iens dat dy boalen yn Bosnië pakt wurde moatte. Mar dan ferjit er presidint Milosjevitsj yn Belgrado, dy 't út eigenbelang de lont yn it krûtfet Joegoslavië smiten hat. En hy ferjit it span Kohl-Genscher, dy 't út dommens en eigenbelang yn 'e saak omrierden troch Kroatië te erkennen.

En dan tink ik oan dyselde van Thijn as minister, dy 't syn âlde stalke Hans Wiegel as kommissaris beneamde, tsjin de dúdlike foarkar fan Provinsjale Steaten yn. It is goed beteard, mar it wie in nuodlike set, dy 't bewiist dat it kwea ek yn van Thijn syn holle sit.

Lang haw ik my op 4 maaie skurf fielt, om't ik it gefoel hie dat wy Friezen as meiskuldich beskôge waarden. No is dat oer, mar ik fiel my noch oansprutsen op it wurd "nasjonaal". Ik bin lid fan in partij fan dy namme en dat is in prima klub mei in iepen each foar de belangen fan oaren.

Dochs kin ik my yntinke dat minsken as fan Thijn soks mei in skalk each beskôgje, om 't se dêr it spoek fan nasjonalisme yn sjogge. Hy soe ris mei ús prate moatte om út te finen wêr 't de grins fan it kwea leit. Faaks kinne wy inoar dan de hân jaan en fielt de hear van Thijn him treast en minder allinne, as er ynsjocht dat it kwea net leit yn dizenige ideologyen, mar yn 'e geast fan elke minske. P.K.,
Nei boppen

De nutteleazen

Eartiids waard in fersoarge âlde dei sjoen as it fertsjinne lean foar in wurksum libben. Mar wa't net oan 't syn santichste yn it harnas stiet, telt tsjintwurdich net mear mei. Wat noch mear is: it moat ek noch tsjin ferlege lean. Dan fielt men jin dochs hast skuldich om fan AOW of pinsjoen te profitearjen? Dat besef bedjert it libben fan hiel wat âlderein en fansels noch folle mear fan jonge wurkleazen. Der sille dan ek grif minsken om dy reden in ein oan har libben makke hawwe.

Mar miskien is dat wol krekt wat de hearskjende elite wol. Miskien tinke se wol fan: lit ús dy nutteleazen mar de dea yn prate. Wat kinne wy dan net besparje op ferpleging en medyske soarch. Tagelyk binne wy dan de measte boeven ek kwyt, dus gjin ferlet mear fan plysje en finzenissen. En dan dy bern! Chriet Titulaer hat al sein dat 75% fan har aanst gjin wurk krijt. Dy hoege dus net nei skoalle en se kinne moai boartsje salang as se net wyld wurde. Wat in besparrings by it ûnderwiis!

As wy al dy lêsten kwyt binne, kinne wy prima konkurrearje mei it bûtenlân. Spitigernôch sille se dêr it keunstke dan ek wol ûntdutsen hawwe, want se sille wol net méar kristlik, mohammedaansk, hindoeïstysk of gewoan minsklik fetsoen yn 'e hûd hawwe as dit lân. Dêrom wurdt it mei dy konkurrinsje dochs neat en sa komme stadichoan alle wurkers en direkteuren op 'e strjitte te stean en ferdwine út it libben. Op 't lêst is allinne de keninginne noch mar oer. En wat moat dy sûnder ûnderdienen? Op in moaie dei jout se harsels in spuitsje. Op 'e paleisleane suchtet in iikhoarntsje: "Einlings rêst!"P.K.,
Nei boppen

Polityk kafee

Op 3 april wiene myn frou en ik yn it "Polityk kafee" fan 'e VVD. Wy hiene dêr nochal hege ferwachtings fan: Willem Verf fan Grien links yn debat nei v. Klaveren fan 'e VVD. Mar it foel raar ôf: beide hearen praten sawat deselde taal en it bleau oerflakkich. De driigjende ûndergong fan dizze maatskippij kaam kwealik oan 'e oarder en sa gau mûglik waard wer oergien ta de oarder fan 'e dei.

