ana sayfa : araştırma : mpeg görüntü : mpeg-2 standardı [ 5 / 9 ]

BÖLÜM 5

MPEG-2 STANDARDI

1.2 veya 1.8 MB/s’lik MPEG–1 standardı yayın kalitesinde görüntü iletmek için yeterli değildir. Bu yüzden bu standart geliştirilerek veri hızı 2-20MB/s arası değişebilen MPEG–2 ve daha düşük (normal telefon hatlarını kullanabilecek) veri hızlarında çalışabilen MPEG –4 standartları geliştirilmiştir.

MPEG–2 standardı MPEG-1 ile uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştır. Ana özelliklerini şöylece özetleyebiliriz.

Geçmeli tarama (interlaced), yüksek ayırıcılı video işaretlerini kabul eder ve renk farkı işaretlerinin değişik şekilde örneklenmesine izin verir.

Ölçekli olarak ayarlanabilir bir bit dizisi verir.

Daha gelişmiş nicelendirme ve kodlama algoritmaları kullanılır.

Uygulamadaki güçlükleri ortadan kaldırmak için bu algoritma 5 değişik profil olarak gerçeklenir. Bunlar “basit profil (simple profile)”, “ana profil (main profile)”, “işaret gürültü oranı ölçeklenebilir profil (SNR scalable profile)”, “uzamsal olarak ölçeklenebilir profil (spatially scalable profile)” ve “yüksek kaliteli profil (high profile)” olarak adlandırılır. Sayısal HDTV’de bu profillerden biri kullanılmaktadır.

MPEG-2’de makroblokların kodlanmasında renk farkı işaretinin örneklenmesi de farklılıklar gösterir. 3 değişik örnekleme biçimi söz konusudur. Bunlar;

4:2:0 (4Y, 1Cr, 1Cb; MPEG-1’deki gibi)

4:2:2 (4Y, 2Cr, 2Cb; Sadece yatay doğrultuda az örnekleme)

         4:4:4 (4Y, 4Cr, 4Cb; Renk ve parlaklık aynı şekilde örnekleniyor)

Şekil 5.1 - Renk işareti örnekleme Çeşitleri

MPEG-2 hem geçmeli hem de geçmesiz taramalı resimleri işleyebilir. Geçmeli taramanın işlenmesinde çerçeveler arası veya alanlar arası ilintiler kullanılabilir. Hareket miktarı fazla olmayan resimlerde resmin çerçeveler halinde işlenmesi daha uygundur. Bu tür resimlere “Çerçeve Resmi” (frame picture) adı verilir. Hareketli görüntülerde ise her alanın ayrı ayrı ele alınması daha iyi sonuç verir. Bu tür resimlere de “Alan Resmi” (field picture) adı verilir. Bir grupta değişik cinsten resimler olabilir. Belli bir anda eğer alan resmi gönderilmişse bir sonraki resimde alan resmi olmalıdır. Böylece bir çift alan resmi birleştirilerek bir çerçeve oluşturulur.

Blokların ayrık kosinüs dönüşümleri alınırken bir resimdeki farklı makrobloklar için farklı resim tipleri seçilebilir. Örnek olarak hareketli bloklar için “alan”; hareketsiz fakat ince detaylı bir blok için “çerçeve” tipi bir dönüşüm daha uygundur.

Kestirim sırasında da benzer şekilde hareket edilir. “Alan” tipi resimlerde sadece “alan” tipi kestirim kullanılır. Yani bir alan önceki veya sonraki alanlar kullanılarak kestirilir. Buna karşılık “çerçeve” tipi resimlerde makroblokların kestiriminde hem “çerçeve” hem de “alan” tipi kestirim kullanılabilir.

Ölçekli olarak ayarlanabilir veya kısaca Ölçeklenebilir (scalable) Veri Dizisi MPEG-2’nin önemli özelliklerinden biridir. Bu; veri dizisinin sadece belli bir kısmını kullanarak daha düşük kaliteli bir resim elde edilebilmesi demektir. Yani yüksek kaliteli bir resmi iletmekte kullanılan hızlı bir bit dizisi daha basit bir kod çözücü tarafından bazı bitleri atlanarak çözülürse daha az kaliteli veya daha düşük ayırıcılı bir resim elde edilebilir. Bir resim elde etmek için gerekli en az sayıdaki bit dizisine Temel Katman (Base Layer) adı verilir. Bundan sonraki katmanlara İyileştirme Katmanları (Enhancement Layers) adı verilir. MPEG-2 standardı 2 veya 3 katmanlı işaretleri kapsar. Bu katmanlardan yararlanarak 3 değişik alanda ölçekleme yapmak mümkündür.

