คัมภีร์ วิสุทธิมรรค ภาค ๑ ตอน ๑ หน้า 101-110

หน้า ๑0๑

ส่วนศีลของท่านสิ้นกิเลสมีพระอรหันต์เป็นต้น พึงทราบว่าเป็นปฏิปัสสัทธิปาริสุทธิศีล เพราะเป็นศีลที่บริสุทธิ์
ด้วยระงับแห่งกิเลสเครื่องกระวนกระวายทั้งปวง ศีลเป็น ๕ อย่าง โดยจัดเป็นปาริสุทธิศีลมีปริยันตปาริสุทธิศีล
เป็นต้น สาธุชนพึงทราบด้วยประการดังกล่าวมาฉะนี้

ปัญจกะที่ ๒

ในปัญจกศีลที่ ๒ บัณฑิตพึงทราบเนื้อความด้วยอำนาจคุณมีการละเป็นต้น ซึ่งโทษทั้งหลายมีปาณาติบาต
เป็นอาทิ จริงอยู่ พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรกล่าวไว้ในคัมภีร์ปฏิสัมภิทาว่า " ศีล ๕ คือ การละปาณาติบาต
เป็นศีล ความงดเว้น ( จากปาณาติบาต ) ก็เป็นศีล เจตนา ( ละเว้นปาณาติบาต ) ก็เป็นศีล ความ
สำรวม ( จากปาณาติบาต ) ก็เป็นศีล ความไม่ละเมิด ( ปาณาติบาต ) ก็เป็นศีล

การละ ความงดเว้น เจตนา ( ละเว้น ) ความสำรวม ความไม่ละเมิด อทินนาทาน กาเมสุมิฉาจาร
มุสาวาท ปิสุณาวาจา ผรุสวาจา สัมผัปปลาปะ อภิชฌา พยาบาท มิจฉาทิฏฐิ ( แต่ละอย่าง ) เป็นศีล

หน้า ๑0๒

การละกามฉันทะด้วยเนกขัมมะ ( การออกจากกาม ) ละพยาบาทด้วยอพยาบาท ( เมตตา )
ละถีนมิทธะ ด้วยอาโลกสัญญ ( การใส่ใจในแสงสว่าง ในแสงไฟ หรือ แสงจันทร์เป็นต้น ) ละอุทธัจจะ
ด้วยความไม่ฟุ้งซ่าน ( เอกัคคตาเจตสิก ) ละวิจิกิจฉาด้วยธัมมววัฏฐาน ( ความปลงใจในธรรม )
ละอวิชชาด้วยญาณ ( ปัญญา ) ละอรติ ( ความไม่ยินดีด้วย, ความริษยา ) ด้วยปราโมทย์ ละนิวรณ์
ด้วยปฐมฌาน ละวิตกวิจารด้วยทุติยฌาน ละปีติด้วยตติยฌาน ละสุขและทุกข์ด้วยจตุตถฌาน ละรูป
สัญญา ปฏิฆสัญญา นานัตตสัญญา ด้วยอากาสานัญจายตนสมาบัติ ละอากาสานัญจายตนสัญญา
ด้วยวิญญาณัญจายตนสมาบัติ ละวิญญาณัญจายตนสัญญา ด้วยอากิญจัญญายตนสมาบัติ
ละอากิญจัญญายตนสัญญา ด้วยเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติ ละนิจจสัญญา ( ความหมายรู้ว่า
เที่ยง ) ด้วยอนิจจานุปัสสนา ละสุขสัญญา ด้วยทุกขานุปัสสนา ละอัตตสัญญา ด้วยอนัตตานุปัสสนา
ละนันทิ ( ความเพลิดเพลิน ) ด้วย นิพพิทานุปัสสนา ( อนุปัสสนาที่เป็นไปด้วยอาการหน่าย
ในสังขาร ) ละราคะ ด้วยวิราคานุปัสสนา ( อนุปัสสนาที่เป็นไปด้วยอาการคลายกำหนัด ) ละสมุทัย ด้วย
นิโรธานุปัสสนา ( ดูสังขารด้านดับ ) ละความไม่อยากพ้น ด้วย มุญจิตุกามยตานุปัสสนา ละความถือไว้
ด้วย ปฏินิสสัคคานุปัสสนา ( อนุปัสสนาที่เป็นไปด้วยอาการสละสังขาร ) ละฆนสัญญา ( ความหมายว่า
เป็นก้อน ) ด้วยขยานุปัสสนา ( ดูสังขารด้านสิ้นไป ) ละความประมวลเอาไว้ ด้วยวยานุปัสสนา ( ดูสังขาร
ด้านเสื่อม ) ละธุวสัญญา ( ความหมายว่ายั่งยืน ) ด้วยวิปริณามานุปัสสนา ( ดูสังขารด้านแปรปรวน )
ละกิเลสอันเป็นนิมิต ด้วยอนิมิตตานุปัสสนา ละกิเลสอันเป็นที่ตั้ง ด้วยอัปปณิหิตานุปัสสนา

