18-03-2000: Het recht van de sterkste
18-03-2000: De NMa is een autoriteit
15-03-2000: NMa zet streep door moeizaam fusieproces
14-03-2000: NVJ-voorzitter Abram laakt 'kwalijke voorstelling van zaken' door NMa
13-03-2000: Van één abonnee naar 1,3 miljoen
13-03-2000: NMa is een `kartelwaakhond'
'Losgekoppelde krant wacht ongelijke strijd'
Het recht van de sterkste
Door ANDRÉ HORLINGS
(18 maart 2000) 'Opbrengstgroei is in de dagbladsector nauwelijks meer te bereiken. De
kostenstructuur valt nog maar moeizaam te verbeteren. De economische
rentabiliteit van de dagbladexploitatie wordt structureel ondergraven'.
Dat was in 1998 één van de conclusies in een proefschrift van P. Hendriks over
dagbladmanagement.
Het Bedrijfsfonds voor de Pers, dat het handhaven en bevorderen van de
pluriformiteit van de media tot doel heeft, constateerde in hetzelfde jaar dat
(hogere) rendementseisen een steeds grotere druk uitoefenen op journalistieke
arbeid. `Gevreesd moet worden voor het voortbestaan van afzonderlijke
redactioneel zelfstandige kranten binnen concerns'.
Kennelijk heeft de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) daar goed nota van
genomen. Aan de overname van de VNU-dagbladen werd als voorwaarde gesteld dat
Wegener op zoek moet naar een koper voor zijn edities in het concurrentiegebied
met De Gelderlander. Arnhemse Courant en delen van Gelders Dagblad worden uit
het concern getild om hun bestaan onafhankelijk van Wegener voort te zetten.
Slecht gesternte
Maar dat gebeurt onder een slecht gesternte. De 'nieuwe' oude krant, met een
oplage van ruim 46.000, mist een eigen infrastructuur en moet gaan concurreren
met het machtige Wegener (1,3 miljoen abonnees).
Al in 1992, toen Het Nieuwsblad in Tilburg opging in Brabants Dagblad, stelde
de toenmalige uitgever VNU vast dat een krant met een oplage van 50.000 niet
levensvatbaar meer is. Vier jaar later constateerde de NDP van de
dagbladuitgevers dat 'vooral kleine kranten met een oplage van 40.000
exemplaren het moeilijk hebben'. Het Bedrijfsfonds voor de Pers signaleerde
vorig jaar dat 'nu nog zelfstandige kleinere kranten nadelen ervaren van de
concentratie': het 'gezamenlijke' ANP levert minder achtergrondverhalen af
terwijl de tarieven stijgen, en de loonsverhogingen voor journalisten zijn
gebaseerd op de rendementen van de grote ondernemingen.
Cultuurverschil
Ron Rijntjes, secretaris van de dagbladsector binnen het Nederlands Uitgevers
Verbond, constateert een enorme kloof in het denken van NMa en
dagbladuitgevers. ,,We spreken verschillende talen. De NMa is nogal rigide
bezig om de vrije markteconomie te beschermen; veronderstelt dat concurrentie
uiteindelijk leidt tot lagere prijzen voor de consument. Hij vraagt zich af of
er wel een serieuze koper kan worden gevonden om zo'n 'relatief kleine krant'
over te nemen en de 'ongelijke strijd' met Wegener in Arnhem aan te gaan. ,,Hoe
moet die losgekoppelde krant de concurrentie gaan bevorderen? Uiteindelijk
geldt het recht van de sterkste. Als die wint is de dagbladtitel verloren.''
Wettelijke eis
Het Bedrijfsfonds voor de Pers zal de eventuele koper overigens enig soelaas
kunnen bieden. De 'nieuwe' oude krant zal voor steunverlening ongetwijfeld
kunnen voldoen aan de wettelijke eis 'nieuws, analyse, commentaar en
achtergrondinformatie te bevatten over een gevarieerd deel van de
maatschappelijke actualiteit'.
Of het project ook `uitzicht biedt op een rendabele exploitatie binnen een
redelijke periode' is echter een heel andere vraag.
Rechter gaf organisatie tot nu toe gelijk
De NMa is een autoriteit
Door ANDRÉ HORLINGS
(18 maart 2000) Een fusie van Staatsloterij, Lotto en Bank-Giroloterij werd verboden. Die zou
leiden tot een 'economische machtspositie die concurrentie belemmert'; er
bleven te weinig aanbieders over. NOS en HMG moeten de programmagegevens van
hun omroepen 'tegen een redelijk tarief' verkopen aan De Telegraaf.