Uzamsal (Spatial) Ölçekleme: Video işareti değişik ayrıcılıkta çözülebilir. Temel katman en düşük ayırıcılı resmi verir ve gelen bit dizisinin az bir kısmını çözerek elde edilebilir. Diğer katmanlar daha yüksek frekanslı bileşenleri vererek resmin ayırıcılığını arttırır, yani ince detayların görünmesini sağlar. Bu iş için piramit tipi bir yaklaşım kullanılmıştır. Önce resim kaba olarak bölümlenir ve her bölüm bir piksel olarak kodlanır (Temel Katman), sonra esas resim ile kaba resmin farkı alınarak bu fark iyileştirme katmanı olarak kodlanır.

İşaret/Gürültü Oranı (SNR) Ölçeklemesi: DCT katsayılarının değişik sayıda basamaklanması (nicelendirilmesi) ile elde edilir. Temel katmanda kaba olarak basamaklanmış katsayılar kullanılır. Sonuç olarak düşük bir işaret/gürültü oranı elde edilir. İnce basamaklanmış katsayılarla aradaki farklar ayrıca iyileştirme katmanları ile iletilir.

Zamansal (Temporal) Ölçekleme: Çerçeve hızlarının farklı farklı alınması ile zamanda bir sıkıştırma yapmak mümkündür. Yine temel katmanda en düşük çerçeve hızı söz konusudur. Aradaki atlanan çerçeveler diğer katmanlarda iletilir. Alıcıda sadece I ve P-tipi çerçeveler işlenerek B-tipi çerçeveler tamamen atlanabilir. B-tipi çerçeveler daha sonraki çerçevelerin kestiriminde kullanılmadığından bunların atlanması resmin yavaşlaması dışında bir problem  doğurmaz.

Bu ölçeklemelerin aynı anda uygulanması durumunda Melez Ölçekleme tipleri elde edilir. Ölçeklemenin sağladığı en önemli avantajlardan biri iletim sırasında oluşabilecek hatalardan sistemin korunmasıdır. Bunun için temel katman daha fazla sayıda hata düzeltme bitleri eklenerek kodlanır. Böylece bu katmanın garantili bir şekilde iletilmesi sağlanır. Diğer katmanlarda oluşabilecek hatalar. Resimde sadece geçici bir kalite bozulmasına sebep olur ki, bu da genelde rahatsız edici değildir.

Bu özelliklerin dışında MPEG-2’de başka farklılıklar da vardır. Bunların en önemlileri;

a)      DCT katsayıları alan tipi resimlerde zikzak tarama  yerine değişik biçimde taranır. Bu tarama geçmeli taramaya daha uygundur.

b)      “İntra” tipi makrobloklarda DC bileşeni nicelendirme katsayısı 8, 4, 2 ve 1 değerlerini alabilir. Yani bu katsayı gerekli durumlarda 11 bitlik en yüksek ayırıcılıkla gönderilir. Halbuki MPEG-1’de 8 bit sabit uzunluktadır. AC katsayılarda MPEG-1’de (-256...255) arası kodlanmasına rağmen MPEG-2’de (-2048...2047) arası kodlanır.

c)      Adaptif nicelendirme katsayıları MPEG-1’de sadece 1 ile 31 arası tam sayılar olmasına karşılık MPEG-2’de 0.5 ile 56 arası gerçel sayılar olabilir.

5.1 MPEG-2'ye Göre Görüntü Kodlaması

Veri akışında, kodlamanın temel öğelerini bir birinden ayırmak ve uygun erişme mekanizmalarını sağlamak amacıyla 6 tabaka (layer) şeklinde hiyerarşiler kullanılmıştır. Dizi Tabakası, Resim gurubu tabakası (GOP), resim tabakası, dilim tabakası (slice layer), makroblok tabakası ve blok tabakası.

