คัมภีร์ วิสุทธิมรรค ภาค ๑ ตอน ๒ หน้า 231-240

หน้า ๒๓๑

เพราะความที่ธรรมวิเสสที่ตนได้บรรลุแล้ว เป็นคุณอันประจักษ์ ( แก่ตน ) วิจิกิจฉาในองค์พระศาสดาผู้ทรง
แสดงข้อปฏิบัติก็ดี ในตัวข้อปฏิบัติก็ดี ในผลแห่งการปฏิบัติก็ดี ก็ละได้ นิวรณ์ทั้ง ๕ พระโยคาวจรละได้ดังนี้
อนึ่ง องค์ฌานทั้งหลายคือ วิตก อันมีการปักจิตลงจำเพาะในนิมิตนั้นแลเป็นลักษณะ วิจาร อันยังกิจคือการตาม
เฟ้นนิมิตให้สำเร็จ ปีติ อันมีวิเสสาธิคม ( อธิคม คือธรรมวิเสส ) ที่ได้แล้วเป็นปัจจัย สุขอันจัดว่าเป็นปัสสัทธิ
เป็นเหตุ เพราะปัสสัทธิมีขึ้นแก่พระโยคาวจรผู้มีใจกอปรด้วยปีติ และเอกัคคตา อันจัดว่ามีสุขเป็นเหตุ เพราะ
ความตั้งมั่นแห่งจิตเกิดมีแก่พระโยคาวจรผู้ถึงซึ่งความสุข ( ๕ นี้ ) ย่อมปรากฏขึ้นโดยนัยฉะนี้ แม้อุปจารฌาน
แห่งปฐมฌานก็เกิดแก่เธอในขณะนั้นเหมือนกัน^* ต่อนี้ไป คำพรรณนาทั้งปวงจนถึง ( ตอนที่เป็น ) อัปปนาและ
ถึงความเป็นวสีแห่งปฐมฌาน บัณฑิตพึงทราบโดยนัยที่กล่าวแล้วในปฐวีกสิณนั้นเถิด

๒. วินีลกอสุภกรรมฐาน

อนึ่ง แม้ในกรรมฐานทั้งหลาย ( ที่เหลือ ) มีวินีลกอสุภกรรมฐานเป็นอาทิต่อแต่นี้ไป ลักษณะ ( การถือเอานิมิต )
จับแต่การไป ( ดูอสุภ ) เป็นต้นไป ที่ท่านกล่าวไว้โดยนัยว่า " อุทฺธุมาตกํ อสุภนิมิตฺตํ อุคฺคณฺหนฺโต เอโก
อทุติโย คจฺฉติ อุปฏฺฐิตาย สติยา

* ความตอนนี้ ถ้าไม่ทราบเค้ามูล อ่านไปเผินๆ อาจเข้าใจผิดว่า ได้ปฏิภาคนิมิตละนิวรณ์ได้แล้ว องค์ฌาน
จึงเกิด มหาฎีกาท่านจึงแถลงไว้ว่า อันจะละนิวรณ์โดยองค์ฌานไม่เกิดนั้นเป็นไปไม่ได้ เพราะธรรมอันเป็นข้าศึก
ของนิวรณ์ ๕ คือ องค์ฌาน ทั้ง ๕ นั้นเอง

หน้า ๒๓๒

( ภิกษุเมื่อจะเรียนเอาอสุภนิมิตชนิดอุทธุมาตกะ ย่อมไปผู้เดียว ไม่ ( ต้อง ) มีสหาย มีสติตั้งมั่น ) " ดังนี้เป็นต้น
อันใด ลักษณะนั้นทั้งปวงพร้อมด้วยวินิจฉัยและอธิบาย บัณฑิตพึงทราบโดยนัยที่กล่าวนั่นแล เปลี่ยนแต่บทอุทธุมาตกะ
ในที่นั้นๆ ตามแต่ ( เป็น ) อสุภนั้นๆ เช่นอย่างนี้ว่า " วินีลกํ อสุภนิมิตฺตํ อุคฺคณฺหนฺโต วิปุพฺพกํ อสุภนิมิตฺตํ
อุคฺคณฺหนฺโต ( ภิกษุเมื่อจะเรียนเอาอสุภนิมิตชนิดวินีลกะ... ภิกษุเมื่อจะเรียนเอาอสุภนิมิตชนิดวิปุพพกะ ) "
( ดังนี้เป็นตัวอย่าง ) ส่วนความ ( ต่อไป ) นี้ เป็นความที่แตกต่างกัน