Dit hat my allinne mar yn myn miening besterke, dat politike partijen net mear de ynstituten binne dêr 't oer polityk op langere termyn praat wurde kin. It is dêrom ek gjin wûnder, dat de minsken gjin ynteresse mear yn 'e polityk hawwe. It liket wol oft alles mar bart, sûnder dat wy der ynfloed op útoefenje kinne. Miskien hawwe de politisy dêrom wol gelyk, as se de kop yn it sân stekke!
Nei boppen

Provinsjale Bibleteek

It andert fan 'e direkteur fan 'e PB - de hear van den Broek (LC 11 maart) - hat my allinne mar besterke yn myn miening, dat de provinsje op 'e ferkearde wei is mei it út hannen jaan fan dy bibleteek. It giet hjir net allinne oer it ôfstjitten fan taken, mar ek oer it weijaan fan mienskiplik besit, Jowes en mines dus.

Neffens de hear van den Broek hat de kwaliteit fan 'e bibleteek oan 't no altyd al de ferantwurdlikens fan 'e direksje west en hat de boarger nea ynfloed hân. Dat wol dus sizze dat de provinsje net ien kear hoegde yn te gripen. Mar by in goede direksje sprekt dat fansels: dy soarget wol dat er binnen it ramt fan syn opdracht bliuwt.

In nije opdrachtjouwer kin dus in oare koerts jaan en om't it in stifting is, kin dy koerts ek wolris yn striid komme mei it algemiene Fryske belang. Dan kin sels de direksje wolris minder frijheid krije as no. Dêrom reitsje ik der hieltyd mear fan oertsjûge dat it behâld èn de ûntwikkeling fan 'e PB it bêste tsjinne binne mei in rjocht fan binende ynspraak fan 'e provinsje. As it goed giet, hoecht fan dat rjocht ommers nea gebrûk makke te wurden.P.K.,
Nei boppen

PROVINSJALE BIBLETEEK WER YN GEFAAR?
P. Kramer
amateur-taalkundige

In nij gefaar liket de Provinsjale Bibleteek te bedriigjen. Koartlyn is nei breed protest út 'e gelearde wrâld yn en bûten Fryslân ferhindere dat de PB gearfoege waard mei de bibleteken fan it Heger Beropsûnderwiis yn Fryslân. No driget troch in efterdoarke wer soks te barren.

Yn it kader fan 'e privatisearring wolle Provinsjale Steaten ôf fan 'e bibleteektaak, dy 't de provinsje yn 1844 op har nommen hie. De PB wurdt no ûnderbrocht yn in stifting, dêr 't de provinsje wol oan betellet, mar fierders gjin ynfloed mear op útoefenje kin. It bestjoer wurdt foaral socht yn it fermidden fan datselde Hegere Beropsûnderwiis. Dêrby wurdt ûnfoldwaande rekken holden mei it twaliddige karakter fan 'e bibleteek.

De Provinsjale Bibleteek te Ljouwert befettet in unike en hast folsleine samling boeken en hânskriften oer Fryslân en it Frysk. Op dat gebiet is de PB sûnder mis as in wittenskiplike bibleteek te beskôgjen. Nearne oars is sa'n samling boeken oanwêzich. Tagelyk is de PB ek op oare fjilden fan wittenskip útboud ta in behoarlik nivo en it is fral dat part wat foar it Heger Beropsûnderwiis fan belang is. Dat part is dêr grif ek yn goede hannen, mar it is it Fryske stik dêr 't wy ús soargen oer meitsje moatte.

De PB is yn 1844 oprjochte op basis fan 'e bibleteek fan 'e eardere Frjentsjerter akademy (1585-1813) en it dêrop folgjende Ryksatheneum. Dêr nei waard de kolleksje noch tige útwreide troch grutte skinkings, b.g. fan 'e boeken en hânskriften fan Joast Halbertsma. Tagelyk waard yn twafâld alles oankocht wat oer Fryslân ferskynde. In bysûndere oanwinst kaam yn 1922, doe 't mei help fan partikulieren genôch jild byinoar brocht waard om de kolleksje Von Richthofen oan te keapjen, in unike samling fan tsien Fryske hânskriften út 'e midsieuwen.

