Het is vandaag Valentijnsdag; een dag omgeven door romantiek, liefde en mystiek. Geheime aanbidders verklaren anoniem hun liefde aan beminden die tot nu toe vooral platonisch werden bewonderd. Vandaag ontvangen die gedichten, bloemboeketten, brieven-zonder-afzender, prullaria en/of kostbare cadeau's. Het is al voldoende om het hartje op de postzegel open te krabben om te weten hoe serieus de liefde is. Meestal is het trouwens niet de bedoeling echt anoniem te blijven.

Christendom betekende einde bandeloosheid en begin van taboes

Seks en liefde bleven lang gescheiden

Door ANDRE HORLINGS

Over de oorsprong van het aanvankelijk Angelsaksische gebruik van Valentijnsdag, dat werd overgenomen door de Verenigde Staten en Canada en zich in de afgelopen decennia ook over Europa verspreidde, bestaan verschillende legenden. Volgens een geschrift uit 1381 begonnen de vogels op de 14e februari te paren. In het oude Rome was 14 februari de dag van de godin Juno en het begin van een soort blind date-lentefeest waarbij jongens en meisjes door middel van loting bij elkaar werden gebracht. In 270 v. Chr., op 14 februari, werd de Romeinse priester Valentinus begraven, die gevangen was genomen omdat hij in het geheim huwelijken voltrok in een tijd dat het voor soldaten verboden was te trouwen. Een andere, vroeg-christelijke priester, werd vervolgd vanwege zijn geloof. Ondanks de martelingen genas hij de dochter van een bewaker van blindheid. Hij werd op 14 februari van een onbekend jaar onthoofd en liet een liefdesbriefje voor de dochter achter, ondertekend met 'jouw Valentijn'. In elk geval noemde een Franse graaf, die begin 15e eeuw in de Tower of Londen gevangen zat, de liefdesbrieven die hij aan zijn vrouw schreef 'Valentines'.

Voor het begin van de jaartelling hadden seks en liefde zowel bij de Grieken als bij de Romeinen weinig met elkaar te maken. Bij de Grieken stonden prostituees zelfs hoger in aanzien dan echtgenotes en deugdzame vrouwen. Liefde werd gezien als een vorm van vermaak die snel verveelde en daarna een kwelling werd. Wanneer een Griekse man verliefd werd, beschouwde hij zichzelf als ziek. De Romeinen verbonden aan seks geen enkele filosofie. Abortus was normaal; ongewenste baby's werden als vuilnis gedumpt. In de historische werken over Asterix, uit het onoverwinnelijke dorpje in Gallia, wordt Rome geportretteerd als een stad waar de bewoners uitsluitend ,,orgieen, wij willen orgieen'' najaagden. Zelfs doodstraffen maakten geen indruk toen keizer Augustus (63 v.Chr-14 n.Chr) het gezinsleven en de seksuele moraal wettelijk probeerde te beschermen.

Zedenmeester Paulus had grote invloed

De opkomst van het christendom betekende het einde van de bandeloosheid, maar tegelijk ook het begin van talloze taboes. Met name de prediker Paulus, die seks alleen toestond ,,omdat het beter is te trouwen dan van begeerte te branden'' had daarbij een grote invloed. Seks werd vies en smerig; onthouding een verdienste.
De verering van de maagd Maria begon. Kerkvader Augustinus (354-430), die zich na een losbandige jeugd in 386 bekeerde tot het christendom, filosofeerde in zijn werken hoe vrouwen moeder zouden kunnen worden met uitsluiting van lusten. Het celibaat verhief vanaf ca. 300 priesters en nonnen boven gewone mensen. ,,Ter beteugeling van het wilde bloed'' werd de regel ingevoerd dat zij elke drie maanden een aderlating moesten ondergaan. Volgens de heilige Hieronymus (347-420) diende ,,een wijs man zijn vrouw met overleg te beminnen; niet met hartstocht, want een man die zijn vrouw te vurig bemint is een verkrachter''.
In de 13e eeuw waren de theologen van mening dat de coitus slechts ,,in zonde'' kon worden bedreven, al was het dan geen grove zonde. Echtelijke omgang werd echter verboden op donderdag, vrijdag en zondag, omdat Jezus op die dagen resp. werd gearresteerd, stierf aan het kruis en opstond uit de dood; op maandag omdat dan de overledenen werden herdacht, op zaterdag ter ere van de Heilige Maagd en bovendien op christelijke feestdagen. Op de dagen die overbleven was seks uitsluitend toegestaan met het doel een kind te verwekken.