ในวินีลกอสุภ พระโยคาวจรพึงยังมนสิการให้เป็นไปว่า วินีลกํ ปฏิกูลํ วินีลกํ ปฏิกูลํ ( วินีลกอสุภปฏิกูลๆ )
อนึ่ง อุคคหนิมิตในกรรมฐานข้อนี้ ปรากฏเป็นร่างที่มีสีด่างๆ ส่วนปฏิภาคนิมิตย่อมปรากฏด้วยอำนาจสีที่หนา
( กว่าเพื่อน )

๓. วิปุพพกอสุภกรรมฐาน

ในวิปุพพกอสุภ พึงยังมนสิการให้เป็นไปว่า วิปุพฺพกํ ปฏิกูลํ วิปุพฺพกํ ปฏิกูลํ ( วิปุพพกอสุภปฏิกูลๆ )
ส่วนอุคคหนิมิตในกรรมฐานข้อนี้ ปรากฏ ( เป็นร่าง ) คล้ายกับว่า ( มีน้ำเหลือง ) ไหลซึมอยู่ ปฏิภาคนิมิตปรากฏ
เป็นร่างนิ่งอยู่

๔. วิจฉิททกอสุภกรรมฐาน

วิจฉิททกอสุภ ย่อมมีอยู่ในสนามรบบ้าง ในดงโจรบ้าง ในป่าช้าเป็นที่ๆ พระราชาทั้งหลาย ( สั่ง ) ให้ ( ประหาร
โดยวิธี ) ตัด ( ร่าง ) พวกโจร ( เป็นท่อนๆ ) บ้าง หรือว่าในป่าตรงที่มีคนถูกสีหะ ( สิงโต ) หรือเสือกัด ( จนตัว
ขาดออกจากกัน ) บ้าง

หน้า ๒๓๓

เพราะเหตุนั้น พระโยคาวจรพึงไปสู่สถานที่เห็นปานนั้น ถ้าอสุภนั้นแม้ ( ขาดเป็นท่อน ) ตก ( เรี่ย ) อยู่ต่าง
ทิศกัน ( แต่ ) มาสู่คลอง ( จักษุเดียวกัน ) ได้ด้วยอาวัชชนะเดียวไซร้มาได้อย่างนี้ นั่นเป็นการดี หากไม่มา ก็อย่า
จับ ( เอามารวมกัน ) ด้วยมือตนเอง เพราะจับต้องเข้าจะชินไปเสีย เพราะเหตุนั้น จึงควรใช้คนวัดหรือใครๆ อื่น
ก็ได้ ให้ทำ ( การเก็บมารวม ) ไว้ในที่เดียวกัน เมื่อ ( หาคน ) ไม่ได้ พึงใช้ไม้ซ่าวหรือไม้เท้าเขี่ยเข้ามา ( รวมกัน )
ไว้ระหว่าง ( ห่างกันสัก ) องคุลี ๑ ครั้นเขี่ยเข้ามา ( รวมกัน ) อย่างนั้นแล้ว จึงยังมนสิการให้เป็นไปว่า
" วิจฺฉิทฺทกํ ปฏิกูลํ วิจฺฉิทฺทกํ ปฏิกูลํ ( วิจฉิททกอสุภปฏิกูลๆ ) " อุคคหนิมิตในกรรมฐานนั้น ยังปรากฏเป็นร่าง
คล้ายกับว่าขาดกลางอยู่ ต่อถึงปฏิภาคนิมิตจึงปรากฏเป็นร่างเต็ม