Krantenuitgever Wegener moet een deel van zijn editie in Zuid-Gelderland in de
verkoop doen, anders kon de overname van vier VNU-dagbladen niet doorgaan.
Het is maar een greep uit de besluiten van de 'kartelwaakhond' Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa), die toezicht houdt op naleving van de
Mededingingswet. Die geldt sinds 1 januari 1998. Tal van tot dan toe gangbare
afspraken tussen bedrijven over prijzen en marktafstemming werden daarmee
verboden. Directeur-generaal mr. A.W. Kist omschreef de functie van de NMa als
'de waakhond van de economische democratie'.
Volgens de Mededingingswet moeten concentraties van ondernemingen boven een
bepaalde omzet 'preventief' worden getoetst; ze moeten vooraf worden gemeld en
mogen pas doorgaan na toestemming. Er is sprake van 'grote' concentraties bij
ondernemingen met een gezamenlijke omzet van meer dan 250 miljoen gulden of van
minimaal 30 miljoen in Nederland. Kist vindt die ondergrens overigens te laag.
,,We worden overspoeld met kleine zaken die veel tijd vragen. Je zit zo aan 30
miljoen. Laat die guppies maar zwemmen.''
Gevreesd
De NMa heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld tot een gevreesde
autoriteit. De beslissingen van de 'kartelpolitie' hebben tot nu toe al
verschillende ondernemers uit hun droomwereld wakkergeschud. De Free Record
Shop hoopte zich meester te maken van een deel van de boekenmarkt door onder de
'vaste' boekenprijs van de uitgevers te duiken. Maar de NMa stelde vast dat die
door de regering werd vastgelegd tot 2005 en dat de Europese Commissie zich
daarbij heeft neergelegd. Het staat overigens iedereen vrij om goedkopere
boeken in België te kopen, waar deze prijsafspraak niet geldt. Tegen de
overname van KBB door Vendex, waardoor de warenhuizen Vroom & Dreesmann, Hema
en De Bijenkorf in één hand komen, bestond echter geen bezwaar. Bekeken wordt
nog of kabelgigant UPC de tv-zender SBS-6 wel over mag nemen en of
concurrerende stations op die manier kunnen worden benadeeld.
In beroep
Wegener is in beroep gegaan tegen de gedwongen verkoop van de Arnhemse Courant
en een aantal edities van het Gelders Dagblad. Afgezien van de vraag of het kan
lukken een koper te vinden voor dat onderdeel, dat in feite opnieuw moet worden
opgezet, moet die 'nieuwe' krant straks als concurrent optreden van het
regionaal oppermachige dagbladconcern. Maar de voorzet werd gegeven door
bestuursvoorzitter Houwert zelf, die zegt voor de keuze te zijn gesteld z'n
hand óf z'n pink te moeten missen en erkende uiteindelijk 'met pijn' voor z'n
pink te zullen kiezen.
Veel conclusies van de NMa hebben geleid tot stormen van kritiek. In zeven
gevallen kwam de rechter er aan te pas om het laatste woord te spreken. Tot nu
toe werd de organisatie in alle gevallen in het gelijk gesteld.
(15 maart 2000) De Arnhemse Courant, opgericht in 1813, is na het Haarlems Dagblad de oudste
krant van Nederland. Grote inspirator van het aanvankelijk landelijk
verschijnende invloedrijke dagblad was de liberale leider Johan Rudolf
Thorbecke (1798-1872). De toenmalige hoofdredacteur en directeur stonden
uiterst kritisch tegenover het koningshuis, zodat ze meer tijd in de gevangenis
doorbrachten dan achter het bureau.
In de loop van de tijd groeide de aandacht voor de regionale berichtgeving. De
schaalvergroting de jaren zestig bracht de krant onder de vleugels van
uitgeverij Van der Loeff in Enschede. In 1990 werd het bedrijf onderdeel van de
Oostelijke Dagbladen Combinatie, waarbinnen vier krantenbedrijven gingen
samenwerken: Tubantia/Hengelo's Dagblad/Dagblad van het Oosten, Twentse
Courant/Overijssels Dagblad, Arnhemse Courant/Graafschapbode/Edese
Courant/Nijmeegs Dagblad, Deventer Dagblad/Zutphens Dagblad/Sallands
Dagblad/Gelders-Overijsselse Courant. Al anderhalf jaar jaar later werd de ODC
overgenomen door Wegener.