No bin ik benaud, dat in bestjoer út 'e net rûnte fan it HBU samar dy hânskriften weidwaan soe, mar ik kin wy wol yntinke, dat se in kear regaad meitsje yn al dy dûbele of trijedûbele eksimplaren. Dat soe dan betsjutte dat sokke boeken allinne mar mear yn 'e bibleteek ynsjoen wurde kinne en boppedat mear te lijen hawwe. Dêrby komt, dat yn guon boeken wichtige opmerkings fan 'e eardere eigners steane. Yn elk gefal sit it deryn, dat de PB foar de beoefeners fan 'e Fryske taal en skiednis yn 'e takomst minder biede kin.

In oare saak is de spesifike deskundigens: wat moat oankocht wurde op it mêd fan taalkunde, wat is de betsjutting fan guon hânskriften, en sa fuorthinne. Sa haw ik koartlyn yn in Dútse gymnasiumbibleteek belutsen west by de ûntdekking fan in wichtich 150 jier âld hânskrift, dat dêr grif beskôge is as de tekst fan in al lang ferskynd boek. Troch dat misferstân hat de wittenskip dy gegevens oardel ieu misse moatten en fansels rint sa'n hânskrift dan ek ekstra risiko. Fan goede begelieding fan brûkers op dat terrein is yn sa'n gefal fansels alhiel gjin sprake mear.

Privatisearring is op himsels faak in goede saak, mar dan moat wol rekken holden wurde mei it doel fan 'e behearende ynstânsjes. It Heger Beropsûnderwiis hat fral belang by in algemiene bibleteek op behoarlik nivo. In bestjoer út dy rûnten sil dat belang altyd foargean litte en yn krisissitewaasjes sil de Fryske komponint ûnûntkomber yn 'e knipe komme.

No is it by de tsjintwurdige tastân fan 'e wurkgelegenheid tige begryplik dat it beropsûnderwiis op 'e foargrûn stiet, mar dêr kin yn 'e takomst wolris hiel oars oer tocht wurde. Tink allinne mar oan 'e tsjintwurdige opkomst fan kultuerfakânsjes yn Fryslân. Dan kin histoaryske en taalkundige eftergrûn wolris ûnmisber wurde.

It is dêrom fan grut belang, dat de Fryske wittenskip neist it Heger Beropsûnderwiis in wichtige stim kriget yn it bestjoer fan dy privatisearre Provinsjale Bibleteek. Yn it stik fan saken fan dy Fryske samlingen en de dêrby hearrende deskundige stêf sil hja sels in trochslachjaande stim hawwe moatte.

Likegoed bliuwt it noch de fraach oft it wol sa ferstannich is, dat Provinsjale Steaten it heft folslein út hannen jouwe, sûnder de minste mûglikheid om yn gefal fan need yn te gripen. De oan har yn it belang fan Fryske en oare stúdzjes tabetroude partikuliere boekesamlingen meie dochs net samar út hannen jûn wurde. Ek mûglike takomstige skinkers sille dan foarsichtiger wurde, wat de kwaliteit fan 'e bibleteek allinne mar skea dwaan kin.

Der is dêrom alle reden om dochs noch in feilichheidsklep oan te bringen, no 't it noch kin. Dat is foar oare saken ek better; der soe ris in prof. Fortuyn yn it bestjoer komme kinne!P.K.,
Nei boppen

Bagger en Apotheker

De provinsje sit raar tangele mei de smoarge bagger. Fral it fertinjen fan smoarge grûn is in kwealike saak. Om dêr no in pear deputearren foar op te offerjen liket moai, mar it sit djipper. De oarsaak is, dat in goede organisaasje himsels net string kontrolearje kin. Dat komt troch de bannen fan kollegialiteit binnen sa'n organisaasje.