๕. วิกขายิตกอสุภกรรมฐาน

ในวิกขายิตกอสุภ พึงยังมนสิการให้เป็นไปว่า วิกฺขายิตกํ ปฏิกูลํ วิกฺขายิตกํ ปฏิกูลํ ( วิกขายิตกอสุภปฏิกูลๆ )
ส่วนอุคคหนิมิตในกรรมฐานนี้ ก็ปรากฏเป็นร่างคล้ายกับร่างถูกสัตว์กัดกะบ่อนกะแบ่นนั่นเอง ปฏิภาคนิมิตจึงปรากฏ
เป็นร่างบริบูรณ์แท้

๖. วิกขิตตกอสุภกรรมฐาน

พระโยคาวจรพึงใช้คนให้ทำ ( การเก็บ ) หรือทำเอง ( โดยใช้ไม้เท้าเขี่ย ) แม้ซึ่งวิกขิตตกอสุภ ( เข้ามารวมกัน )
ให้มีระหว่าง ( ห่างกัน ) องคุลี ๑ ๆ โดยนัยที่กล่าวในวิจฉิททกอสุภะนั้นแหละ

หน้า ๒๓๔

แล้วยังมนสิการให้เป็นไปว่า วิกฺขิตฺตกํ ปฏิกูลํ วิกฺขิตฺตกํ ปฏิกูลํ ( วิกขิตตกอสุภปฏิกูลๆ ) อุคคหนิมิตใน
กรรมฐานนี้ ปรากฏเป็นร่างมีรอยแยก ( แตกระแหง ) ติด ต่อปฏิภาคนิมิตจึงปรากฏเป็นร่างเต็มเรียบ

๗. หตวิกขิตตกอสุภกรรมฐาน

แม้หตวิกขิตตกอสุภ ก็หาได้ตามที่ทั้งหลายอันมีประการดังกล่าวในวิจฉิททกอสุภ เพราะเหตุนั้น พระโยคาวจร
พึงไป ณ ที่เหล่านั้น ใช้คนให้ทำหรือทำเอง ให้มีระหว่างองคุลี ๑ ๆ โดยนัยที่กล่าวแล้วนั้น แล้วยังมนสิการให้เป็น
ไปว่า หตวิกฺขิตฺตกํ ปฏิกูลํ หตวิกฺขิตฺตกํ ปฏิกูลํ ( หตวิกขิตตกอสุภปฏิกูลๆ ) ส่วนอุคคหนิมิตในกรรมฐานนี้
เป็นเหมือนร่างที่มีปากแผลถูกประหารติดอยู่ ( แผลเป็น ) ปฏิภาคนิมิตจึงปรากฏเป็นร่างเต็มเรียบ

๘. โลหิตกอสุภกรรมฐาน

โลหิตกอสุภ ย่อมได้ในกาลที่เมื่ออวัยวะทั้งหลายมีมือและเท้าเป็นต้นของบุคคลที่ถูกประหารในที่ต่างๆ
มีสนามรบเป็นอาทิ ขาดแล้วโลหิตไหลอยู่ หรือในกาลที่โลหิตไหลออกจากปากแผลของศพที่มีฝีและต่อมแตกเป็นต้น
เพราะฉะนั้น พระโยคาวจรเห็นโลหิตนั้นแล้ว พึงยังมนสิการให้เป็นไปว่า โลหิตกํ ปฏิกูลํ โลหิตกํ ปฏิกูลํ
( โลหิตกอสุภปฏิกูลๆ ) อุคคหนิมิตในกรรมฐานข้อนี้ ปรากฏเป็นร่างมีอาการไหว เหมือนธงผ้าแดงต้องลม
แต่ปฏิภาคนิมิตปรากฏเป็นร่างนิ่ง