หน้า ๑0๓

ละอภินิเวส ( ความปักใจมั่น ในมหาฎีกาว่า อัตตานุทิฏฐิ ) ด้วยสุญญตานุปัสสนา ละความปัก
ใจมั่นในอันถือเอาว่าเป็นสาระ ( สิ่งที่มิใช่สาระ ในมหาฎีกาว่า วิปลาส ) ด้วยอธิปัญญาธัมมวิปัสสนา
( การเห็นแจ้งธรรมด้วยอธิปัญญา ) ละความปักใจมั่นด้วยอำนาจความงมงาย ( เช่นโลกนี้มีผู้สร้าง หรือ
อุจเฉททิฏฐิและสัสสตทิฏฐิ )ด้วยยถาภูตญาณทัสสนะ ( ความรู้ตามความเป็นจริง ) ละความปักใจ
มั่นด้วยอำนาจอาลัย ด้วยอาทีนวานุปัสสนา ละความไม่พิจารณา ( หาทางพ้น ) ด้วยปฏิสังขานุปัสสนา ละความปักใจมั่นในสังโยค ด้วยวิวัฏฏานุปัสสนา ( มหาฎีกาว่า คือสังขารุเบกขาและอนุโลมญาณ ) ละกิเลสทั้งหลายอันมีที่ตั้งร่วมกันกับทิฏฐิ ด้วยโสดาปัตติมรรค ละกิเลสอย่างหยาบด้วยสกทาคามิมรรค ละกิเลสอย่างละเอียด ด้วยอนาคามิมรรค ละสรรพกิเลส ( ที่เหลืออยู่ )ด้วยอรหัตมรรค ( แต่ละอย่างๆ ที่กล่าวมาทั้งหมดนี้ ) เป็นศีล

หน้า ๑0๔

ความงดเว้น เจตนา ความสำรวม ความไม่ละเมิด ( โทษและคุณเหล่านั้นแต่ละอย่าง ) เป็นศีล
ศีลเห็นปานนี้ย่อมเป็นไปเพื่อความไม่เดือดร้อนแห่งจิต เป็นไปเพื่อปราโมทย์ เป็นไปเพื่อปีติ
เป็นไปเพื่อปัสสัทธิ เป็นไปเพื่อโสมนัส เป้นไปเพื่อเสพให้ยิ่งขึ้นไป ( ซึ่งสมาธิ ) เป็นไปเพื่อทำสมาธิให้
เจริญ เป็นไปเพื่อทำให้มาก ( ซึ่งสมาธิ ) เป็นไปเพื่อธรรมอันเป็นเครื่องประดับ ( แห่งสมาธิ ) เป็นไป
เพื่อธรรมอันอุดหนุน ( สมาธิ )เป็นไปเพื่อธรรมอันเป็นบริวาร ( แห่งสมาธิ ) เป็นไปเพื่อความเต็ม
รอบ ( แห่งสมาธิ ) เป็นไปเพื่อความหน่ายโดยส่วนเดียว เพื่อสำรอกราคะ เพื่อความดับ เพื่อความ
สงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความรู้พร้อม เพื่อนิพพาน " ( ขุ.ป.๓๑/๖๗ ) ดังนี้