De kontrôle moat dêrom fan bûten komme. Yn ienfâldiger tiden wiene de Prosinsjale Steaten dêr goed foar, mar sokke miljeusaken binne dêr blykber te yngewikkeld ta. Provinsjale Steaten moatte dêrom de rûmte krije, op dit gebiet sels spesjalisten oan it wurk te setten.

In oare stikel yn 'e pels fan 'e provinsje is boargemaster Apotheker fan Ljouwert. In man fan grutte kapasiteiten, mar hy komt der te ûnbehouwen mei oan. No 't it beslút fan net-anneksearje fallen is, moat er him as beneamd amtner deljaan ûnder it beslút fan 'e keazen bestjoerders. Dat dy dêrby rekken holden hawwe mei de kiezersgeunst is yn in demokrasy hiel normaal en goed.

It giet der no om, de goede ferhâldings mei de buorgemeenten wer op te pakken. It derby slepen fan 'e steatssekretaris om dochs noch gelyk te krijen, kin de ferhâldings yn Fryslân allinne mar fierder bedjerre. Soks tekent net de magistrale bestjoerder dy 't wy sa graach yn boargemaster sjen wolle. Hy moat mar wat mear Frysk prate - dat kin er út 'e pin! - dan komt it noch wol wer goed.P.K.,
Nei boppen

FRYSKE DEMOKRASY

De provinsje wol feestfiere oer de ûndergong fan de Fryske demokrasy yn 1498. No wie dat fansels gjin "echte" demokrasy, want it wiene sa 't it liket fral de riken dy 't stim hiene. Mar wat dat oangiet is ús Nederlânske demokrasy op 't heden ek net sa "echt" mear.

Dochs hat demokrasy grutte foardielen boppe diktatuer en chaos, dat hawwe wy yn Joegoslavië sjen kinnen. Sûnder demokrasy fjochtsje de machtigen harren konflikten út op kosten fan de boargers, wylst yn in demokrasy de saken teminsten noch yn oerlis regele wurde. En as wy de grutte mannichte fan Aldfryske wetten beskôgje, dan moatte wy hast wol beslute dat dy demokrasy doe alteast yn beskate perioaden frij goed funksjonearre hat.

It soe foar it libben fan hjoeddedei wolris fan grut belang wêze kinne om nei te gean hoe 't sa 'n demokrasy ûndergean koe. It liket derop dat Fryslân yn dy tiid relatyf earmer waard. Faaks krigen bûtenlânske machten dêrtroch automatysk gruttere ynfloed en hollen se sa de demokrasy út. En is dat net te fergelykjen mei de treurige tastân fan 'e demokrasy yn hast alle earme lannen fan dizze ierde fan no?

Der is dêrom alle reden om dat "feest" oan te gripen foar in yngeande histoaryske stúdzje. Dêr soene wy allegearre wolris flink nut fan hawwe kinne.
Nei boppen

Hegere machten

Yn ús eardere wenplak krigen wy de krante in dei letter. It is is my doe meardere kearen oerkommen, dat ik jûns in stikje skreau en dan stie de oare moarns in haadartikel yn 'e krante oer itselde ûnderwurp en faak yn deselde teneur. Tûzenen minsken sille sa 'n haadartikel de foarige jûns lêzen hawwe en har tinken moat my dan op de iene of oare wize berikt hawwe. Dat hat my derta brocht te leauwen, dat der grif wol dingen binne dy 't har ûntlûke oan 'e hjoeddeiske wittenskiplike bewiisfiering.

Guon minsken prate mei grut ûntsach oer sokke "boppenatuerlike erfarings" en litte har der alhiel troch beynfloedzje. Dat kin fansels tige gefaarlik wêze, want in artikel laden mei haat soe op sa 'n wize immen ta negative gedachten bringe kinne. Tink mar oan 'e moardner fan Rabin ferline jier, dy 't sei yn Gods opdracht te hanneljen. En dat wie net de earste moard dy 't op sa 'n menier ta stân kommen is.