หน้า ๒๓๕

๙. ปุฬุวกอสุภกรรมฐาน

ปุฬุวกอสุภ ย่อมเป็นในกาลที่กลุ่มหนอนชอนออกทางปากแผลทั้ง ๙ ของซากศพ ( คน ) เมื่อล่วงไป ๒-๓ วัน
อนึ่ง ปุฬุวกอสุภนั้นย่อมมีขนาดเท่าซากศพต่างๆ เช่น สุนัขบ้าน สุนัขป่า มนุษย์ โค กระบือ ช้าง ม้า และงูเหลือม
ตั้งอยู่ราวกะกองข้าวสุกแห่งข้าวสาลี พระโยคาวจรพึงยังมนสิการให้เป็นไปในซากเหล่านั้น อย่างใดอย่างหนึ่งว่า
ปุฬุวกํ ปฏิกูลํ ปุฬุวกํ ปฏิกูลํ ( ปุฬุวกอสุภปฏิกูลๆ ) จริงอยู่ นิมิตในซากช้างภายในบึงกาฬทีฆวาปี ก็ได้ปรากฏ
แก่พระจูฬปิณฑปาติกติสสเถระ ส่วนอุคคหนิมิตในกรรมฐานข้อนี้ปรากฏคล้ายกับเป็นร่างไหวอยู่ ปฏิภาคนิมิต
จึงปรากฏเป็นร่างนิ่ง ดุจก้อนข้าวสุกแห่งข้าวสาลี

๑0. อัฏฐิกอสุภกรรมฐาน

อัฏฐิกอสุภ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ ( ในมหาสติปัฏฐานสูตร ) โดยประการต่างๆ โดยนัยว่า " ภิกษุนั้นพึง
เห็นซาก ( ศพ ) ที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า เป็นร่างกระดูกยังมีเนื้อและเลือด ( ติดอยู่บ้าง ) ยังมีเอ็นยึดอยู่ "
ดังนี้เป็นต้น เพราะเหตุนั้น ซากนั้นเขาทอดทิ้งไว้ ณ ที่ใดมีอยู่ พระโยคาวจรพึงไป ณ ที่นั้น โดยนัยที่กล่าวมา
ก่อนนั่นแล ทำนิมิตร่วม อารมณ์ร่วม ตามแต่วัตถุ ( อันมีอยู่ ) โดยรอบมีก้อนหินเป็นต้น แล้วสังเกต ( ซากนั้น )
ให้แม่นตามความที่มันเป็นอยู่ว่า นี่กระดูก แล้วจึงถือเอานิมิต ( ให้เป็นอุคคหนิมิตขึ้น ) ด้วยอาการ ๑๑ โดยอาการ
มีสีเป็นต้น แต่อัฏฐิกอสุภนั้น เมื่อดู โดยสี ว่าขาว ย่อมไม่ปรากฏ ( ตามสภาพ ) ไปปนกับโอทาตกสิณเข้า