En üst tabakada olan dizi tabakası (sequence layer) bir resim sırasına genel durum (contex) erişimi yapılmasını sağlar. Tablo 5.1’de en üst tabakada sembolize edilmiştir. Dizi tabakası bir başlıkta (header), resim formatıyla ilgili bilgiler ve kd çözücü için gerekli çerçeve parametrelerini karşılayan bazı uygulamaya özel detaylar bulundurur.

Tablo 5.1 - MPEG-2 Tabaka Yapısı

Resim Gurubu tabakası (Group of Pictures-GOP) bir resim dizisini periyodik bir şekilde tanımlar. Kod çözme işlemine, kodu çözülecek bir resim için gereken bilginin bir evveliyatı yoksa, yani yeniden inşa için başka resimler gerekmiyorsa başlanabilir. Böyle bir resme içsel kodlanmış resim denir. Düzenli aralıklarla bu tür resimlerin iletilmesi sağlanmalıdır. Bunlar, örneğin program değiştirildiğinde bir resim dizisine yeniden erişilmesini sağlar. Bu resimlerin maksimum aralığı yarım saniye olmalıdır. P resimleri ise komple resim dizisinin yeniden inşası için dayanak noktaları oluştururlar. Bunlar önceki resimlerden olabildiğince iyi bir tahmin çıkarılarak kodlanır. Bu durumda sadece tahminden farklı olanların iletilmesi yeterli olacaktır. Sahne değişimleri dışında zaten bu fark genelde çok azdır. Böylece kodlama için gerekli bit sayısı I resimlerine karşılık 2/3 oranında azalır.

Zamansal olarak iki I ve P resmi arasında kalan resimler çift yönlü tahminlerle kodlanır. Bunlar için kodlayıcı tarafında iki komşu resimden bir tahmin hesabı yapılır ve gene ardından gene tahmin hesabı ile orijinal resim arasındaki fark iletilir. Böylece veri miktarı P resmine oranla yine 2/3 oranında azalır.

I, P ve B resimlerinin sıkıştırma faktörleri farklı olduğundan veri miktarı da sürekli değişir. Ancak komple bir resim gurubu düzleminde, bir çok resim gurubunun ortalama değeriyle belirlenen bir ortalama veri miktarı elde edilir. Bu nedenle kodlayıcı çıkışındaki tampon, resim gurupları arasındaki veri miktarı farklarını dengeleyebilecek şekilde düzenlenmiştir. Buna paralel olarak kod çözücünün girişinde de, ortalama hızla gelen verilerin gerektiği kadar hızlandırılması veya yavaşlatılması için bir tampon belleği bulundurulmalıdır. MPEG-2'de farklı resim büyüklükleri için, taşma veya boşluk oluşması gibi durumları önlemek için uygun tampon büyüklükleri belirlenmiştir.

Resimlerin kodlanması için gereken bilgiler bir resim tabakasına (picture layer) yerleştirilir. Resim öğeleri resim tabakasının altındaki 3 tabakada, hiyerarşik bir yapı oluşturacak şekilde birleştirilir. 8x8 resim öğesinden oluşan bir blok, ayrık kosinüs dönüşümünün temel birimini teşkil etmektedir. Kare şeklinde düzenlenmiş 4 parlaklık bloğu ve 2 ile 4 arasındaki renklilik bloğu da bir makrobloğu oluşturur. Birkaç makroblok ise bir zaman dilimini (slice) şekillendirir. Bu dilim yeniden senkronizasyon imkanı sağlar, çünkü başlığında kesin bir resim konumu belirtilmiştir.

Makroblok tabakası, kod çözücüdeki hareket kompanzasyonlu tahminin ve yeniden inşanın temelini oluşturur. MPEG-2'de P ve B resimlerinin kodlanmış makroblokları için, çözücü tarafındaki tahminde gereken iç değer biçimini (interpolation) sağlayan ve yarım resim noktası kadar bir doğruluğa sahip olabilen hareket vektörleri iletilir.

5.1.1 Değişken Çözünürlük ve Yerel Ölçeklendirme

Blok tabakasında ise DCT ile dönüştürülen bloklar iletilir. İçsel kodlanmış (I) bloklarda orijinal görüntülerden dönüştürülen bilgiler söz konusudur. P ve B bloklarında ise fark görüntüleri dönüştürülür ve kodlanır.