Het Vaticaan werd een pornocratie

Veel pausen trokken zich trouwens weinig van hun kerkelijke wetten aan. De periode 904-935 staat in Rome bekend als de 'pornocratie'. Sergius III (paus van 904-911) liet zich met recht 'il papa' noemen. Vijf meestal vermoorde pausen verder werd die zoon als Johannes XI (931-935) trouwens nog een van zijn opvolgers. Johannes XII (955-963) veranderde het pauselijk paleis St. Jan van Latheranen in een bordeel en vond een droevig einde toen een Romeinse zakenman hem met zijn vrouw in de echtelijke sponde ontdekte. Hij werd bewerkt met een haardijzer en gaf reutelend de geest. Zijn lijk werd uit het raam geslingerd.
Benedictus IX (1032-1045), die nog geen vijftien was toen hij tot paus werd gekozen, staat bekend om zijn ,,ongeremde losbandigheid, die zelfs zijn ruwe en losgeslagen tijdgenoten afschrikte''. Voor het Concilie van Basel in 1431 haalden de organisatoren 1500 prostituees naar de stad. Alexander VI (1492-1503) dwong prostituees naakt te dansen voor verzamelde hoogwaardigheidsbekleders en loofde prijzen uit voor wie er met het grootste aantal seks bedreef.

Tacitus prees de Germanen

De Romeinse geschiedschrijver Tacitus (ca. 55-ca. 116) heeft de zeden en gewoonten van de Germaanse volkeren, die bij het begin van de jaartelling onze gebieden bewoonden, uitvoerig beschreven. Hij noemde hun huwelijken prijzenswaardig. Ze aanbaden Freya, de godin van de liefde.
,,Onder de barbaren zijn het bijna de enigen die zich tevreden stellen met een vrouw per man. De uitzonderingen, die buitengewoon zeldzaam zijn, vormen de mannen die aanbiedingen ontvangen van veel vrouwen door hun rang; er is geen sprake van geslachtelijke hartstocht. Germaanse vrouwen leven in een kuisheid die niet wordt aangetast door de verleidingen van openbare vertoningen of de opwinding van feestmaaltijden. Overspel is uiterst zeldzaam, de straf vindt onmiddellijk plaats en wordt aan de echtgenoot overgelaten. Hij scheert haar hoofd kaal, ontkleedt haar in de tegenwoordigheid van familieleden, werpt haar uit zijn huis en drijft haar met een gesel het hele dorp door. De jongemannen trouwen niet gauw en hun energie raakt daarom nooit uitgeput.''
In de 7e eeuw begonnen missionarissen ook hier het Christendom te prediken. Zij kenmerkten zich door een ascetische levenshouding, waarbij ze zich onthielden van de 'lusten des vleses'. Ze gaven aan Germaanse gebruiken een andere betekenis. Zo was daar de gewoonte om op vrijdag te trouwen, de dag van de godin Frya, de beschermster van het huwelijk en het moederschap. De zendelingen maakten er een vastendag van, waarop huwen ongepast was. Het Germaanse gewoonterecht, met hoge straffen voor moord op of ander geweld tegen vrouwen, werd versoepeld. De vrouw werd als een minderwaardig wezen gezien; uitsluitend goed om kinderen te krijgen.

Ridders bedrijven platonisch de liefde

Rond 1150 keerde het tij. De ridderstand ontwikkelde andere normen. Het was het tijdperk van de 'hoofse liefde'. De aanbeden 'Vrouwe' - niet de echtgenote - werd bezongen, vereerd en verheerlijkt als meerderwaardig aan de man en allerminst als sekssymbool. Zij werd onaantastbaar en daarmee onbereikbaar en de liefde werd uitsluitend platonisch bedreven. De frustratie van de onthouding werd beschouwd als verheffend, heerlijk en opwindend. Een van de bekendste was ridder Lancelot.
Het verschil tussen 'liefde' en 'huwelijk' blijkt uit een gerechtelijke uitspraak van 1174: ,,De geliefden schenken elkaar alles wederzijds en vrijwillig, zonder enige gedwongen verplichting, terwijl de echtgenoten uit plicht gehouden zijn tot alle welwillendheden jegens elkander''.
Daarna volgde de Renaissance, en werd door de gegoede burgerij de partnerkeuze door de ouders geregeld. Het meisje werd afgezonderd opgevoed, ontving onderwijs van priesters en van vrouwen, en werd op 12 a 15-jarige leeftijd rijp voor het huwelijk geacht, dat met pracht en praal werd voltrokken. Wederzijdse genegenheid was onbelangrijk en in de praktijk ook niet haalbaar. De jonge echtgenote was meestal niet in staat haar man te boeien, want die was meestal een generatie ouder. Zij werd daardoor ook vaak al jong weduwe, maar een tweede huwelijk gold als smet op de nagedachtenis en daarom mocht hertrouwen pas plaatsvinden na het invallen van de duisternis. Minder welvarende vrouwen gingen een zwaar en daardoor meestal kort leven tegemoet. Zij zwoegden thuis op het spinnewiel of deden niet onder voor de mannen op het veld.