หน้า ๒๓๖

เพราะฉะนั้น ต้องดูว่าเป็นกระดูกโดยทางเป็นของปฏิกูลเท่านั้น คำว่าเพศ ( ลิงคะ ) ในอสุภะนี้ เป็นชื่อ
ของอวัยวะทั้งหลายมีมือเป็นต้น เพราะฉะนั้น โดยเพศ พึงกำหนดตาม ( อวัยวะคือ ) มือ เท้า ศีรษะ อก แขน
สะเอว ขา แข้ง เถิด ส่วนว่า โดยสัณฐาน พึงกำหนดโดยความยาวและสั้น กลมและสี่เหลี่ยม เล็กและใหญ่
ทิศ และ โอกาส มีนัยดังกล่าวแล้ว ส่วน โดยตัดตอน พึงกำหนดโดยขอบแห่งกระดูกนั้นๆ ในกระดูกเหล่านั้น
นิมิตกระดูกท่อนใดแลปรากฏชัด พึงถือเอานิมิตนั้น ( ไปจน ) ถึงอัปปนาเถิด ส่วน โดยที่เว้า และ โดยที่นูน
พึงกำหนดเอาตามที่เว้าและที่นูนแห่งกระดูกนั้นๆ อนึ่ง พึงกำหนดโดยสถานที่ว่า เรายืนอยู่ที่ลุ่ม กระดูกอยู่ที่ดอน
หรือว่าเรายืนอยู่ที่ดอน กระดูกอยู่ที่ลุ่ม ดังนี้ก็ได้ ส่วน โดยที่ต่อ พึงกำหนดเอาตามที่กระดูก ๒ ท่อนชนๆ กัน
โดยช่อง พึงกำหนดเอาตามระหว่างของกระดูกทั้งหลายนั้นแหละ ส่วน โดยรอบตัว พึงยังญาณให้ท่องเที่ยว
ไปในกระดูกจนทั่ว กำหนดไปว่าตรงนี้กระดูกนี่ เมื่อนิมิตไม่ปรากฏแม้ด้วยภาวนาวิธีอย่างนี้ ก็พึงหยุดจิตไว้ที่
กระดูกหน้าผากเถิด ก็การถือเอานิมิตด้วยอาการ ๑๑ อย่างนี้ ในอัฏฐิอสุภนี่เป็นฉันใด แม้ในอสุภข้อก่อนๆ นี้มี
ปุฬุวกอสุภเป็นต้น ก็พึงสังเกตเอาตามอาการที่เหมาะกันเถิด

ก็เพราะกรรมฐานข้อนี้ ย่อมสำเร็จได้ในร่างกระดูกหมดทั้งตัวก็ได้ ในกระดูกท่อนเดียวก็ได้ เพราะเหตุนั้น
พระโยคาวจรพึงถือเอานิมิตด้วยอาการ ๑๑ ในร่างกระดูกหรือท่อนกระดูกนั้นอย่างใดอย่างหนึ่งขึ้นแล้ว ยังมนสิการ
ให้เป็นไปว่า อฏฺฐิกํ ปฏิกูลํ อฏฺฐิกํ ปฏิกูลํ ( อัฏฐิกอสุภปฏิกูลๆ ) เถิด

หน้า ๒๓๗

ลักษณะนิมิตทั้งสองในอัฏฐิกอสุภ

ท่านกล่าวไว้ ( ในอรรถกถา ) ว่า " อุคคหนิมิตก็ดี ปฏิภาคนิมิตก็ดี ในกรรมฐานนี้ เป็นเช่นเดียวกันนั่นเอง "
คำนั้น ( สำหรับ ) ในกระดูกท่อนเดียวก็ชอบอยู่ แต่ ( สำหรับ ) ในร่างกระดูก ( ละก็ ) ความเป็นร่างมีช่องติดอยู่
( ปรากฏ ) ในอุคคหนิมิต ความเป็นร่างบริบูรณ์ ( ปรากฏ ) ในปฏิภาคนิมิตจึงจะชอบ อนึ่ง แม้ในกระดูกท่อน
เดียว ในอุคคหนิมิตก็ควรเป็นรูปพิกลน่ากลัว แต่ในปฏิภาคนิมิตควรเป็นรูปที่ทำให้ปีติโสมนัสให้เกิด เพราะเป็น
นิมิตอันจะนำมาซึ่งอุปจาร แต่ว่าในโอกาสนี้ คำที่กล่าวไว้ในอรรถกถาทั้งหลาย ท่านก็กล่าวให้ช่องไว้เหมือนกัน
จริงอย่างนั้น ในอรรถกถานั้น แม้จะได้กล่าวว่า " ในพรหมวิหาร ๔ และในอสุภะ ๑0 ปฏิภาคนิมิตไม่มี เพราะใน
พรหมวิหาร สีมสัมเภท ( ความรวมกันแห่งเขตแดน ) เท่านั้นเป็นนิมิต และในอสุภ ๑0 เมื่อเห็นความเป็นปฏิกูล
จนไม่มีวิกัป ( ข้อแม้ ) แล้วเท่านั้น ก็นับว่าเป็นนิมิต " ดังนี้แล้ว ก็กล่าวติดต่อไปอีกเลยว่า " นิมิตในอสุภนี้มี ๒
อย่าง คืออุคคหนิมิต ปฏิภาคนิมิต อุคคหนิมิตปรากฏเป็นรูปพิกลดูพิลึก เป็นอารมณ์น่าหวาดกลัว " ดังนี้เป็นต้น
เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้าทั้งหลายได้วิจารแล้วกล่าวคำใดไว้ คำนี้นี่แลชอบแล้ว เพราะเหตุนั้น ในโอกาส ( ที่กล่าว
ถึงนิมิตทั้ง ๒ ในอัฏฐิกอสุภ ) นี้ เออก็เรื่องต่างๆ มีเรื่องร่างกายของหญิง ( คน ๑ ) ทั้งหมดปรากฏเป็นร่างกระดูก
แก่พระมหาติสสเถระ เพราะแลเห็นแต่เพียงกระดูกฟัน ( ของหญิงผู้นั้น ) เป็นอาทิ เป็นตัวอย่าง ( แสดงความ
แตกต่างกันแห่งนิมิตทั้งสอง ) ในอัฏฐิกกรรมฐานนี้ได้ด้วยแล