Bu şekilde tanımlanan bir bit akımıyla görüntü dizileri tek bir çözünürlük ve nitelik kademesinde kodlanabilir. Ama farklı ekran büyüklüklerine sahip alıcılara -örneğin bir HDTV alıcısı ve normal ekranlı bir TV cihazı- sadece kendileri için gerekli olan bilgilerin aktarılması için standartta resim ayrıntısı bilgisinin hiyerarşik bir şekilde bölümlendirilmesi tanımlanmıştır. MEG-2'de bir temel tabaka ve bir veya birkaç arttırma tabakası (enhancement layer) öngörülmüştür. Bu durumda TV alıcısı sadece kendi ekranının çözünürlük sınırları için yeterli olan bilgileri işler.

HDTV dalında ayrıntı bilgisini aktarmanın iki yolu vardır. Birincisi; kodu çözülmüş TV görüntüsü HD (high definition) formatı elde etmek için yukarıya doğru iç değer biçimi (interpolation) yapılabilir ve bu da tahmin olarak kullanılabilir. Buna görüntüye ek olarak eksik kalan yüksek çözünürlüklü detay bilgilerini içeren bir fark işareti üretilip aktarılabilir. Bu ise özellikle I resimlerinde uygun bulundu, çünkü kaba bir tahmin bile hiçten daha iyidir. P ve B görüntülerinde ise TV işaretinin yerine önceki yüksek çözünürlüklü I veya P görüntülerinden bir tahmin çıkarılabilir. Burada HDTV ile TV dali birbirinden tümüyle bağımsız bir şekilde kodlanmış olur. İki imkandan hangisinin kullanılacağına kodlayıcı, makroblok şeklinde karar verebilir.

5.2 MPEG-2’ye Göre Ses (Audio) Kodlaması

MPEG-2 için ISO13818-3'de yapılan düzeltmelerde düşük bit hızlarında daha iyi ses kalitesi ve çok kanallı stereofonik (surround sesi) esas alınmıştır. Bit hızının düşürülmesi için ya nicelendirme daha kaba yapılabilir ya da örnekleme hızı azaltılabilir. İkincisinde öznel nicelik kaybı daha az olduğundan MPEG-2’de ek olarak yarı örnekleme frekansları (16 kHz, 22.05 kHz ve 24 kHz) öngörülmüştür. Burada MPEG-1’in kodlama algoritması önemli bir değişiklik yapılmadan kullanılmış, ancak fizyoakustik model uyarlama yapılmıştır.

Çok kanallı ses tekniğinde (Dolby surround) dinleyicinin önünde üç L, C, R kanalı (Left, Center, Right), arkasında da iki LS, RS kanalı (Left surround, Right surround) bulunur. 125 Hz’e sınırlandırılmış altıncı kanal da özel efektler için kullanılır. Geriye doğru uyumluluk sağlamak amacıyla beş ses kanalının işaretleri matrisleştirilir, yani birleştirilir. Hesaplanan LO ve RO stereo işaretleri MPEG-1 uyumlu stereo işareti olarak, geri kalan üç işaret de yardımcı veri olarak (ancillary data) iletilir. Dört matrisleme modu arasında Dolby surround kod çözücüleri tarafından doğru işlenen bir mod da bulunmaktadır.

Birinci ve ikinci tabakadaki çok kanallı ses sistemleri için yapılan genişletmeler aynıdır (layer IImc),  üçüncü tabaka ise çok farklıdır  (layer IIImc). Ayrıca çok dilli yayınlar da dikkate alınmıştır.

ISO/IEC13818/3’e göre çalışan ses ve görüntü kodlayıcıları bit hızı sabit veya değişken olan sürekli temel veri akımları üretir. Bir çok temel veri akımının birleştirilmesi ki bu ATM ağları veya yüksek kanal band genişliğine sahip uydu yolları üzerinden yapılan transferler için yararlıdır - MPEG-2 standardının birinci bölümünde (ISO/IEC 13818-1) tanımlanmıştır. Burada MPEG-1’e karşılık programların zaman bazları farklı olabilir, çünkü senkronizasyon için referanslar da birlikte iletilir. Bunun için temel veri akımları ilk önce PES paketlerine (Packatized Elementary Stream) dönüştürülür. Bunlar 24 bit uzunluğunda bir start kodu, tanıma kodu, kumanda ve kullanım verilerinden ibarettir. Pes paketlerinin bazıları, kod çözme olaylarının ne zaman başlatılması ve kodu çözülmüş verilerin ne zaman çıkarılması gerektiğini bildiren zaman markaları da içerir.     