ก็แลในธรรม ๕ ประการมีปหานะเป็นต้นนี้ ชื่อว่าธรรมอะไรๆ ที่จะเรียกว่าปหานะย่อมไม่มี เว้นแต่ธรรมคือ
ความไม่เกิดแห่งโทษมีปาณาติบาตเป็นต้น มีประการดังกล่าวแล้วอย่างเดียว* แต่เพราะว่าการละนั้นๆ นับได้ว่า
เป็นการเข้าไปรับไว้

* มหาฎีกาว่า ความละไป คือความดับไปไม่เกิดขึ้นอีก ชื่อว่า ปหานะ อธิบายว่า ธรรมคือความไม่เกิดขึ้น
อีกแห่งโทษนั้นๆ อย่างเดียวเท่านั้น เป็นความหมายแห่งปหานะ

หน้า ๑0๕

เพราะอรรถว่าเป็นที่ตั้งอาศัยแห่งกุศลธรรมนั้นๆ และนับว่าเป็นการรวมเอาไว้ เพราะทำความไม่กระจัดกระจาย
( แห่งกุศลธรรมนั้นๆ ) เพราะเหตุนั้น ท่านจึงเรียกว่าศีล เพราะอรรถว่าเป็นรากฐาน กล่าวคือเป็นการเข้าไปรับ
ไว้และรวมเอาไว้ ดังกล่าวแล้วในเบื้องต้นนั่นแล ธรรม ๔ อย่างนอกนี้ ท่านกล่าวหมายเอาความเป็นไปเองแห่งใจ
โดยเว้นจากโทษนั้นๆ ด้วย โดยสำรวมต่อโทษนั้นๆ ด้วย โดยเจตนาสัมปยุตตด้วยความเว้นและความสำรวม
ทั้งสองนั้นด้วย โดยไม่ละเมิดแห่งบุคคลผู้ไม่ล่วงโทษนั้นๆ ด้วย* ส่วนอรรถว่าธรรม ๔ อย่างนั้นเป็นศีล ข้าพเจ้า
แถลงไว้ข้างต้นแล้วแล ศีลเป็น ๕ อย่าง โดยเป็นปัญจศีล มีปหานศีล เป็นต้น พึงทราบด้วยประการฉะนี้

ก็แลการแก้ปัญหาเหล่านี้ คือ อะไรเป็นศีล ที่เรียกว่าศีล เพราะอรรถว่ากระไร อะไรเป็นลักษณะ เป็นรส
เป็นเครื่องปรากฎและเป็นปทัฏฐานของศีลนั้น ศีลมีอานิสงส์อย่างไร และศีลนั้นมีกี่อย่าง จบลงเพียงนี้แล

ความเศร้าหมองและผ่องแผ้วแห่งศีล

ส่วนปัญหากรรมข้อที่ว่า อะไรเป็นความเศร้าหมอง และอะไรเป็นความผ่องแผ้วแห่งศีลนั้น ข้าพเจ้าจะกล่าว
แก้ในปัญหากรรมนั้นต่อไป ความที่ศีลขาดเป็นต้น เป็นความเศร้าหมองแห่งศีล ความที่ศีลไม่ขาดเป็นต้น
เป็นความผ่องแผ้วแห่งศีล

* หมายความว่า เมื่อปหานะเป็นไปแล้ว ธรรมอีก ๔ อย่าง คือ ความเว้น ความสำรวม เจตนา และความ
ไม่ล่วงโทษนั้นๆ ก็ย่อมเกิดขึ้นและเป็นไปเอง มหาฎีกาว่า ธรรมเหล่านี้ย่อมมีในขณะ ( จิต ) เดียวกันก็ได้

หน้า ๑0๖

ความเศร้าหมองแห่งศีล

ก็แลความที่ศีลขาดเป็นต้นนั้น ท่านสงเคราะห์ด้วยความแตก ( แห่งศีล ) ซึ่งมีลาภและยศเป็นต้นเป็นเหตุอย่าง ๑
ด้วยเมถุนสังโยค ๗ ประการอย่าง ๑