No wol ik net beweare, dat sokke erfarings altyd troch "útstjoerings" fan oare minsken feroarsake wurde, mar ik tink dat der gjin hurde kritearia binne om fêst te stellen of dat al of net sa is. Dat betsjut dat dy "boppenatuerlike erfarings" tige kritysk besjoen wurde moatte. As se mei ús ferstân en ús opfettings fan meiminsklikens yn oerienstimming te bringen binne, dan kinne wy der grif wolris foardiel fan hawwe. Mar as dat net sa is, ferjit se dan mar. Dêrmei wapenje wy ús dan tagelyk tsjin bedroch op dit gebiet en tsjin oerhearsking troch oaren. P.K.,
Nei boppen

Trou foar it libben

Dat stiet sawat yn 'e formule by it sluten fan in houlik, mar yn 'e praktyk mislearret 30% fan 'e houliken en dan giet it faak hiel oars. Grutte konflikten ferskuorre it eardere pear en fral de bern wurde it slachtoffer. It is net foar neat dat in grut part fan 'e misdiedigers ôfkomstich is út ferskuorde houliken. In grut lêst is ek it hinderlik folgjen fan de eardere oare helte.regelje en rekken hâlde mei Mar it kin ek oars. Man en frou kinne it be-einigjen fan it houlik ek oarderlik de belangen fan inoar en fan de bern. Sokke bern hawwe dan folle bettere kânsen. It is fansels tige spitich dat in houlik mislearret, mar as it der wier-wier net yn sit, dan kin dat mar better tajûn wurde. Fan skuld kin dan lang altyd net sprutsen wurde, as beide inoar nei it houlik ek mar goed behannelje.

De formule foar it sluten fan in houlik soe dit ek neame kinne. It pear soe inoar ek trou tasizze moatte foar it gefal dat it houlik mislearret. Dat is dan net mear de klassike houlikstrou, mar wol saaklike en meiminsklike trou. Dat sil net altyd like maklik wêze, mar it is goed om it yn it begjin fêst te lizzen. Dat kin dan tagelyk it pear fan al te hege ferwachtings ôfhelpe. Ek guon dy 't allinne mar byinoar wenje soene in soartgelyk kontrakt slute kinne.P.K.,
Nei boppen

De tsjerke moat iepen

De tsjerken wolle meiinoar op wei. Mar faaks soene se ek besykje moatte om mei de wrâld op 'en paad te gean. Dy wrâld liket ûnkristlik, mar sa is it net. De wrâld is earder anti-kristlik of faaks better anti-tsjerklik. Like ûnberoaid as de tsjerke alle genot ferbea, sa wurdt dat no yn 'e wrâld neijage. Sa is de wrâld noch mei tûzen triedden oan 'e godstsjinst ferbûn, mar hat der op dy menier mear skea fan as nut.

De moderne minske is hiel oars as syn âlden. De sterk feroarjende maatskippij hat him leard te freegjen nei it "wêròm". Dan docht foar in hielebulte minsken bliken, dat bibel en leare net bestand binne tsjin de moderne logika. It past net mear, mar de tsjerke kin blykber net folgje. Men soe sizze kinne, dat de tsjerke de moderne minske yn'e steek litten hat. Mar dat wol net sizze, dat alle leauwe yn 'e moderne minske útblust is.

Op dy sitewaasje soe de tsjerke ynspylje kinne. Hja draacht in boadskip fan grutte wearde, wat de wrâld treast en ljocht bringe kin. No is de tsjerke faak net mear as in muorre om de leafde fan God. Mar al te inkeld skynt it ljocht troch de finsters nei bûten. Mar dan moat de tsjerke wol begripe, dat hiel wat fan syn leare foar de moderne minske diskutabel is; de bibel is foar him faak net mear as in ferâldere ensyklopedy, dy 't syn eigen boadskip fertsjusteret.