MPEG-2, pes paketlerini çoklamanın  iki şeklini tanır. Program-çoklaması MPEG-1’in sistem bölümüne dayanır ve bilgisayar veya CD gibi görece hatasız ortamlar için uygundur. Burada aynen MPEG-1’de olduğu gibi aynı zaman bazıyla (SCR, System Clock Reference) çalışan programların birleştirilmesi öngörülmüştür. Farklı zaman bazlarıyla hataya yatkın ortamlarda çalışan programların çoklaması için de taşıma-çoklaması yöntemi kullanır. Bu yüzden taşıma paketleri görece kısadır (188 Byte).

Taşıma  veri akımları bir sync baytıyla başlar ve ardından bir program tanıması gelir (PID), bunun aracılığıyla kod çözücüde, program paketindeki programlar tanınabilir. Her program akımı için zaman referansları iletilir (burada PCR (Program Clock Reference) olarak). PCR referansları arcılığıyla kod çözücüde 27 MHz’lik bir sistem saati senkronize edilebilir. Çeşitli zaman markalarının, tampon belleklerinin taşmaları veya boşluklarının önlemesi ve kodu çözülmüş görüntü ve ses bilgilerinin birbiriyle senkronize edilmesi için bu saate dayanması gerekir.

5.3 MPEG-2 Bölümleri

MPEG-2 şu anda 9 bölümden oluşan bir standarttır. Standardın ilk 3 bölümü Uluslararası Standart seviyesine ulaşmıştır. Diğer bölümler çeşitli seviyelerde tamamlanmıştır. Bir tanesi de geri çekilmiştir (Bölüm 8):

ISO/IEC DIS 13818-1 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 1 : Sistemler

ISO/IEC DIS 13818-2 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 2 : Görüntü

ISO/IEC 13818-3 : 1995 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 3 : Ses

ISO/IEC DIS 13818-4 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 4 : Uygunluk Testi

ISO/IEC DTR 13818-5 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 5 : Yazılım Simülasyonu

ISO/IEC IS 13818-6 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 6 : DSM-CC için Eklentiler - Tam Yazılım Uygulamaları

ISO/IEC IS 13818-9 : Bilgi Teknolojisi - Hareketli resimler ve bileşik ses bilgisinin genel kodlaması - Bölüm 9 : Sistem Kod Çözücüler için gereken gerçek zamanlı arayüz eklentisi

5.3.1 Sistemler

MPEG-2'nin bu bölümü, depolama ve iletim ortamları için uygun olacak şekilde, bir veya daha fazla temel görüntü ve ses bit akışını, hatta diğer verileri, tekil veya çoğul akış şeklinde birleştirme işlemlerini yapar. Bu iki şekilde açıklanmaktadır; Program Akışı (program stream) ve Taşıma Akışı (transport stream). Herbiri farklı uygulama kümeleri için optimize edilmişlerdir. Şekil 5.2’de bir model verilmiştir.

Şekil 5.2 - MPEG-2 Sistemler için Model

Program Akışı MPEG-1'deki Sistem Çoklayıcısına benzerdir. Tek bir akış içinde, ortak zaman bazı olan bir veya daha fazla paketlenmiş temel akış-PTS (Packetised Elementary Stream -PES)'ın bileşiminden meydana gelir. Program akışı oldukça hatasız ortamlar için dizayn edilmiştir ve yazılım işlemleri içeren uygulamalar için uygundur. Program akışı paketleri nispeten çok uzun ve değişen olabilir.

Taşıma Akışı, bir veya daha fazla paketlenmiş temel akışı (PTA), bir veya daha çok zaman bazlarında birleştirerek tek bir akışta toplar. Ortak zaman bazı paylaşan temel akışlar programı oluşturur. Taşıma akışı, hata oluşabilecek çevrelerde kullanılmak üzere dizayn edilmiştir. Mesela, kayıplı ve gürültülü ortamlarda depolama ve iletim yapmak için. Taşıma akışı paketlerinin boyutu 188 byte 'dır.