หน้า ๒๓๘

คาถาสรูป อสุภ

พระทศพลเจ้า ผู้มีพระกิตติคุณอันท่านท้าวทศสตโลจน์เทอดทูนแล้ว ผู้ทรงพระสุภคุณ ได้ตรัส
อสุภทั้งหลายเหล่าใด อันเป็นเหตุแห่งฌานแต่ละข้อแล้ว ด้วยประการฉะนี้ บัณฑิตได้ทราบอสุภ
เหล่านั้น และภาวนานัยนี้ แห่งอสุภเหล่านั้นด้วย อย่างนี้แล้ว ควรทราบปกิณณกกถาในอสุภ
เหล่านั้นแหละอีกบ้าง ต่อไปนี้

ปกิณณกกถา

อันที่จริง พระโยคาวจรผู้ได้บรรลุฌานในอสุภกรรมฐานเหล่านั้นข้อใดข้อหนึ่ง ก็เป็นผู้ไม่มีความประพฤติ
ละโมบ ดูดังว่าเป็นผู้ปราศจากราคะ เพราะราคะถูกข่มไว้อย่างดีแล้ว แม้เช่นนั้น ประเภทแห่งอสุภที่ท่านกล่าว
ไว้นี้ ก็พึงทราบว่า ท่านกล่าวไว้ตามความถึงสภาพ ( เป็นอยู่ ) แห่งซาก ( ศพ ) อย่าง ๑ ตามความแตกต่างกัน
แห่งคนราคจริตอย่าง ๑

เพราะว่า ซากศพเมื่อถึงความเป็นซากปฏิกูล ก็พึงเป็นซากถึงสภาพแห่งอุทธุมาตกอสุภบ้าง ถึงสภาพแห่ง
อสุภที่เหลือมีวินีลกอสุภเป็นต้นอย่างใดอย่างหนึ่งบ้าง

หน้า ๒๓๙

เพราเหตุนั้น พระโยคาวจรอาจหาอสุภชนิดใดๆ ได้ ก็ต้องถือเอานิมิตในอสุภชนิดนั้นๆ โดยมนสิการว่า
อุทฺธุมาตกํ ปฏิกูลํ วินีลกํ ปฏิกูลํ ดังนี้เป็นต้นนั่นเอง ประเภทแห่งอสุภ พึงทราบว่าท่านกล่าวไว้เป็น ๑0 ชนิด
ตามความถึงสภาพ ( เป็นอยู่ ) แห่งซากศพฉะนี้แล ^*

ส่วนว่าโดยความต่างกันในอสุภเหล่านี้ พึงทราบว่าท่านกล่าวประเภทแห่งอสุภไว้ถึง ๑0 ชนิด ตามความ
ต่างกันแห่งคนราคจริตอีกอย่าง ๑ ดังนี้คือ