Wegener zelf ontstond in 1903, als Nieuwe Apeldoornsche Courant, die het
koningshuis in zijn statuten juist een warm hart toedroeg. De krant nam in de
loop van de tijd enkele kleine dagbladen over in onder meer Tiel en Veenendaal.
Pas in 1981, met de overname van Utrechts Nieuwsblad/Amersfoortse Courant, ging
Wegener een serieuze rol ging spelen op de Nederlandse dagbladmarkt. Naast de
aankoop van ODC volgde bovendien de overname van Tijl in Zwolle, Sijthoff in
Den Haag en Provinciale Zeeuwse Courant in Vlissingen.
Grote slag
In september vorig jaar dacht Wegener zijn laatste grote slag te slaan.
Uitgever VNU zette zijn kranten De Gelderlander, Brabants Dagblad/Eindhovens
Dagblad, BN/De Stem en De Limburger in de etalage. Wegener hapte toe, met de
bedoeling De Limburger door te verkopen aan De Telegraaf. Voor het bevestigen
van de aankoop restte nog maar één formaliteit: toestemming van de Nederlandsde
Mededingingsautoriteit (NMa).
Die volgde afgelopen maandag. Nog steeds wrijven vriend en vijand van Wegener
zich verbijsterd in de ogen. De overname mag, mits Wegener zijn dagbladen in de
'overlappingsgebieden', waar nu nog concurrentie wordt ervaren van de regionale
edities van De Gelderlander, in de verkoop gooit.
Merkbare fusie
De huidige edities van Arnhemse Courant en Gelders Dagblad in Achterhoek,
Liemers, Graafschap, Betuwe, Vallei en de Zuid-Veluwe ontstonden in 1994 na een
moeizaam fusieproces, dat drie jaar eerder mogelijk was geworden door de
overname van ODC. De veranderingen die daarmee gepaard gingen kunnen geen
enkele lezer zijn ontgaan. Het ingewikkelde fusieproces heeft het geduld van
abonnees en journalisten danig op de proef gesteld.
Al in 1992 namen Wegener en ODC een voorschot op de verdergaande samenwerking
door hun zieltogende edities in Ede, Wageningen en Veenendaal op te laten gaan
in een gezamenlijke uitgave Gelders Dagblad. In 1994 werd de fusie uitgebreid
tot het hele verschijningsgebied van het cluster Wegener Uitgeverij
Gelderland-Overijssel (WUGO). Dat ging gepaard met een ingrijpende wijziging in
de organisatie, lay-out en indeling van de kranten, terwijl diverse historische
titels verdwenen: Graafschapbode, Noord-Veluws Dagblad, Nijmeegs Dagblad,
Zutphens Dagblad, Sallands Dagblad en Gelders-Overijsselse Courant. Ze werden
vervangen door Gelders Dagblad of Overijssels Dagblad. De WUGO-dagbladen kregen
zeventien edities en een centrale redactie in Apeldoorn.
Loskoppeling
De voorwaarde van de NMa aan Wegener om zijn zuidelijke WUGO-dagbladen in de
verkoop te doen schept alleen maar onzekerheden voor de ruim 46.000 abonnees,
100 medewerkers en adverteerders. Al tien jaar geleden gold als norm dat een
krant met minder dan 40.000 abonnees niet levenvatbaar was. Sindsdien is het
klimaat in de dagbladwereld alleen maar ruwer geworden en is nieuws 'gratis' op
te halen op internet en op het treinperron. De 'nieuwe' oude krant ontbeert een
eigen infrastructuur, een binnen- en buitenlandredactie en een drukpers.
Bovendien krijgt de krant te maken met ongetwijfeld scherpe regionale
concurrentie van het nieuwe Wegener.
Daarnaast wordt de structuur van wat van WUGO overblijft danig aangetast.
Intern wordt al hard gewerkt aan een plan voor de overgang van de kranten in
Overijssel -- Deventer Dagblad en Overijssels Dagblad -- als ochtendblad naar
'Zwolle'. In Gelderland blijft dan alleen de Apeldoornse Courant en de edities
in Epe, Zutphen en Lochem van Gelders Dagblad over. Aangevuld, uiteraard, met
de tot nu toe concurrerende edities van De Gelderlander.
