MİRASÇILARIN
SINIFLARI
Taksim edilecek miras, aşağıdaki sıraya göre mirasçılara
paylaştırılır:
1)Ashabu'l-Feraiz:
Bunlar, alacakları miras miktarları Kitap, Sünnet veya İcma' ile
belirlenmiş bulunan mirasçılardır. Sayıları 12 olup, 4'ü erkek, 8'i kadındır.
Bunlardan on tanesi ölenin nesep bakımından; sağ kalan karı veya koca ise sıhrî
yönden hısımıdır.
Ölen murisin ahsabü'l-feraiz sınıfına giren on iki hısımı
şunlardır: 1) Koca, 2) Karı, 3) Baba, 4) Anne, 5) Dede, 6) Kız, 7) Oğul kızı, 8)
Ana - baba bir kız kardeş, 9) Baba bir kız kardeş, 10) Sahîh nine, 11) Ana bir erkek
kardeş, 12) Ana bir kız kardeş.
Ashabü'l-feraiz'e takdir edilen hisseler altı olup, şunlardır. 1/2,
1/3,1/4, 2/3, 1/6 ve 1/8 (bk. en-Nisa, 4/11, 12), Bunlara, belirli hisseler anlamında "furüz-ı
mukaddere" denir.
2) Asabe:
Mûrise, araya kadın girmeksizin nesep bakımından bağlanan erkek
hısımlara "asabe" denir. Bir miras terimi olarak asabe ise;
ashabü'l-feraiz'den birisiyle birlikte bulundukları zaman, onların hisselerinden
artanı almaya hak kazanan ve ashabü'l feraiz bulunmadığı zaman da bütün terikeyi
alan mirasçıları ifade eder.
Asabe; nesep ve sebep yönünden asabe olmak üzere ikiye ayrılır.
Bunlardan sebep yönünden asabe, köleyi azat eden efendiden ibarettir. Azatlı kölenin
neseben yakını ve asabesi bulunmadığı zaman kendisini azat etmiş bulunan efendisi
mirasçı olur.
Nesepten asabenin çeşitleri:
Ölen bir kimsenin nesep bakımdan asabesi üçe ayrılır:
a) Kendi başına asabe olanlar (asabe bi nefsihi):
Murisle arasına kadın girmeyen erkek hısımları olup, bunlar dört
sınıftır:
1. Murisin araya kadın girmeyen erkek fürüu. Oğlu, oğlunun
oğlu...
2. Murisin araya kadın girmeyen erkek usulü. Babası, babasının
baba-sı...
3. Murisin babasının, araya kadın girmeyen erkek fürüu. Ölenin
ana-baba bir veya baba bir erkek kardeşleri ile bunların ilanihaye oğulları.
4. Murisin sahih dedesinin erkek fürüu. Ana - baba veya baba bir
amcalarla, bunların araya kadın girmeyen ilanihaye erkek fürüu.
b) Başkası ile birlikte asabe olanlar (asabe bi gayrihî):
Bunlar kadın olmakla birlikte aile içinde asabe fonksiyonunu
üstlenen ve bu nedenle de asabe sıfatıyla mirasa giren nesep hısımlarıdır.
Bunların belirli hisseleri tek başına olunca 1/2, birden fazla olduklarında ise 2/3
olur. Erkek kardeşleriyle birlikte bulununca asabe olurlar. Buna "müşterek
asabelik" denir. Bunlar dört sınıftır:
1. Murisin kızları: Murisin oğlu ile birlikte bulununca asabe
olurlar.
2. Murisin oğlunun kızları: Bunlar da murisin aynı derecede
oğlunun oğlu ile bulununca asabe olurlar.
3. Mursin, ana - baba bir erkek kardeşiyle bulunan ana - baba bir kız
kardeşi asabe olur.
4. Murisin, baba bir erkek kardeşiyle bulunan, baba bir kız kardeşi
yine asabe olur.
Müşterek asabe, ashabü'l-feraiz'den kalanı, erkek iki kız hissesi
almak üzere ikili bir'li paylaşırlar.
c) Başkasının bulunmaması ile asabe olanlar (asabe maa gayrihi):
Ashabü'l-feraiz'den olan başka bir kadınla bulunmaları sebebiyle
asabe olan kadınlar olup, bunlar da iki sınıftır:
1. Murisin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte bulunan ana - baba
bir kız kardeşi asabe olur.
2. Murisin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte bulunan baba bir
kız kardeşi de asabe olur.
Asabe yukarıda da belirttiğimiz gibi, ashabü'l-feraiz'den hiç
mirasçı yoksa bütün terikeyi alır. Ashabü'l-feraiz'den başka mirasçı varsa, o
hissesini aldıktan sonra kalanı alır.
3) Hisselerinden başka, kalanı da red yoluyla alan
ashabu'l-feraiz:
Murisin asabe olan bir hısımı yoksa farz sahiplerinden artan miras,
yine hakları oranında farz sahiplerine geri çevrilir. Buna "red" veya
"reddiye" işlemi denir. Ancak murisin geride kalan karı veya kocası,
ashabü'l-feraiz'den oldukları halde, bunlara artan maldan red yapılmaz. Bu ikisi red
konusunda müstesnadır.
4) Zevi'l-erham:
Murisin ne asabe ve ne de farz sahiplerinden varisleri yoksa malı bu
sınıfa gider. Asabe olmayan ve farz sahibi de bulunmayan fakat mürise nesep
bakımından bir yakınlığı olan kimselere "zevi'l-erham" denir. Teyze, hala,
dayı gibi...
5) Vela sahibi (mevla'l-muvalat):
Nesebi bilinmeyen bir kimsenin, bir takım şartlarla başka birini
efendi edinmesidir. Bu kimse, gerekli olursa onun adına diyet öder. Buna karşılık da
bazı şartlarla ona varis olur.
6) Kendisi üzerine nesep ikrar olunan kimse:
Bir kimsenin nesebi baba bakımından sabit değilken, bir erkek;
"Bu benim oğlumdur" diyerek ikrarda bulunsa ve bu ikrarı üzere vefat etse,
çocuk bu erkeğe altıncı sırada mirasçı olur. Bu çeşit mirasçılık nadir olarak
ortaya çıkabilir.
7) Kendisine üçte birden fazla veya malın tümü vasiyet edilen
kimse:
Muris ölünce, bu yedinci dereceye kadar adı geçen mirasçılardan
hiç biri bulunmaz ve sağlığında iken malının üçte birinden fazlasını veya
tümünü birine vasiyet etmiş olursa, vasiyet olunan kimse malın üçte birden
fazlasını veya tümünü alır. Malın tamamı vasiyet edilince beytü'l-mal'e birşey
kalmaz.
8) Beytü'l-mal (İslam devleti'nin hazinesi):
Yukarıda sayılanlardan hiç birisi yoksa bütün mal beytü'l-mal'e
intikal eder.