จริงอย่างนั้น สิกขาบทในส่วนเบื้องต้นหรือในส่วยเบื้องปลายในกองอาบัติทั้ง ๗ ของภิกษุใด ทำลายแล้ว
ศีลของภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นศีลขาด เหมือนผ้าขาดที่ชายฉะนั้น ส่วนสิกขาบทของภิกษุใดทำลายในส่วนท่ามกลาง
ศีลของภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นศีลทะลุ เหมือนผ้าเป็นช่องโหว่ตรงกลางผืนฉะนั้น สิกขาบทของภิกษุใดทำลายไปทีละ
๒-๓ สิกขาบทโดยลำดับ ศีลของภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นศีลด่าง เหมือนแม่โคสีตัวดำหรือแดงเป็นต้นอย่างใดอย่างหนึ่ง
มีสีตัดกับสีตัวผุดขึ้นที่หลังบ้าง ที่ท้องบ้างฉะนั้น สิกขาบทของภิกษุใดทำลายยิบยับไป ศีลของภิกษุนั้นชื่อว่าพร้อย
เหมือนแม่โคตัวลายไปด้วยจุดสีที่ตัดกับสีตัวยิบยับไปฉะนั้น * ความที่ศีลขาดเป็นต้น ด้วยความแตก ( แห่งศีล )
ซึ่งมีลาภเป็นต้นเป็นเหตุ ย่อมมีด้วยประการฉะนี้ก่อน

* เรื่อง ขาด ทะลุ ด่าง พร้อย ที่ท่านอธิบายนี้ ได้ความว่าขาดทั้งนั้น ต่างกันด้วยอาการที่ขาดเท่านั้น
พิจารณาดูศัพท์แล้วเห็นว่าน่าจะเป็นโทษลดหลั่นกัน คือมีเจตนาล่วงศีลจนถึงที่สุดเป็นขาด มีเจตนาล่วงศีล
แต่พยายามไม่สำเร็จ เช่น ฆ่าเขา แต่เขาไม่ตาย เป็นทะลุ มีเจตนาเป็นแต่เจตนาตลกคะนอง หรือไม่เอื้อเฟื้อ
สำรวม ทำ พูดอะไรเฉียดความล่วงศีล จะว่าไม่เป็นความเสียทีเดียวก็ว่าไม่ได้ นับเป็นความเสียนิดหน่อย
นี้เป็นพร้อย หรือมิฉะนั้น ล่วงถึงปาราชิกเป็นขาด ล่วงสังฆาทิเสส เป็นทะลุ ล่วงปาจิตตีย์ เป็นด่าง ล่วงทุกกฏ
ทุพภาสิต เป็นพร้อย ดังนี้จะเข้าใจง่ายขึ้น

หน้า ๑0๗

เมถุนสังโยค ๗

( ส่วนความที่ศีลขาดเป็นต้น ) ด้วยอำนาจแห่งเมถุนสังโยค ๗ พึงทราบดังต่อไปนี้ จริงอยู่ พระผู้มีพระ
ภาคเจ้าตรัสไว้ ( ในเมถุนสังโยคสูตรนั้น ) ว่า

๑. " ดูกรพราหมณ์ สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ปฏิญญา ( ตนว่า ) เป็นพรหมจารีจริงๆ
หาได้ร่วมประกอบกิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย แต่ว่ายังยินดีการลูบไล้
การขัดสี การให้อาบน้ำ การนวดฟั้น แห่งมาตุคาม เขายินดี ใคร่ใจ และถึงความปลื้มใจ ด้วยการบำเรอ
มีการลูบไล้เป็นต้นนั้น ดูกรพราหมณ์ แม้ความยินดีการบำเรอแห่งมาตุคามนี้ นับเป็นความขาดก็ได้ ทะลุก็ได้
ด่างก็ได้ พร้อยก็ได้ แห่งพรหมจรรย์ของสมณพราหมณ์นั้น ดูกรพราหมณ์ สมณพราหมณ์นี้เรากล่าวว่า
เขาประพฤติพรหมจรรย์ไม่บริสุทธิ์ ประกอบด้วยเมถุนสังโยค ย่อมไม่พ้นชาติชรามรณะ ฯลฯ เราบอกได้ว่า
เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

๒. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ปฏิญญา ( ตนว่า ) เป็น
พรหมจารีจริงๆ หาได้ร่วมประกอบกิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่
( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ แห่งมาตุคาม แต่ว่ายังซิ้กซี้ เล่นหัวสัพยอกกับมาตุคามอยู่ เขายินดีด้วย
การซิกซี้เป็นต้นนั้น ฯลฯ เราบอกได้ว่า เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