Der mei ek wol efkes betocht wurde, dat de tsjerken yn 'e rin fan 'e ieuwen hiel wat misdieden tsjin it minskdom begien hawwe, dêr 't taaldiskriminaasje noch mar de minste fan is. It is dus net maklik! Mar dochs soe it spitich wêze as safolle ljocht, hope en ferwachting yn 'e mealstream fan minsklike ûnfolsleinens weiwaard.P.K.,
Nei boppen

TERRORISME

De Amerikanen wolle it terrorisme ynternasjonaal bestride. Dat is in goede saak, mar tagelyk soe ek ris nei de eftergrûnen fan dat terrorisme sjoen wurde moatte. Yn alle gefallen giet it oer befolkingsgroepen dy 't tige min behannele binne. Tige dúdlik komt dat nei foaren yn Noard-Ierlân, dêr 't de IRA-hel earst losbriek, nei 't Ingelske soldaten skeaten op in freedsume roomske demon straasje.

En dochs liket krekt yn dat gefal it probleem maklik oplosber, as roomsken en protestanten mar net de gelegenheid jûn wurdt om inoar te oerhearskjen. Koartlyn hat it Ingelske regear in kostbere perioade fan frede foarbygean litten. Dêr sil nasjonale grutskens grif in rol by spile hawwe. Itselde spilet yn Spanje, dêr 't de frede tige befoardere wurde soe troch rekken te hâlden mei Baskyske eangst foar kulturele ûndergong. En it is Turkse grutskens en âld fertriet om it ferlerne wrâldryk, dat makket dat de Koerden net bestean meie.

Yn al dy gefallen wolle de terroristen noch prate. Hiel oars is dat yn Israël, dêr 't de Palestynske en Joadske terroristen beide de oerwinning hoopje te beheljen, want beide tinke se útferkeazen te wêzen. Sa koene se sels de fredesregearing fan Perez ta fal bringe. Wat in bloed en triennen stiet dat lân te wachtsjen!

Terrorisme is slim te bestriden en hielendal net as it om selsmoard-aksjes giet. De kennis fan eksplosiven is ommers wiid ferspraat en stiet grif ek wol op Ynternet. Al dy nasjonale regearingen moatte dêrom mar twongen wurde har grutskens op te jaan. It bêste middel tsjin terrorisme is it tefoaren kommen fan diskriminaasje fan minderheden, ek autochtoane. It twad-bêste is it iepentlik tajaan fan begiene fouten en dan dêr ek neffens hanneljen. Mar mei dat tajaan is sels Nederlân net botte rynsk.Ljouwerter Krante, P.K.,
Nei boppen

Frysk feest?

De provinsje Fryslân hat 500 jier bestien en no wolle feestfiere. Mar wy wy meie fantefoaren wol efkes betinke, wàt wy fiere. Op 't heden is Nederlân flink op wei om in goed lân foar de Friezen te wurden, mar dat hat wolris oars west. Yn myn jeugd wie in Fryskprater net in turf heech! Dat begûn daliks al doe't yn 1498 de greve fan Saksen syn Brabânske amtners hjir binnen brocht. Sûnt dy tiid ha se ús altyd bûge litten.

Mar fantefoaren hiene wy it frije Fryslân en dat wie de lêste tiid ek net alles. Prof. Meijering hat it alris fergelike mei de sitewaasje yn Libanon en dêr soe men no Bosnië by neame kinne. In minskelibben hie yn dy tiid net folle te betsjutten. Dus gjin wûnder dat ús foarfaars tankber wiene dat se dêrfan ferlost wiene. Spitich dat wy noch altyd miene dat wy dêrom yn it stof bûge moatte.

Yn 1498 barde noch wat oars. Feitlik waard in yn prinsipe demokratysk systeem ferfongen troch in yn prinsipe autoritêr systeem. Dy Fryske demokrasy wie fier fan ideaal, mar op papier of perkamint stiene de rjochten goed beskreaun en se sille grif ek wolris ta tefredenens útfierd wêze. Oars soene der no gjin tsientallen hânskriften fan oerbleaun wêze.

