Frank Zappa, mijn muziekleraar, geestverruimer, guru, grapjas, gitaarheld, favoriete componist aller tijden, is er niet meer, en ik zal hem missen.

Zondag 5 december 1993 kreeg ik het zo lang verwachte telefoonbericht met de mededeling dat Frank Zappa de dag ervoor overleden was. Ik zal bekennen dat ik zondagnacht nauwelijks heb geslapen. Mijn eerste reactie is een wat ambivalente. Enerzijds heb ik Zappa nooit zelf ontmoet, is er dus geen sprake van een directe emotionele band en gaat het bericht letterlijk over iemand die ver van me verwijderd is. Anderzijds luister ik al vijfentwintig jaar en steeds intensiever naar zijn muziek, spaar ik cd's, boeken, knipsels en wat al niet meer om Frank Zappa's uitingen en daardoor misschien zijn persoon beter te kunnen begrijpen. In die zin heb ik een heel persoonlijke band met Frank Zappa, heb ik veel aan hem te danken en zal ik vooral zijn levendigheid en charisma missen. In elke uitzending op de tv de afgelopen dagen en ook op diverse video's blijkt namelijk telkens weer wat een energiek en dynamisch persoon Zappa was; niet alleen in zijn muzikale uitingen, maar ook in zijn vaak spitse, humoristische meningen over van alles en nog wat. Juist door de hoeveelheid daarvan kan ik mij nog eigenlijk steeds niet goed voorstellen dat er aan dit leven een eind is gekomen.

Ik hoorde Zappa's muziek voor het eerst tijdens een vakantie, ik was toen een jaar of twaalf. Freak Out, Absolutely Free en We're Only In It For The Money. Zo'n vreemde muziek had ik nog niet eerder gehoord. Ik vond er niets aan, maar merkwaardig genoeg intrigeerde de muziek me zo, dat ik die tapes elke dag weer draaide. Uiteindelijk maakte ik een vijftien minuten (!) durende compilatie voor thuis. Ook daar bleef ik dat kwartiertje muziek draaien en al gauw had ik niet meer genoeg aan vijftien minuten en moest alles compleet worden opgenomen. Daarna kreeg ik zakgeld, waarvan alles opging aan lp's en het grootste deel aan het werk van Zappa. Elke nieuwe lp, meestal rond september, bracht de nodige opwinding en verrassingen. Zou er nog een bekende in de band zitten, werd er gezongen of niet, hoe klonk de muziek dit keer, was het live of niet? Vaak was het een persoonlijk gevecht om te begrijpen wat er gebeurde en soms vond ik er zelfs niets aan...

Toen Uncle Meat uitkwam was ik daar zo ondersteboven van, dat ik dat nog eigenlijk steeds ben en op Cruisin' with Ruben & The Jets was ik helemaal verliefd. Moeite had ik bijvoorbeeld met The Phlorescent Leech & Eddie, maar dat ging over, meer moeite had ik met de funky Overnite Sensation en Apostrophe' en helemaal verschrikkelijk vond ik One Size Fits All: dat was toch pure commercie! - ik heb nooit goed begrepen waarom veel fans juist deze lp/cd zo goed vonden, misschien wel vanwege de grote toegankelijkheid? Daarna kwamen de door mij zo gewaardeerde klassieke Zappa's of gewoon een mooie trilogie als Joe's Garage of een schitterende concertreeks als de muziek van de Broadway tour. En wat moest ik nu toch met zo'n Francesco?

Eigenlijk wist je als Zappa-fan nooit waar je aan toe was. Was je net gewend aan een stijl of groep, kreeg je weer een lp met een heel ander muzieksoort en met heel andere muzikanten. Wat dat betreft zat de balans tussen de diverse stijlen er bij Zappa altijd al goed in. Dat vind ik ook een van de sterke punten van Zappa; hij heeft in ieder geval mij geleerd heel open en flexibel naar muziek te luisteren en daar en passant aan toegevoegd dat er meer muziek de moeite waard is, muziek van Varese, Schönberg, Webern, Strawinsky, enz., van Coltrane, Ayler, Coleman, Dolphy, Mingus, Shepp, enz. en van The Ventures, The Platters, Danny & The Juniors, enz., bovendien te leren houden van percussie, met name de marimba én misschien wel het allerbelangrijkste: dat je in en met muziek mag lachen. Met name (moderne) klassiek en ook jazz heeft dat stijve van gemaakte serieuziteit over zich, maar ook daar ben ik dus van genezen.

Niet alleen was ik onder invloed van Zappa's muziek, ook de verpakking ervan en dan doel ik vooral op zijn voorkeur voor de collagestijl heeft nog steeds grote invloed op mijn eigen creatieve uitingen. Wat dat betreft zou Zappa een groot Dadaist zijn geweest. Grappig genoeg ben ik ook collages van anderen gaan waarderen, van Kurt Schwitters bijvoorbeeld en - inderdaad - ook het typografisch werk van de Dadaisten.

En zo heb ik ook eens in mijn tienerjaren al mijn singeltjes weggegeven, omdat Zappa verkondigde dat de platenmaatschappijen er vuile commerciële praktijken op na hielden; heb ik geroepen dat ik anarchist was, omdat Zappa dat verkondige en heb ik nooit welke vorm van drugs dan ook gebruikt (behalve muziek), omdat Zappa daar zo tegen te keer ging. Ik denk over die singletjes en anarchisme nu wat genuanceerder, maar toch, de invloed was er wel degelijk en heeft zeker zo zijn sporen in sommige van mijn karaktertrekken achtergelaten.

Wat hij ook heeft achtergelaten is een grote kast vol muziek en er staat ons nog iets heel bijzonders en moois te wachten in de vorm van Civilization Phase III. Prachtige, maar moeilijk te grijpen klankbeelden. Zijn kollektie was al erg waardevol, maar is door Zappa's overlijden voor mij nog waardevoller geworden.

Nu hij er niet meer is om zelf zijn muziek en de wereldse zaken toe te lichten zal ik nog intenser luisteren.

Frank Zappa, thank you for coming to my show.

Paul Lemmens

Wageningen, december 1993