Aan de hand van Gerrit Komrij door doodgewoon Winterswijk
Geboortestad wijdt route aan dichter
Door ANDRÉ HORLINGS
(28 juni 1994) 'De blekerij is te bereiken door een poort te openen en over de omheining van
een schapenwei te stappen. Na een korte wandeling door een stuk verwilderd grasland
is men op de plek waar vroeger lakens werden gebleekt'. Gesloten hekken zijn altijd
intrigerend en blijven voor de wandelaar meestal een onneembare barrière. Want
erachter kan een boze boer of een happige hond worden vermoed. Wie echter in
Winterswijk de 'Komrij-route' volgt, krijgt via het gidsje automatisch toestemming om de
ketting van een roestige poort naast het zwembad los te maken en over hekken te
klimmen, om via een bruggetje op een drassige weide uit te komen.
Een bleek, zoals in Komrij's jonge jaren, is er allang niet meer. In de verte staan twee
losse schoorstenen, en daar wil iedereen, na al die moeite, natuurlijk wel een kijkje
nemen. Waaghalzen kunnen over de haakse slootjes springen, maar veiliger is een wal
met hoog gras; zó hoog, dat luttele meters verder plotseling een ree, kennelijk gestoord
in haar rust, opspringt en zich uit de voeten maakt. Uiteindelijk blijkt de ruïne van de
oude blekerij omringd door venijnige brandnetels.
Op 30 maart werd Gerrit Komrij 50 jaar. Winterswijk, zijn geboorteplaats, eerde de
schrijver met een 'Komrij-route', langs plekken uit zijn jeugd die hij in zijn werk
beschrijft; vooral in 'Verwoest Arcadië', zijn semi-autobiografie. Dat was moedig, want
Komrij schetst in zijn boeken geen vrolijk beeld van Winterswijk en zijn bewoners; 'een
dorp dat letterlijk met de rug tegen de muur staat. Een eindstation'.
De schrijver noemde het 'zo'n gat met een eeuwigdurend socialistisch bestuur. De
progressieven zitten er in het zadel. Er wordt zinneloos gesloopt en verpulverd. Omdat
het aan de Duitse grens ligt is 't één gruttersbedrijf geworden. En om de grutters niet te
ontrieven haalden de socialisten elk stukje steen of hout dat maar even ouder dan
vijfentwintig jaar leek, elk hoekje dat nog warmte uitstraalde, elk muurtje dat een beetje
naar hoger beschaving rook, schielijk weg. Want auto's dienen pal naast de
supermarkten te staan, en geen meter verder'. En inderdaad: in Winterswijk zijn
parkeerproblemen volstrekt uitgesloten.
Komrij-route
De 'Komrij-route', 10 km lang en slechts gedeeltelijk voor auto's bereikbaar, is
desondanks een schitterende ontdekkingstocht geworden. Hij zwijgt over traditionele,
toeristische bezienswaardigheden als de 15e eeuwse kerk, het Mondriaanhuis en het
streekmuseum. Hij voert langs vooral doodgewone objecten, die gedeeltelijk zelfs
verdwenen zijn. Hun rol in het werk van Komrij wordt aangegeven door middel van
citaten.
Bij voorbeeld langs de oude leeszaal, waarvan alleen nog de brievenbus bewaard is
gebleven. Het sfeervolle en bezienswaardige kerkhof, met 'de graven van mensen die al
tijdens hun leven niet veel betekenden, maar nu helemaal niets meer'. De verdwenen
lagere School O, waar een eind kwam aan 'het gevoel van veiligheid, dat alles en
iedereen, tot aan de huisdieren toe, vriendelijk en welwillend zijn. Er kwamen wetten en
gevangenschap voor in de plaats. Je kreeg cijfers en straf. Je moest voortdurend op je
hoede zijn'.
Het wat verwaarloosde gebouw van 'Soc. De Eendracht', waar in de kegelbaan 'de
bijeenkomsten plaatsvonden van zulke obscure verenigingen als Lions en Rotary,
bijeenkomsten waarop de socialistische wethouders van het dorp en de al evenmin rooie
burgemeester, ook al met zo'n hondepenning om, hun instructies voor het
gemeentebeleid ontvingen van de katholieke notarissen en de liberale dominees'. De
voormalige Hoogere Burgerschool (nu Gemeentelijke Scholengemeenschap voor VBO,
MAVO, HAVO, VWO), waar hoofdpersoon Jacob uit 'Verwoest Arcadië' op een
nacht hele jaargangen van 'De Gids' en andere letterkundige tijdschriften vanaf de
zolder voor eigen gebruik in een bakfiets takelde.
Geboortehuis
De route voert ook langs de Iepenstraat, waar Gerrit Komrij geboren werd. 'De straat,
de hele wijk, was gerenoveerd. Overal hadden ze huizenblokken weggebroken en door
'groenstroken' vervangen. Het huis van de buurvrouw stond er nog. Mijn geboortehuis:
weg!'. Dergelijke drama's overkomen schrijvers altijd, maar volgens de gids is het een
dichterlijke vrijheid. Komrij werd geboren op nummer 23 en dat huis staat er nog.
Blijkens de nummering zijn diverse blokjes van drie huizen inderdaad verdwenen. Maar
'Den Helder', de uitspanning bij de watermolen, waar 'Jacob' zich elke zondag misselijk
wipte, is er nog steeds, en de omgeving verleidt tot het maken van een prachtige
wandeling. 'Op de Jachthuisweg werd ik, op mijn negentiende, dichter', meldt Komrij.
'Van het ene moment op het andere wist ik wat poëzie betekende. Ik zag daar koeien.
Ik zag daar een molen. Hollandser kon het al niet'. Het uitzicht is in deprimerende zin
veranderd. De molen staat er nog, maar de wieken zijn verdwenen. 'Alleen nog een
doodse romp is er over. De ziel is eruit'. Er vlak naast is een silo gebouwd. En het café
'waar de dorpelingen die niet meteen in het oog wilden lopen zich bedronken', is een
doodgewoon wit huis geworden. Toch zit daar volgens Komrij nog steeds 'een gaatje in
het heelal en niemand die het ziet, behalve ik'.
Bredevoort
Voor boekenliefhebbers is de Achterhoek trouwens toch al een 'must', want zeven
kilometer ten westen van Winterswijk ligt het oude vestingstadje Bredevoort. Sinds eind
augustus vorig jaar noemt de 'heerlijkheid' zich 'Boekenstad'. In navolging van
Hay-on-Wye in Wales en Redu in de Belgische Ardennen wil Bredevoort uitgroeien tot
een bedevaartsoord voor bibliofielen en dat experiment lijkt te slagen.
Intussen zijn er al dertien antiquariaten en tweedehands boekwinkels te vinden, en daar
komen volgens de Stichting Bredevoort Boekenstad in augustus nog zes bij, in de oude
lagere school. Ongeveer de helft is van dinsdag t/m zaterdag open; tegen het eind van
de week worden het er meer. Elke derde zaterdag van de maand is er bovendien een
boekenmarkt. Op zaterdag 23 juli is dat een boeken-vrijmarkt voor particulieren, en van
26 augustus tot 3 september is er een boekenstadweek, met op zaterdag 27 augustus
een grote internationale boekenmarkt. Een wandelroute geeft een uitstekend beeld van
het schilderachtige vestingstadje.
visitors (Statistics since June 2000) |
horlings@chello.nl
Sign My Guestbook
OF