5.3.2 Görüntü

Tablo 5.2 - MPEG-2 Görüntü Profilleri

MPEG-2 görüntünün Kasım 1994'de onaylanmasından beri, bir ek ilave geliştirildi. Bu var olan kodlama araçlarını kullanır fakat yüksek bit oranlarına ve 4:2:2 renk çözünürlüğüne sahip olan resimlerle uyumludur. Yapılan karşılaştırma testlerinde MPEG-2 görüntünün en düşük iyilikte yeterli olduğu düşünüldü ve stüdyo uygulamaları ve yüksek bit oranları için standart ve geliştirme çalışmaları yapılmaktadır.

4:2:2 profili son olarak Ocak 1996 yılında  onaylandı ve şu anda MPEG-2 görüntünün önemli bir kısmını oluşturmaktadır.

Çoklu Görüntü Profili (The Multiview Profile - MVP) halen gelişimde olan eklenti bir profildir. Halihazırda bulunan MPEG-2 görüntü kodlama araçlarını kullanarak, aynı sahneyi aralarında küçük bir açı farkıyla çeken iki kamera tarafından yayınlanan görüntü görüntülerinin yedeğe çekilerek verimli bir şekilde kodlanması mümkündür. Bu profil son olarak Temmuz 1996'da onaylandı.

5.3.3 Ses

MPEG-1 ses standardıyla geriye doğru uyumlu olup çoklu kanal eklentisine (multichannel extension) sahiptir. Şekil 5.3 MPEG-2 ses data bloğunun bu özelliğini göstermektedir.

5.3.4 Uygunluk Testi ve Yazılım Simülasyonu

MPEG-2'nin 4. Ve 5. bölümleri MPEG-1'in 4 ve 5. bölümleriyle tamamen uyuşmaktadır.

5.3.5 DSM-CC İçin Eklentiler

Dijital Depolama Ortamı Komuta ve Kontrolü (Digital Storage Media Command and Control - DSM-CC) MPEG-1 ve MPEG-2'yi yönetmeye yönelik çalışma fonksiyonları ve kontrol sağlayan protokol bütününün belirtimidir. Bu protokoller belki de bağımsız ve heterojen ağ çevrelerinin ikisinde de kullanılan uygulamaları desteklemek için kullanılabilir.

Şekil 5.4 - DSM-CC Referans Modeli

DSM-CC modeline göre bir bilgi akışı sunucu tarafından kaynak olarak sağlanır ve istemcilere dağıtılır. Hem sunucular hem de istemciler DSM-CC Ağ'larının kullanıcıları olarak düşünüldü. DSM-CC lojik bağımsızlık da denen Oturum ve Kaynak Yöneticisi'ni (Session Resource Manager - SRM) tanımlar. SRM , DSM-CC oturum ve kaynaklarının (lojik olarak) merkezileştirilmiş yönetimini sağlar.

Bölüm 6 Uluslar arası standart olarak Temmuz 1996'da onaylandı.

5.3.6 Ses Eklentileri

MPEG-2'nin  bu bölümü çoklu kanal (multichannel) ses kodlama algoritmalarının zorlanmadan MPEG-1 ses ile geriye doğru uyumlu olmasını sağlayacak tanımlamaları içerir. Nisan 1997'de onaylandı.

5.3.7 Geri Çekilen Bölüm

MPEG-2'nin bu bölümü orijinal olarak giriş örnekleri 10 bit olan görüntü kodlamasını yapacak şekilde planlanmıştı. Daha sonra endüstriyel alandan gelen ilginin yetersizliği anlaşılınca bu bölüm çalışmaları bırakıldı.

5.3.8 Sistem Eklentisi - RTI

Bu bölüm, Taşıma Akışı kod çözücülerine Gerçek Zamanlı Arayüz (Real Time İnterface -RTI)sunma özelliklerini içerir. Bunlar ayrılmış network taşıma akışlarının adaptasyonunda kullanılabilir. Aşağıdaki şekilde görülmektedir.

Şekil 5.5 - Gerçek Zamanlı Arayüz (RTI) için Referans Şekil

Bölüm 9, uluslar arası standart olarak Temmuz 1996'da onaylandı.

5.3.9 Uygunluk Eklentisi, DSM-CC

DSM-CC'nin gelişim altında bulunan uygunluk testi (conformance testing) bölümünden oluşur.