หน้า ๑0๘

๓. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ฯลฯ หาได้ร่วมประกอบ
กิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ
แห่งมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ซิกซี้ เล่นหัว สัพยอกกับมาตุคาม แต่ว่ายังเพ่ง ยังจ้องดูตามาตุคาม
ด้วยตา ( ของตน ) เขายินดีด้วยการเพ่งดูนั้น ฯลฯ เราบอกได้ว่า เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

๔. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ฯลฯ หาได้ร่วมประกอบ
กิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ
แห่งมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ซิกซี้ เล่นหัว สัพยอกกับมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ดูตาแห่งมาตุคาม
ฯลฯ แต่ว่าฟังเสียงมาตุคามหัวเราะอยู่ก็ดี พูดอยู่ก็ดี ขับร้องอยู่ก็ดี ร้องไห้อยู่ก็ดี ข้างนอกฝา
หรือข้างนอกกำแพงก็ตาม เขายินดีด้วยเสียงนั้น ฯลฯ เราบอกได้ว่า เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

๕. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ฯลฯ หาได้ร่วมประกอบ
กิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ
แห่งมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ซิกซี้ เล่นหัว สัพยอกกับมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ดูตาแห่งมาตุคาม
ฯลฯ ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ฟังเสียงแห่งมาตุคาม ฯลฯ ร้องไห้อยู่ก็ดี ฯลฯ แต่ว่ายังตามนึกถึงการที่เคย
หัวเราะพูดจาเล่นหัวกับมาตุคาม ในกาลก่อน เขายินดีด้วยเรื่องเก่านั้น ฯลฯ เราบอกได้ว่า
เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

หน้า ๑0๙

๖. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ฯลฯ หาได้ร่วมประกอบ
กิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ
แห่งมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ซิกซี้ เล่นหัว สัพยอกกับมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ดูตาแห่งมาตุคาม
ฯลฯ ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ฟังเสียงแห่งมาตุคาม ฯลฯ ร้องไห้อยู่ก็ดี ฯลฯ ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ตามนึกถึง
การที่เคยหัวเราะพูดจาเล่นหัวกับมาตุคามในกาลก่อน แต่ว่าเขาเห็นคฤหบดีก็ดี บุตรคฤหบดีก็ดี
ผู้อิ่มเอิบพร้อมพรั่งด้วยกามคุณ ๕ บำเรอตนอยู่ เขายินดีด้วยการบำเรอตนแห่งคฤหบดี หรือบุตร
คฤหบดีนั้น ฯลฯ เราบอกได้ว่า เขาย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ได้เลย

๗. ดูกรพราหมณ์ อีกข้อหนึ่ง สมณะก็ดี พราหมณ์ก็ดี ลางคนในโลกนี้ ฯลฯ หาได้ร่วมประกอบ
กิริยาที่คนสองต่อสองจะพึงประกอบกันกับด้วยมาตุคามไม่เลย ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ยินดีการลูบไล้ ฯลฯ
แห่งมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ซิกซี้ เล่นหัว สัพยอกกับมาตุคาม ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ดูตาแห่งมาตุคาม
ฯลฯ ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ฟังเสียงแห่งมาตุคาม ฯลฯ ร้องไห้อยู่ก็ดี ฯลฯ ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) ตามนึกถึง
การที่เคยหัวเราะพูดจาเล่นหัวกับมาตุคามในกาลก่อน ทั้งไม่ ( ถึงกับ ) เห็นคฤหบดี หรือบุตร
คฤหบดีบุตร ฯลฯ บำเรอตนอยู่ ฯลฯ แต่ว่าประพฤติพรหมจรรย์ปรารถนาเทวนิกายเหล่าใดเหล่า
หนึ่ง ด้วยหวังว่า เราจักได้เป็นเทพเจ้าหรือเทพองค์ใดองค์หนึ่ง ด้วยศีลนี้ ด้วยตบะนี้ หรือด้วย
พรหมจรรย์นี้ก็ดี เขายินดี ใคร่ใจ ถึงความปลื้มใจด้วยความเป็นเทวดานั้น ดูกรพราหมณ์
แม้ความยินดีด้วยความเป็นเทวดานี้ นับเป็นขาดก็ได้ ทะลุก็ได้ ด่างก็ได้ พร้อยก็ได้ แห่ง
พรหมจรรย์ " ( อง.สตฺตต.๒ภ/๕๖ ) ฉะนี้

