Bujdosó Iván: Instruado de la planita lingvo Esperanto (PhD-disertaĵo)

Esperantlingva mallonga resumo

Esperanto estas planita lingvo. Oni difinas ĝin kiel hindeŭropa minimuma lingva modelo. La disertaĵo precizigas tiun difinon je: lingva modelo kun mezeŭropa substrato kaj novlatina leksiko. Esperanto estas ekzemplo, ke oni povas krei planitan lingvon kaj ĝi taŭgas por la celoj. La disertaĵo argumentas, ke Esperanto funkcias kiel vivanta lingvo. (Se oni akceptas scienca kategorio la metaforon: vivanta lingvo).  Se ni serĉas la rimedojn por solvi la problemon pri la lingvaj problemoj en la mondo, ankaŭ Esperanto havas lokon apud la aliaj alternativoj: mondangla, lingvo-perantoj, plurlingveco kaj maŝina tradukado.

La vivrajtecon de planita lingvo donas ĝia facila lernebleco. Tion pruvi la disertaĵo prezentas unu teorian modelon kaj du praktikajn ekzemplojn.

Indas prezenti la historion de la lingvoinstruado kaj ene de ĝi tiun de la instruado de Esperanto, ĉar inter la ŝanĝiĝintaj cirkonstancoj la teknika evoluo iujn metodojn povas revivigi. La disertaĵo prezentas la tradiciajn metodojn en la instruado de Esperanto kaj iliajn variantojn kun nuntempa tekniko.

Se ni rigardas la historion de Esperanto-instruado, estas videbla la kontraŭdiro inter la sukcesa, tamen instinkta instrua praktiko, la ĝin konfirmanta teorio kaj la ne tiom sukcesa praktiko produkti instrumaterialojn (lernolibron, interretan materialon) respektive.

Tiu ĉi kontraŭdiro maturiĝis por esti esplorata kaj anstataŭita per nova instrua strategio. La disertaĵo argumentas, ke Esperanto estu instruata en du partoj. La unua parto estu laŭ rekta metodo, la akiritan lingvoscion oni povas enprofundigi per lingvoekzercado en iu reala situacio. En la dua parto estu dominanta la gramatika-kontrastiva analizo mobilizanta ankaŭ la gepatralingvajn konojn. El tiu ĉi vidpunkto la disertaĵo trarigardas la sciencajn verkojn pri la metodiko de Esperanto kaj ĝi donas emfazon al la detaloj kiuj traktas la rolon de la gepatra lingvo.

La esploro per statistikaj rimedoj pri la lingvoekzamenoj subtenas la komencan hipotezon, nome, ke la gepatralingva konscienco havas decidan rolon en la sukceso. La statistikaj esploroj donas kelkajn interesajn rezultojn, ekzemple tion, ke la sukceso en la lingvoekzameno estas sendependa de la aĝo super la aĝo 15 jaroj.

La disertaĵo proponas kiel plani la instrumaterialon en la menciitaj du partoj. Unue ĝi determinas la minimuman vorttrezoron en la unua parto laŭ teoriaj prikonsideroj kaj laŭ la esplorado de la lingva materialo prenita el la viva parolado kaj el la literaturaj korpusoj. Oni povas kompletigi tion per la esploro de ofteco de la tabelvortoj kaj laŭ tio oni povas proponi ilian instruadan sinsekvon. En la planado de la dua parto nin helpas la materialo konigita ĉe la aŭtoroj de metodologio. Post la determino de la vorttrezoro estas proponata la tematika-situacia modelo, kun du ekzemploj: unu estas el iu lernolibro, la dua ekzemplo estas prenita el speciala vortaro.

La modernaj komunikaj rimedoj devigas nin rekonsideri niajn imagojn pri la instrua procezo. Sur la tereno de motivigado la teknikaj rimedoj donas grandajn eblecojn.

La modernaj rimedoj tute aliformigas niajn lernadajn kutimojn, ili donas al ni konstantan lernan ĉirkaŭaĵon. Kreskas la ŝanco, ke la lernantoj povos aktive uzi la lingvon kaj ne nur pasive ellerni. La ĉirkaŭaĵo de interreto donas tiun eblon.

La serĉadon de la pli bona instrua metodo motivas la ŝanĝo en la publika opinio en Eŭropo. Certaj signoj montras, ke ni povas akiri la materian bazon por iu bone preparita esploro pri la Esperanto-instruado en pluraj landoj. Por bazi metodologion ni bezonas kunlaboron en pluraj landoj. Tion servas la listigo de universitatoj, kie Esperanto estas instruata en kelkaj horoj por kreditpoentoj kaj aliaj universitatoj, kie ĝi estas ne nur instruata, sed pere de ĝi oni povas akiri fakajn sciojn.