De NMa zet simpelweg een streep door het moeizame fusieproces, dat toch al
bepaald niet schadevrij verliep. Het ziet er naar uit dat de medewerkers in
Arnhem en omgeving, die zich jarenlang uit de naad hebben gewerkt, opnieuw
kunnen beginnen.
NVJ-voorzitter laakt 'kwalijke voorstelling van zaken'
Abram: 'Voorwaarde NMa ontbeert logica'
(14 maart 2000) ,,U bent op zoek naar de logica? Dan kunt u wel ophouden, want die
zit er niet in.'' Ron Abram, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van
Journalisten (NVJ), reageert bitter op het besluit van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa) dat de overname van de VNU-dagbladen door Wegener
alleen door mag gaan wanneer het Apeldoornse krantenconcern zijn edities in
Arnhem, Achterhoek, Betuwe en omstreken in de etalage zet. Tegelijk voorziet
hij problemen bij de voorgenomen doorverkoop van het VNU-dagblad De Limburger
aan De Telegraaf. ,,Als dat fout gaat zit Wegener wel met een foutje in de
financiering van 400 miljoen gulden.''
De journalistieke vakbondsleider heeft een kater overgehouden aan de
bijeenkomst waarop de NMa gisteren de voorwaarden bekendmaakte voor zijn
goedkeuring van het journalistieke samenwerkingsverband, waardoor Wegener rond
dertig procent van de Nederlandse dagbladmarkt in handen krijgt en ruim de
helft (1,19 miljoen) van de totale oplage (2,37 miljoen) van de regionale
kranten. ,,Directeur-generaal mr. A.W. Kist meldde dat Wegener zelf met het
voorstel was gekomen. Dat is een kwalijke voorstelling van zaken. Het gebeurde
met het pistool tegen de slaap, anders zou goedkeuring uitblijven. We zijn blij
dat Wegener een kort geding heeft aangekondigd.''
De gang van zaken werd
gisteren bevestigd door Jan Houwert, voorzitter van de Raad van Bestuur van
Wegener: ,,Wanneer we er uiteindelijk toe worden gedwongen zullen we er
uitvoering aan geven. Maar het blijft bizar.''
46.000 lezers
Bij de gedwongen verkoop van Arnhemse Courant en aanverwante edities gaat het
om een beperkt aantal van ruim 46.000 lezers. Abram ziet dat nog niet zo gauw
gebeuren. ,,Is er op de onzekere dagbladmarkt een koper te vinden die er
voldoende geld voor over heeft en de krant een structuur wil geven waardoor
opgebokst kan worden tegen de stevige Wegener-concurrentie? Het besluit
betekent een langdurige periode van onzekerheid voor 107 werknemers.''
Net zo min heeft Abram logica ontdekt in het gedwongen afstoten van negen
huis-aan-huisbladen in Gelderland en Zeeland. ,,Alsof dat enig effect zal
hebben op de sterke positie van Wegener.'' Abram laakt de 'vreemde opvatting'
van het begrip 'pluriformiteit', zoals dat door Kist veelvuldig werd
gehanteerd. ,,Het hele besluit handelt over aanbieders, lezers en
adverteerders.
Nergens klinkt de stem van de redacties door; van de journalisten die voor die
lezers werken. Wat betreft de Provinciale Zeeuwse Courant en BN/De Stem is
zelfs bepaald dat ze in hun redactiestatuten op moeten nemen dat ze actief
blijven in respectievelijk West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen. Dat hadden ze
hooguit kunnen vrágen, maar het wordt opgelegd. De NMa gaat hier op de stoel
van de redacties zitten.''
Mierenneuken
De NVJ-voorzitter vreest bovendien dat de voorgenomen doorverkoop door Wegener
van het VNU-dagblad De Limburger ,,met deze mierenneukerige voorwaarden''
ernstig in gevaar komt. ,,Ik kan me nu niet meer voorstellen dat de NMa daar
wél mee akkoord gaat; althans dat De Telegraaf de koper wordt. In zijn
motivatie neemt de organisatie daar echter al wel een voorschot op: 'De sterke
positie van Wegener wordt verzwakt door (...) de garantie dat Wegener geen
duurzame zeggenschap zal verwerven in De Limburger'. Wanneer De Telegraaf niet
mag, dan zit Wegener wel met een foutje van 400 miljoen gulden. Al zal het
vinden van een koper voor De Limburger gemakkelijker zijn dan voor de Arnhemse
Courant.'' De uitspraak wordt over veertien dagen verwacht.