๑. อุทธุมาตกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในทรวดทรง เพราะส่อความเสียทรวดทรงแห่ง
ร่างกาย

๒. วินีลกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในสีกาย เพราะส่อความเสียนวลแห่งผิว

๓. วิปุพพกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้กำหนัดในกลิ่นกายที่แต่งขึ้นด้วยอำนาจเครื่องอบกลิ่น มี
ดอกไม้และเครื่องหอมเป็นต้น เพราะส่อความที่สิ่งที่เนื่องด้วยกายและผิวพรรณมีกลิ่นเหม็น

๔. วิจฉิททกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในความเป็นชิ้นทึบในสรีระ เพราะเผยความเป็น
โพรงข้างใน

* มหาฎีกาตั้งปัญหาขึ้นว่า ผิว่าประเภทแห่งอสุภนี้ ท่านกล่าวไว้ตามความถึงสภาพแห่งซากศพไซร้ เหตุ
ไฉนในที่อื่นเช่นมหาสติปัฏฐานสูตรจึงกล่าวไว้แต่ ๙ ประเภทเล่า ? แล้วท่านก็แก้ว่า ประเภท อสุภในมหาสติปัฏฐานสูตร
เป็นต้นนั้น ท่านกล่าวตามความถึงสภาพโดยมันเป็นของมันเอง ( ตามลำดับ ) ส่วนในที่นี้ท่านกล่าวอสุภที่ถูกสัตว์
และคนทำร้ายแถมเข้ามาด้วย และว่าในมหาสติปัฏฐานสูตรนั้นท่านกล่าวทางวิปัสสนา ในที่นี้กล่าวทางสมถะ ( สมาธิ )

หน้า ๒๔0

๕. วิกขายิตกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในเนื้อนูน ในตำแหน่งแห่งสรีระต่างๆ มีเต้าถัน
เป็นอาทิ เพราะแสดงความสูญเสียสมบัติแห่งเนื้อนูน

๖. วิกขิตตกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในลีลา ( ท่าทาง ) ขององคาพยพใหญ่น้อย
เพราะชี้ให้เห็นความกระจัดกระจายแห่งองคาพยพใหญ่น้อย

๗. หตวิกขิตตกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในสมบัติแห่งเรือนร่าง เพราะประกาศ
ความผิดรูปด้วยแตกกันไปแห่งเรือนร่าง

๘. โลหิตกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในความงามที่เครื่องประดับทำให้เกิด เพราะประกาศ
ความเป็นร่างปฏิกูลด้วยโลหิตเปื้อน

๙. ปุฬุวกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในกายด้วยความสำคัญหมายว่า " ของเรา " เพราะส่อ
ความที่กายเป็นของสาธารณะแก่หมู่หนอนหลายชนิด

๑0. อัฏฐิกอสุภ เป็นสัปปายะแห่งบุคคลผู้มักกำหนัดในสมบัติแห่งฟัน เพราะประกาศความที่กระดูกในสรีระ
ทั้งหลายเป็นของปฏิกูล ( ทั้งนั้น )

ในอสุภมีฌานเพียงปฐมฌานเท่านั้น

อนึ่ง เพราะเหตุว่า ในอสุภทั้ง ๑0 อย่างนั้น จิตจะตั้งอยู่เป็นหนึ่งแน่ได้ ( เอกัคคตา ) ก็ด้วยกำลังแห่งวิตก
( เจตสิก ) เท่านั้น เว้นวิตกเสีย หาอาจตั้งอยู่ได้ไม่ เพราะอารมณ์มีกำลังทราม ^*

* มหาฎีกาว่า เพราะความเป็นสิ่งปฏิกูล ไม่สามารถจะผูกจิตให้ดื่มด่ำอยู่ได้ จึงเรียกว่าเป็นอารมณ์ที่มักำลัง
ทราม ต้องอาศัยวิตก ( เจตสิก ) เท่านั้นตรึงจิตไว้ จิตจึงจะตั้งอยู่ได้