Der is by myn witten noch nea goed ûndersocht wêrom 't dat demokratyske systeem ynstoarte, mar wy hoege mar oan 'e tritiger jierren te tinken om te begripen dat soks mear foarkomt. Wat dat oangiet, kinne wy 1498 fergelykje mei 1940, doe't gâns Nederlanners fan de Dútske besetters ek in bettere takomst ferwachten. En faaks wie de gok fan 1498 better as dy fan 1940, mar ferjit net, dat wy tsjin de opfolgers fan dy greve fan Saksen letter ek noch 80 jier oarloch fiere moasten!

It feest "500 jier Fryslân" kin dus gjin feest fan inkeld freugde wurde.
Nei boppen

ACHTKAARTSPELEN

Sa haw ik lang tocht, dat de gemeente hiet, dêr 't se lêsten sa 'n getsier oer de plaknammen hiene. Mar dat is net sa; it Nederlânske wurd 'kerspel', Dútsk 'Kirchspiel' sit der yn. Einlings betsjut it 'tsjerk-spel', it gebiet dêr 't de ferkundiging fan 'e tsjerke jildt. Dat 'spel' sit ek yn 'gospel'.

Hjirmei is wol dúdlik, dat dy gemeente alhiel net in Fryske namme hat. It soe wat mei 'Tsjer-' wêze moatte. En wier fine wy al yn it traktaat fan 'e sân Fryske Seelannen fan miskien 1323: "Achtzespel ende Colmerland."

In Fryske namme fan 'e gemeente soe dus wêze moatte "ACHTTSJERSPEL".

Dan is daliks dúdlik wat de namme betsjut en wy hawwe tagelyk in oantinken oan it âlde bisdom Munster. Want dêr yn it Fryske Sealterlân is it wurd as "Sespel", "Sespelterp" (tsjerkedoarp) noch goed bekend. En as dy Achtsjerspelers har eigen namme wer hawwe, dan wurde se faaks ek wat nueter.
Nei boppen

It preekjen fan haat

Jierren lyn wiene wy ris op Kreta. Wy hiene in goede gids - in skoaljuffer - mar by elke gelegenheid wiisde se op 'e misdieden fan 'e Turken: dat kleaster útmoarde, dat doarp ferbaarnd, dêr de lêste bosken útroege en al sa mear. Mar dat gie wol oer saken fan mear as hûndert jier lyn! Om sokke redenen sille de Moslims fan Bosnië ek boetsje moatten hawwe foar ieuwenâlde misdieden fan 'e Turken. It is dit preekjen fan haat, it ûntminsklikjen fan 'e tsjinstanner, dat sels yn ús tiid skriklike wreedheden mûglik makket. En it is op dy grûn dat it preekjen fan haat troch ekstreem-rjochts feroardiele wurde moat.

Mar wy moatte ek fierder sjen. Sels haw ik my op oar terrein wolris oan sok preekjen skuldich makke en ik wit wat de djippere grûn is. Yn feite is dat preekjen fan haat neat as lûd razen foar earen dy 't net harkje wolle. Wat moat in earme wurkleaze wol net tinke as er mient dat bûtenlânske gelokssikers op brutale wize binnen komme kinne en dan op alle mûglike wizen fersoarge wurde? Wat moat er mei grutske flechtlingen dy 't yn har rike ferline folle mear lúkse hân hawwe as him ea barre mocht?

Sokke dingen moatte bepraat wurde kinne. Yn Joego-Slavië binne se ûnderdrukt en koene sa op in gefaarlike wize ûndergrûnsk fierder wreidzje. Ik tink dêrom dat de maatskippij ta in iepen debat mei ekstreem-rjochts komme moat, sûnder dat fan tefoaren fêst stiet wat de útkomst is. Diskriminaasje fan dejingen dy't al opnommen binne, is dêrby fansels ûnbesprekber. En miskien kinne der noch wol tsien kear safolle by, mar dan moat de mearderheid fan 'e befolking it der wol wier mei iens wêze. Oars komme der ier of let problemen fan.P.K.,
Nei boppen

Noch ienkear liberaal!