(13 maart 2000) Johan Frederik Wegener begon in 1903 in
Apeldoorn met één abonnee de 'Nieuwe Apeldoornsche Courant'. De `Apeldoornsche'
bestond al en werd korte tijd later overgenomen, maar tot 1981 was het 'Wegener
Couranten Concern', dat ook nog dagbladen kocht in Tiel, Veenendaal, Emmen en
Winschoten, een kleine speler op de Nederlandse markt. De noordelijke bladen
werden later overigens weer afgestoten.
In 1981 volgde echter de overname van Utrechts Nieuwsblad/Amersfoortse Courant,
en sindsdien breidde de invloed van het Apeldoornse bedrijf zich als een
olievlek uit over Nederland. Tijl (Zwolle), het dagbladgedeelte van Kluwer
(Deventer), Sijthoff (Den Haag), de Oostelijke Dagbladen Combinatie (Twente,
Achterhoek, Arnhem) en Provinciale Zeeuwse Courant kwamen onder de
Wegener-paraplu en namen vaak nevenactiviteiten mee.
Als vier van de vijf VNU-dagbladen zich daarbij voegen (Dagblad De Limburger
gaat naar De Telegraaf) is Wegener dé uitgever van regionale dagbladen in heel
Nederland, op de drie noordelijke provincies, Noord-Holland en Limburg na. De
gezamenlijke oplage bedraagt dan 1,3 miljoen per dag. Het totale aandeel op de
Nederlandse dagbladmarkt is met ca. 30 procent bijna net zo groot als van De
Telegraaf en de vijf landelijke kranten van Perscombinatie. De nieuwe
combinatie boekte in 1998 een omzet van 2,2 miljard gulden.
Rendement
VNU ontstond in 1964 uit een fusie tussen De Spaarnestad in Haarlem en Cebema
in 's-Hertogenbosch. Tot de belangrijkste activiteiten van de multinational,
met 15.000 werknemers in meer dan twintig landen, behoort het uitgeven van
publiekstijdschriften, telefoongidsen en informatiediensten, business
informatie en educatieve uitgaven.
Ook de regionale dagbladsector -- De Gelderlander, Dagblad De Limburger, BN/De
Stem en Brabants Dagblad/Eindhovens Dagblad -- floreerde, maar droeg in de ogen
van het concern, dat uitbreiding zoekt in multimediale activiteiten, te weinig
bij aan de winst.
Ondanks het rendement van 16 procent werden werden de 800.000 abonnees in
augustus vorig jaar gezamenlijk in de etalage gezet. Wegener hapte gretig toe.
NMa is een `kartelwaakhond'
(13 maart 2000) De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) is de 'kartelwaakhond
van Nederland'. De organisatie is belast met de uitvoering van de
Mededingingswet, die sinds 1 januari 1998 geldt voor alle ondernemingen die
actief zijn op de Nederlandse markt.
Concurrentie is heilzaam en garandeert het publiek de laagste prijzen en/of de
beste dienstverlening, aldus de filosofie van de NMa. Daarom zijn kartels
(afspraken tussen concurrenten), misbruik van een economische machtspositie en
concentraties van ondernemingen zonder voorafgaande melding taboe. Toestemming
wordt echter pas verleend wanneer de voordelen voor de consument groter zijn
dan de nadelen.
Als gevolg van de overname van de VNU-dagbladen krijgt Wegener in een
belangrijk deel van Nederland, met name in Gelderland en Noord-Brabant, een
unieke positie op het gebied van het uitgeven van regionale dagbladen,
huis-aan-huisbladen en kabelkranten. De NMa hield zich in de afgelopen maanden
met name bezig met de vraag of de onderneming daardoor zo machtig wordt, dat
Wegener uiteindelijk ongehinderd zelf zijn tarieven zou kunnen gaan bepalen
voor abonnees en adverteerders.
Na een eerste verkenning sprak de NMa de vrees uit dat met name in de regio's
Arnnhem-Nijmegen, Twente en Terneuzen een `monopoliepositie op de lezersmarkt'
zou kunnen ontstaan.
Nu nog hebben de lezers daar (als uitzondering in Nederland) de keuze uit
verschillende kranten. Voor regionaal nieuws is de burger er straks geheel op
één concern aangewezen.
< Oprichter Johan Wegener achter zijn bureau
visitors |
horlings@chello.nl
Sign My Guestbook
OF