Reformatie stuurt vrouwen terug naar kraambed

De Reformatie stuurde de vrouw weer terug naar het kraambed en de keuken. Maarten Luther zag haar als hulp voor de man. ,,Het ontbreekt haar aan lichaamskracht en verstand. Vrouwen spreken als meester over het huishouden, maar daarbuiten zijn zij nergens geschikt voor.'' In het Geneve van Johannes Calvijn stond op ongehuwde zwangerschap dezelfde straf als voor prostitutie: zes dagen gevangenis en bij herhaling verwijdering uit de stad onder trompetgeschal. Een buitenechtelijk zwangere vrouw moest tijdens een kerkdienst in het openbaar om genade smeken aan de predikant. Calvijn wilde op echtbreuk de doodstraf leggen, maar moest genoegen nemen met een verzachting tot openbare geseling, gevolgd door tien jaar aan de ketenen in de gevangenis.
Tot aan het eind van de 18e eeuw bleef de maatschappij vijandig tegen vrouwen. Een van de symptomen was de systematische heksenjacht, die werd gevoed door een intens bijgeloof. Tussen 1482 en de laatste terechtstelling in 1782 waren er in Europa ruim honderdduizend slachtoffers.
De 'toverkollen' werden slachtoffer van het bijbelwoord in Prediker 7:26: ,,Bitterder dan de dood is de vrouw, die een valstrik is en wier hart een net is, wier handen boeien zijn. Hij, die aan God welgevallig is, ontkomt haar; doch hij, die niet welgevallig is, wordt door haar gevangen''. Iedereen kon daarmee worden beschuldigd van het veroorzaken van zware stormen, aardbevingen, brand of de dood van een kind in het dorp. Ook mannen die van hun vrouw af wilden grepen hun kans. De verdachten konden hun onschuld bewijzen met een naald-, water-, weeg- of tranenproef, die echter ook bij 'gebleken rechtvaardigheid' meestal fataal afliep.

Onder Victoria bloeit de pornografie

De Britse koningin Victoria (1819-1901) gaf haar naam aan een tijdperk dat zich kenmerkte door felle puriteinse opvattingen: strenge fatsoensnormen, vroomheid en het negeren van seksualiteit, wat overigens leidde tot een ondergrondse bloei van de pornografie. Daarna kwam een stroom van publicaties van feministische schrijfsters op gang, die de strijd aanbonden met het traditionele huwelijk en het recht van de vrouw bepleitten op seksuele bevrediging, abortus en eventueel ongehuwd moederschap.
Pas in de loop van de 20e eeuw werd seks erkend als eigenschap waaraan men ook binnen het huwelijk plezier mocht beleven. Nog rond dertig jaar geleden bestond er aanzienlijk meer angst dan hoop op zwangerschap; bij veel jongeren eindigde de pret nog vaak met een 'motje'. De doorbraak van de pil was essentieel. Toen volgde het tijdperk van 'alles mag', afgeremd door de gevaren van aids en de daaruit voortvloeiende oproep tot 'veilig vrijen'. Intussen ontdoen sensationele tv-programma's de seks van de allerlaatste taboes en weet iedereen hoe Bill Clinton en Patrick Kluivert het doen.
Maar lang niet altijd wie vandaag dat bloemstuk stuurde. Want ook de romantiek van Valentijnsdag heeft een vaste plaats verworven.
© Andre Horlings (WUGO)

Terug naar Dutch Courage's Publicaties

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors (Statistics since June 2000) | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website