De takomst liket prima foar it liberalisme. Troch de automatisearring is der hieltyd minder ferlet fan personiel. Dêrtroch binne der tsjintwurdich minskjen genôch te krijen en de bedriuwen kinne mar útsykje. De ynfloed fan de fakbûnen wurdt hieltyd lytser en de ûndernimmer is eindlik frij.

No soe it de tiid fan 'e grutte wolfeart wurde moatte. Grutte protte lúkse artikels komme beskikber foar in hieltyd legere priis. Der kinne maklik auto's en huzen en TV's en boaten makke wurde om elk twa te jaan. Mar it wol net; der heakket wat. En de ekologyske konsekwinsjes lige der ek net om. Wy wolle leaver sûnder gasmasker bûtendoar kinne!

Dêrom hingje der hingje tsjustere wolkens boppe ûndernimmerslân! Al dy minsken sûnder wurk meitsje har lêste jild op. En dan kinne se neat mear keapje. In hielebulte middenstanners kinne dat no al fernimme. Dat jout wer mear ûntslaggen en in wer lytsere merk. Dat wurket fansels troch oer de hiele wrâld en dan sakket aanst de eksport ek yn. Dan binne de ûndernimmers like earm as har klanten en hat it liberalisme syn doel ferlern.

Dit liket itselde byld as dat yn e tritiger jierren. Mar deer binne grutte ferskillen. De automatisearring jaget it proses no oanienwei oan. En troch de folle sterkere wrâldhannel kinne de lannen gjinselsstannige ekonomyske polityk mear fiere. De wrâldmerk is net langer in ûneinige taart, dêr 't men in stikje ôfpakke kin. It binne krekt de besparrings fan de ûndernimmers dy't dy taart oantaaste.

As útwei soene de ûndernimmers ta in wrâldwiid merkbehear komme moatte. Se soene yn har eigen belang sosjale programma's yn har lannen befoarderje moatte. Mar sjogge dy yndividualisten it dêr iens oer wurden. Se dûke leaver mei syn allen yn beppe kelder! P.K.,
Nei boppen

De ûndergong fan it sosjalisme

De automatisearring nimt ús hieltyd mear wurk út hannen. As gefolch dêrfan is der hieltyd minder ferlet fan minsken. Dêrtroch komt der hieltyd mear wurkleazens.De polityk wol dêr graach wat oan dwaan. Dêrom besiket elke gemeente en provinsje om bedriuwen oan te lûken. En de pearse regearing ûnder Kok besiket it foar sokke bedriuwen oantreklik te meitsjen troch de lêsten te ferleegjen. Dat moat fansels wol betelle wurde en dêrom wurdt op alle mûglike útkearings besunige. Yn feite fielt de PvdA dêr net foar, mar it giet ommers foar it goede doel fan mear wurkgelegenheid.

As dy wurkgelegenheid der net komt, dan krije de minsken der genôch fan en stimme se op GL of SP. Dy wolle mear rekken hâlde mei de swaksten en sille dan de útkearings wer ferheegje. Dat betsjut mear lêsten foar de bedriuwen en dy geane dan nei foardieliger lannen. Dan wurde wy noch earmer.

It is dêrmei dúdlik, dat it sosjalisme gjin poat mear hat om op te stean. De bedoeling bliuwt goed, mar se kinne gjin fûst mear meitsje. Dat soe allinne kinne as se de oer de grinzen de hannen yninoar sloegen ta in sosjale wrâldpolityk. mar dat wurde se dochs nea iens. It liket der dus op dat it sosjalisme ôfdien hat. Dat wurdt in ramp foar de útkearingslûkers en foar noch folle mear. P.K.,
Nei boppen

[Dit is 70% fan \ynst_fr2.wpd]
Werom nei: frysk.htm