หน้า ๑๑0

ความที่ศีลเป็นศีลขาดเป็นต้น พึงทราบว่าท่านสงเคราะห์ด้วยความแตก ( แห่งสิกขาบท ) ซึ่งมีลาภเป็นต้น
เป็นเหตุประการ ๑ ด้วยเมถุนสังโยค ๗ ประการ ๑ ดังกล่าวมาฉะนี้

ความผ่องแผ้วแห่งศีล

ส่วนความที่ศีลเป็นศีลไม่ขาดเป็นต้น ท่านสงเคราะห์ ด้วยความไม่แตกแห่งสิกขาบททั้งหลายโดยประการทั้งปวง
ประการ ๑ ด้วยการทำคืนซึ่งสิกขาบททั้งหลายที่พึงทำคืนได้อันแตกแล้วประการ ๑ ด้วยความไม่มีเมถุนสังโยค
๗ ประการ ๑ ด้วยความดีอื่นอีก คือด้วยความไม่เกิดขึ้นแห่งบาปธรรมทั้งหลาย เช่น โกธะ ( โกรธ )
อุปนาหะ ( ผูกโกรธไว้ ) มักขะ ( ลบหลู่คุณท่าน ) ปลาสะ ( ตีเสมอ ) อิสสา ( ริษยา ) มัจฉริยะ ( ตระหนี่ )
มายา ( เจ้าเล่ห์ ) สาเถยยะ ( โอ้อวด ) ถัมภะ ( หัวดื้อ ) สารัมภะ ( แข่งดี ) มานะ ( ถือตัว ) อติมานะ
( ดูหมิ่นท่าน ) มทะ ( มัวเมา ) ปมาทะ ( เลินเล่อ หรือละเลย ) เป็นต้นประการ ๑ ด้วยความบังเกิดแห่ง
คุณทั้งหลายมีอัปปิจฉตา ( ความปรารถนาน้อย หรือมักน้อย ) สันตุฏฐิตา ( ความสันโดษ ) และสัลเลขตา
( ความขัดเกลากิเลส ) เป็นต้นประการ ๑

จริงอยู่ ศีลเหล่าใดแม้ไม่แตกเพื่อต้องการลาภเป็นต้นก็ดี แม้แตกด้วยโทษคือความประมาทแต่ทำคืนแล้ว
ก็ดี อันเมถุนสังโยคหรือบาปธรรมทีโกธะและอุปนาหะเป็นต้น ไม่เข้ามาทำลายเสียก็ดี ศีลเหล่านั้นท่านเรียก
ว่า อขัณฑะ ( ไม่ขาด ) อัจฉิททะ ( ไม่ทะลุ ) อสพละ ( ไม่ด่าง ) อกัมมาสะ ( ไม่พร้อย ) โดยประการทั้งปวง
และศีลเหล่านั้นแหละ ชื่อว่า ภุชิสสะ เพราะกระทำความเป็นไท ชื่อ วิญญุปสัตถะ เพราะความเป็นศีลอัน
วิญญูสรรเสริญ ชื่ออปรามัฏฐะ เพราะความเป็นศีลอันตัณหาไม่แตะต้อง และเป็นสมาธิสังวัตตนิกะ เพราะยัง
อุปจารสมาธิหรืออัปปนาสมาธิให้เป็นไปโดยง่ายๆ เพราะเหตุนั้น ความเป็นศีลไม่ขาดเป็นต้นนี้ พึงทราบ
ว่าเป็นความผ่องแผ้วแห่งศีลเหล่านั้น ก็แลความผ่องแผ้วนี้นั้น ย่อมสำเร็จด้วยอาการ ๒ คือ ด้วยการเห็น
โทษแห่งสีลวิบัติ ๑ ด้วยการเห็นอานิสงส์แห่งสีลสมบัติ ๑